Een verlamd Europa en een snel veranderend China: het Chinees-Europese dilemma

Martin Jacques was tijdens de conferentie van het Leiden Asia Centre op 9 februari de  keynote spreker. Hij had het over de Chinees-Europese betrekkingen. De titel van zijn bijdrage: ‘Frozen Europe and Fast-Changing China: the Sino-European Dilemma’. Volgens Jacques is de manier waarop westerse media en politici met China omgaan totaal verkeerd. Het leidt ertoe dat Europa de boot mist terwijl China forse stappen vooruit blijft zetten.

ChinaSquare kreeg toestemming om het artikel, een liveblog van de toespraak, over te nemen van What’s on Weibo.  De opinies in de toespraak zijn niet noodzakelijk die van ChinaSquare.
Een van Jacques’ belangrijkste ideeën is dat de invloed van China op de wereld verder reikt dan het terrein van de economie. Die impact zal grote politieke, culturele en ideologische consequenties hebben.

China is niet ‘zoals wij’

Het was professor Frank Pieke die Martin Jacques op 9 februari aan de deelnemers voorstelde. Pieke is een van de drie professoren aan het hoofd van het Leiden Asia Centre. Hij sprak in zijn aankondiging over een aparte ‘Chinese mondialisering’, anders dan de westerse globaliseringsmodellen.
Volgens Pieke zoekt China de ‘kieren’ in het wereldsysteem, de zwakste plekken. Het land is meer en meer aanwezig in Afrika, Latijns-Amerika en in regio’s zoals Zuid-Europa. China zoekt de uitdagingen niet op, het probeert gebieden te vinden waar het een rol kan spelen.
Een van de redenen hiervoor is, aldus de Leidse professor, dat China belemmerd wordt in zijn eigen regio. Daar zien landen als Japan of Korea het bijvoorbeeld als een mogelijke vijandige macht. China heeft geen eigen invloedssfeer van waaruit het kan uitbreiden naar de wereld toe.
Martin Jacques is het eens met Pieke in de zin dat de ‘Chinese mondialisering’ anders is dan de globalisering zoals wij die in het Westen zien.
“Er is een fundamenteel probleem met de manier waarop westerse media, politici en de academische wereld China voorstellen en over het land schrijven”, zegt Jacques. “Het komt er vaak op neer dat China zou moeten zijn zoals wij. Wij zijn de ‘leiders van de wereld’, wij worden verondersteld uit te maken wat moderniteit is, en er is maar één soort moderniteit. Moderniseren is dus verwestersen en daarom zal China uiteindelijk worden zoals wij. Dat is echter volslagen nonsens”, zegt Jacques. “China is niet ‘zoals wij’. Dat is het nooit geweest en zal het ook nooit zijn.”
Jacques benadrukt dat het begrip ‘moderniteit’ pluriform is, dat er niet één soort moderniteit bestaat. De moderne wereld is immers niet gevormd op basis van het neoliberalisme, maar door de geschiedenis en de cultuur. De geschiedenis en cultuur van China verschillen grondig van die van welk westers land dan ook. We moeten daar dus van uitgaan om China te doorgronden, en niet van ons eigen verleden en denkraam. De hoofdreden waarom de westerse media en politiek China de afgelopen decennia zo verkeerd hebben ingeschat is volgens Jacques dan ook dat ze dit niet hebben gedaan. Mensen gaan daardoor over het algemeen uit van foute veronderstellingen over China. Het lukt ze maar niet te voorspellen hoe China in de toekomst zal evolueren.
China is geen natiestaat, maar een ‘beschavingsstaat’, heel verschillend van welke Europese natiestaat ook. Het is een enorm uitgestrekt verenigd land – en stabiliteit en eenheid zijn de topprioriteiten van het land. Die bepalen de politieke kernwaarden van China en zijn ook fundamenteel anders dan in Europa.
China zal politiek nooit zijn zoals Europa, want de politieke kernwaarden eenheid, stabiliteit en maatschappelijke orde komen voort uit zijn lange geschiedenis. Ze hebben China gevormd en doen dat verder.

China kiest zijn eigen weg

China volgt geen route die door anderen is uitgestippeld. Het kiest zijn eigen weg, aldus Jacques. “Het idee dat het bestuur in China zal worden zoals dat in het Westen is door en door fout. China gaat helemaal niet die kant op. Ik zeg niet dat het niet zal veranderen. Er zijn al grote veranderingen geweest, maar China zal op zijn eigen manier veranderen.”
“China verschilt historisch ook erg van Europa in de zin dat het geen andere landen heeft gekoloniseerd zoals Europa dat heeft gedaan. En het heeft minder agressief gehandeld.”
“Bedenk dat China straatarm was en tot de tweede economie van de wereld is uitgegroeid, en dat is nog op een relatief vredelievende manier gegaan ook.”
Jacques benadrukt dat China bezig is de wereld om te vormen. Dat komt door de omvang van het land, en ook doordat het zo anders is. Op die manier is het op weg om zich te doen gelden en om met zijn geschiedenis, zijn waarden en zijn tradities een bijdrage te leveren in de rest van de wereld.

Niet de leider van de globalisering, wel een belangrijke vormgever

De opkomst van China wordt altijd in economische termen beschreven, bekeken in het kader van de Amerikaanse hegemonie. Jacques wijst er echter met grote nadruk op dat de opkomst van China veel meer is dan een economische ontwikkeling. Op allerlei terreinen ondergaan 1,4 miljard mensen een transformatie die China en de wereld op vele manieren raakt.
Jacques merkt op: “China krijgt soms het verwijt dat het profiteert van de internationale gemeenschap, dat het niets bijdraagt, maar dat is bezig te veranderen. Sinds Xi Jinping aan de macht is, heeft het land enkele buitengewone initiatieven genomen, zoals de Asian Infrastructure Investment Bank.” Hij voorspelt: “Met dat soort initiatieven groeit de invloed van China en diegenen die hebben gezegd dat het niets bijdraagt, zullen spijt krijgen van hun woorden. Het klopt niet om te zeggen dat China de leiding van de globalisering neemt, maar het is zeker waar dat het de globalisering op diepgaande wijze vormgeeft.”
Over de vooruitzichten voor de betrekkingen tussen China en Europa is Jacques pessimistisch. China gaat vooruit, in Europa zit eigenlijk alles muurvast en het continent is meer en meer naar binnen gericht.

China overtreft Silicon Valley

Ten slotte heeft Jacques het over het belang van China als wereldmacht en als belangrijke beïnvloedende factor in de geopolitiek.
De groei van het Chinese internet betekent dat het een wereldleider is in de online wereldeconomie. Tencent, Alibaba, Huawei, Baidu, JD.com, Xiaomi en nog meer technologiebedrijven laten zien dat op vele punten China nu een voorsprong neemt op Silicon Valley. In China wordt op internet veel meer handel gedreven dan in landen zoals de VS. Jacques vermeldt ook de functionaliteit van apps als Weixin/WeChat. Die is geavanceerder dan zijn westerse tegenhanger WhatsApp. Met andere woorden: ook op dit gebied zal ‘de wereld’ rekening gaan houden met de digitale ontwikkelingen in China.
Op andere vlakken verandert het land eveneens snel. China neemt het voortouw bij de strijd tegen de klimaatverandering en in het domein van de buitenlandse investeringen. Er is het ‘One Belt, One Road’ project (Jacques: “dat wordt waarschijnlijk superbelangrijk”)

Europa: meedoen of in de marge belanden

Nog een laatste onderwerp: Trump, “de meest beangstigende president die de VS ooit heeft gekend.” Hoe zal hij de dynamiek tussen de EU, de VS en China veranderen?
Volgens Jacques zal Amerika onder Trump voor zijn eigen belangen zorgen en met de rest van de wereld op een bilaterale basis omgaan. De VS zal minder handelen vanuit een pluriforme, mondiale visie.
Wat zullen de Chinezen doen? “Zij zullen weerwerk bieden”, zegt Jacques. “Naarmate de betrekkingen verslechteren en China Amerika terugdringt, zal het de overeenkomsten met zijn buurlanden versterken. One Belt, One Road is een belangrijke onderdeel van die strategie.”
Jacques voorziet dat de opkomst van Trump ook de Chinees-Europese betrekkingen zal veranderen. Europa heeft, zoals China, weinig op met Trump. Ondanks zijn pessimisme over de westerse framing van China ziet hij toch lichtpuntjes. “Ik begon met te zeggen dat Europe en China erg verschillend zijn, en dat is de waarheid,” gaat hij verder. “Europa en China hebben een lange geschiedenis, dit in tegenstelling tot de VS. Er is verder weinig rivaliteit tussen Europa en China. Een zekere toenadering tot China zou logisch zijn voor Europa.”
Jacques beklemtoont dat Europa er belang bij heeft China bij te houden. “Het is niet China dat moet veranderen, zo stelt hij, maar Europa.”
“China zet zijn opmars voort. China gaat door met zijn dynamische transformatie. Het zal blijven groeien. China is niet het probleem, Europa heeft een probleem. Dat moeten we onder ogen zien. Als wij in Europa niet bij de transformatie van China kunnen aanhaken, zullen we in de marginaliteit terechtkomen.”
De originele Engelse versie van deze liveblog staat op What’s on Weibo  en op de website van Martin Jacques zelf.
De Britse journalist en academicus Martin Jacques (@martjacques) is de auteur van When China Rules the World. Zijn boek is in 11 talen vertaald. Het werd herzien en sterk aangevuld in 2012. Het heeft miljoenen lezers bereikt en ook kijkers, want de auteur heeft er een zeer populaire TED-talk over. Een nieuwe en uitgebreide uitgave in het Chinees is pas uit.