Fang Lizhi is op 6 april in de VS overleden op 76 jarige leeftijd. Met hem verdwijnt één van belangrijkste dissidenten uit de jaren 80.
Fang was een briljant student fysica aan de Universiteit van Beijing in de jaren 50, maar werd een eerste keer als ‘rechts’ gebrandmerkt in 1957, na de ‘Honderd Bloemen’ periode. Hij werd uit de Communistische Partij gezet en later gerehabiliteerd. Gedurende de Culturele Revolutie deed hij enkele jaren handenarbeid op het platteland en studeerde sterrenkunde op zijn eentje.
Fang was in de jaren 80 professor sterrenkunde en vicerector van een belangrijke wetenschappelijke universiteit in Anhui . Na het begin van de economische hervormingen in 1978, behoorde hij tot de vooraanstaande intellectuelen die zich niet alleen economisch maar ook politiek op het Westen wilden inspireren. Hij had korte tijd officieel succes met het organiseren van verkiezingen voor de leidende functies van de universiteit en met het bekend maken van de details van het universitaire budget. Maar hij pleitte teveel voor een Westers model en viel daarbij extra op door het benadrukken van de rol van de technologische elites. Met die standpunten had hij in de intellectuele omgeving van China in de jaren 80 veel succes bij de studenten. Wanneer in januari 1987 bij de studenten in Nanjing onlusten uitbreken, wordt de toenmalige voorzitter van de Communistische Partij, Hu Yaobang, afgezet, maar het zijn de teksten van Fang die intern verspreid worden voor studie en kritiek. Fang wordt deze keer definitief uit de Partij gezet.
Begin 1989 behoorde Fang bij de leidende groep intellectuelen die naar aanleiding van de 70ste verjaardag van de revolutionaire 4-mei beweging een nieuwe campagne plannen om in China de ‘onvoltooide burgerlijke revolutie’ van 1919 door te voeren, te beginnen met een grote petitieactie voor de vrijlating van politieke gevangenen. De dood van Hu Yaobang in april brengt de studentenopstand op gang. We zien Fang niet op de barricaden opduiken, maar hij wordt wel beschouwd als de geestelijke vader van de beweging. Twee dagen na de ontknoping van de Tian An Men gebeurtenissen vraagt Fang met zijn vrouw politiek asiel in de Amerikaanse ambassade. Hij zal er meer dan een jaar blijven vooraleer de Chinese overheid toelating voor zijn vertrek geeft; volgens Fang zelf in ruil voor een lening door Japan, dat daarmee het naderende einde van de economische boycot tegen China aankondigt.
Na omzwervingen langs verschillende universiteiten eindigt hij als professor natuurkunde in Tucson, Arizona. Politiek blijft hij actief als medevoorzitter van Human Rights in China. Hij blijft tot het laatst kritische artikels schrijven over het Chinese politieke systeem.
De officiële pers in China heeft weinig aandacht geschonken aan het overlijden van Fang. De Global Times wijdt er wel een kort commentaar aan. “Dank zij de grotere ruimte voor politieke diversiteit en met wettelijk toegestane methoden kunnen activisten hun impact vergroten, maar alleen als het hun doel is de wederopbloei van China te dienen”, volgens de krant. “Externe druk en Chinezen die zich door het buitenland laten steunen, zoals Fang, krijgen steeds minder invloed, naarmate China sterker wordt. Ook geeft het Chinese volk zelf duidelijk aan in welke richting hervormingen en ontwikkeling moeten gaan”, zo luidt het oordeel van de GT over het uiteindelijke belang van Fang Lizhi.
Toeval of niet, gelijk met het overlijden van Fang hebben vijf studentenleiders van 1989 – Wang Dan, Wu’erkaixi, Wang Juntao, Wu Renhua en Xiang Xiaoji in een brief op de facebooksite van Wang Dan aan de Chinese regering gevraagd te kunnen onderhandelen over hun terugkeer naar China. De vijf waren in1989 gevlucht en leven nu op Taiwan en in de VS.
(Bron: Guardian, Global Times, CNA)
