Friends of Nature zet Chinese wetten in voor milieu en bevolking

De Chinese milieuorganisatie Friends of Nature strijdt met vallen en opstaan, in gerechtshoven en wetgevende instellingen, voor het principe ‘de vervuiler betaalt’.

(Samenvatting artikel van Sixth Tone) De niet-gouvernementele organisatie Friends of Nature plant tientallen rechtszaken vanuit haar kantoor in Beijing.

Het verschil maken

Chinese rechtbanken hebben intussen 42 van de rechtszaken ontvankelijk verklaard die de ngo heeft aangespannen. Friends of Nature gaat tegenwoordig niet meer de strijd aan naar aanleiding van incidenten, maar wil langs wettelijke weg het systeem veranderen. Sixth Tone nam een interview af van directeur-generaal Zhang Boju (37), in het kader van een reeks over ‘vijf mensen die het verschil maken’ waarmee de blog zijn vijfde verjaardag viert.

Leerproces

Friends of Nature loopt sinds 1994, het jaar van zijn oprichting voorop in de groene beweging van China. In het beginjaren was de actie vooral gericht tegen de ergste nadelige gevolgen van de economische ontwikkeling. De ngo zette zich in voor bedreigde diersoorten en nam het op tegen stropers, de bouw van waterkrachtcentrales en illegale bouwplaatsen in natuurreservaten. Uiteindelijk raakten de activisten echter enkel werknemers en uitvoerders, en niet de besluitvormers. Of met andere woorden: aan diepere, systematische oorzaken werd niet geraakt.

Wetten veranderen

‘Als je effectief wil zijn’, zegt Zhang Boju, ‘moet je eerder ingrijpen, als er wetten gestemd worden en wanneer het beleid wordt ontwikkeld.’ Processen voeren was eerst niet gemakkelijk omdat de wet, als je hem zo interpreteerde, bepaalde dat een organisatie alleen een rechtszaak kon beginnen als ze zelf schade geleden had. Dat veranderde dank zij wijzigingen in de Chinese wet op het burgerlijk procesrecht in 2012 en de milieubeschermingswet in 2014, amendementen waarvoor Friends of Nature had gelobbyd. Het recht om namens anderen naar het gerecht te stappen gaf de ngo’s veel meer mogelijkheden. Toch moet het juridische team van Friends of Nature nog altijd erg zorgvuldig ‘zijn gevechten uitkiezen’. De ngo is afhankelijk van fondsen en donaties, dus hij moet goed kijken waar een echte impact mogelijk is. Zo wisten ze het juiste moment te grijpen in 2016 om een zaak te beginnen rond bodemverontreiniging net toen de centrale regering van China een vijfjarig actieplan over dit probleem aankondigde.

Probleem in de bodem

Een opvallend aantal studenten van de Changzhou Foreign Languages School, in de oostelijke provincie Jiangsu in China, vertoonde symptomen van eczeem, bronchitis, lymfoom en zelfs leukemie nadat ze les begonnen te volgen aan een nieuw gebouwde campus. De gebouwen lagen naast een plek waar ooit drie chemische fabrieken hadden gestaan. Volgens de ouders werden hun kinderen ziek van de bodemvervuiling die daar jaren eerder was achtergelaten. Ze organiseerden protesten die niet veel uithaalden, tot de televisie en andere media (onder ander Sixth Tone zelf) aandacht aan de kwestie begonnen te schenken. Het publiek was verontwaardigd dat chemisch afval na zo lange tijd nog schade kon veroorzaken en er was veel medeleven met de gedupeerden. Friends of Nature begon samen met een andere ngo een rechtszaak. De uitkomst was dat bedrijven inderdaad ziekmakende bodemvervuiling hadden veroorzaakt, maar die wisten het zo te draaien dat er intussen fusies en zo waren geweest en dat het niet meer te achterhalen was wie de vervuiler was die moest betalen. De stad Changzhou (4 miljoen inwoners) zou het terrein ‘op eigen kosten’ laten zuiveren. Aan de ngo’s werd torenhoge gerechtskosten aangerekend. Deze uitspraak pikte Friends of Nature niet, omdat het op die manier de gewone burgers (belastingbetalers en steungevers aan ngo’s) zouden zijn die voor de vervuiling zouden opdraaien in plaats van de vervuilers zelf.

Veranderende tijden

Een tweede team van juristen van de ngo ging aan de slag. Zij slaagden er samen met anderen in om de wetgevers ervan te overtuigen dat er een concreet systeem moest komen om vervuilers en hun opvolgers verantwoordelijk te houden voor bodemsanering, met extra clausules bij de bestaande wetten. Een wet gebaseerd op het principe ‘de vervuiler betaalt’, werd aangenomen en leidde tot een nieuwe uitspraak van het proces in hoger beroep. Het hof annuleerde de gerechtskosten en beval de chemische bedrijven om zich te verontschuldigen. Dat laatste was nog geen grote overwinning in deze specifieke zaak, maar de echte overwinning was dat het principe ‘de vervuiler betaalt’ nu ten minste is opgenomen in de wetgeving. Juristen vinden deze legalistische aanpak erg doeltreffend omdat hij op lange termijn winstgevend zal zijn. Voor Friends of Nature is het duidelijk dat, onder meer door de aanpak ze nu al 27 jaar lang ontwikkelen, het milieu en het klimaat in China op de voorgrond is gekomen. Het is nu zelfs een groot onderwerp in de toespraken van president Xi Jinping. Bovendien is het milieu niet langer een zaak waar vooral een kleine groep bevlogen intellectuelen zich voor inzetten. Zhang Boju zelf heeft een eenvoudige achtergrond. In 2013 werd hij de jongste directeur van de ngo en dat is hij nu al 8 jaar. Zhang geeft leiding aan een team van 20 fulltime en parttime medewerkers. Zij richten zich op milieuwetgeving, onderwijs en inspraak van het publiek. Friends of Nature heeft op dit ogenblik 30.000 vrijwilligers geregistreerd in het hele land.

Principes

Door zijn rechtszaken komt de ngo vaak in botsing met machtige tegenstanders zoals bedrijven en belangengroepen die banden hebben met lokale overheden en de ngo onderdruk kunnen zetten. Tests op bodemmonsters en rechtszaken, die ook jarenlang kunnen aanslepen, zijn duur. Het lukt echter om overwinningen te behalen. Het is volgens Zhang het belangrijkste dat je vasthoudt aan je principes, dat heeft hij geleerd uit eigen ervaring en door de praktijk van andere, buitenlandse milieuorganisaties te bestuderen. Volgens zijn medewerkers is de directeur van Friends of Nature inderdaad een overtuigd iemand die zijn motivatie haalt uit zijn liefde voor de natuur, een krachtbron die begon te borrelen in zijn jeugd toen hij op de middelbare school lid werd van een natuurclub.