Geopolitiek: mondiale NAVO en de terugkeer van ‘de niet-gebonden landen’

Dr. Jenny Clegg* plaatst de mondiale uitdagingen en opdrachten voor China in een brede context, qua tijd en ruimte.

De volgende tekst is de bewerking van een toespraak gehouden tijdens het webinar van Friends of Socialist China, The Empire Strikes Back, van 11 juni 2022. Met toestemming van de auteur plaatsen wij hem als opiniestuk.

Inleiding

Kort na 9/11 zei Tony Blair in een toespraak: ‘de caleidoscoop is geschud, de stukjes zijn in beweging, laten we, voordat ze weer stilliggen, een nieuwe orde scheppen in de wereld om ons heen.’  Het lijkt een bijzonder treffende beschrijving voor wat er op dit moment geopolitiek gaande is rond de Oekraïne-crisis.

Het was na 9/11 dat Bush een versnelling hoger schakelde om ‘het unipolaire moment te benutten’ – iets wat helemaal mislukte vanwege de niet te stuiten opmars van de multipolaire wereld. Het model was toen dat van één dominante supermacht met daarnaast vier grote mogendheden – China, Rusland, de EU en Japan. De volgende 20 jaar ontstonden er meer evenwichtige machtsverhoudingen, vooral met de opkomst van China, dat heeft geprobeerd de EU en Japan bij zijn Belt and Road Initiative te betrekken. De VS ondervond dat het een probleem was om de dominante positie te behouden. Het was het begin van een strategische wending richting containment, indamming van China.

De Oekraïne-crisis is op dit ogenblik de katalysator die zorgt voor een snellere ontwikkeling van deze langetermijntrends.

De nieuwe orde in de geopolitiek onder de leiding van de VS

De VS hebben de onrust in Oekraïne laten oplaaien als een middel om het oorspronkelijke NAVO-project te vernieuwen en te versterken – Duitsland moest liggen, Rusland moest ophoepelen en de VS opkomen. Tegelijkertijd heeft de NAVO echter, terwijl ze haar bereik over heel Europa uitbreidt, ook haar tentakels wereldwijd uitgestrekt door een 40-koppige coalitie samen te stellen die zich inzet voor de aanpak die Rusland moet breken met ‘wapens en sancties’.

Er is de nodige druk uitgeoefend om alle resterende weerstand tegen militarisering weg te nemen, zodat zowel Duitsland als Japan, de voormalige as-mogendheden, zich gingen herbewapen en er een einde werd gemaakt aan de langdurige niet-gebondenheid van Finland en Zweden.  Het wapenbeheersingssysteem had al eerder ernstige schade opgelopen met de opzegging in 2019 van het Intermediate-Range Nuclear Forces (INF)-verdrag.

Terwijl de oorlog verder gaat hebben Blinken en Biden overduidelijk laten weten dat, wat e VS betreft, de steun voor Oekraïne niet alleen over Europese veiligheid gaat – maar deel uitmaakt van een epische wereldwijde strijd tegen ‘autocratie’. Deze morele kruistocht gaat nu verder en is een strategie geworden om de hele wereld te verdelen en te destabiliseren. Samen met haar partners in de Stille Oceaan, Japan, Zuid-Korea, Australië en Nieuw-Zeeland, heeft de NAVO tijdens haar laatste top in juni de weg geëffend om de volgende tien jaar het volgende decennium de morele opdeling ook een militaire kant te geven. 

Al in het NAVO 2030-rapport van vorig jaar werd het voornemen verwoord: ‘eerst Rusland, dan China’; nu gooit het nieuwe Strategisch Concept de twee machten op één hoop, hun partnerschap wordt gezien als een manier om ‘elkaar aan te moedigen ‘ bij hun beider pogingen om ‘de op regels gebaseerde internationale orde te ondermijnen’ en ‘onze waarden en belangen tegen te gaan”

In overeenstemming met de ‘waarden en belangen’ van de NAVO, als ze is kan deze ‘orde’ in wezen niets anders zijn dan een orde waarin alleen westerse ‘democratieën’ als legitiem worden beschouwd. In feite is dat een ondermijning van de Verenigde Naties en het einde komt van het Eén China-beleid. 

En inderdaad, de Verenigde Staten proberen China te provoceren betreffende Taiwan zoals ze met Rusland deden betreffende Oekraïne, en negeren het feit dat daar waar Oekraïne een onafhankelijke staat is, Taiwan deel uitmaakt van China.

Taiwan is strategisch geplaatst in het centrum van de keten van Amerikaanse militaire bases en bondgenoten van Japan tot Australië, die voor China de toegang tot de Stille Oceaan afsluiten, waardoor het land geen volwaardige rol kan spelen in de regio waartoe het behoort. De erkenning door de VN dat Taiwan deel uitmaakt van China is het belangrijkste beletsel voor de Verenigde Staten waardoor ze China niet kunnen isoleren van de rest van de wereld; een nieuwe op regels gebaseerde orde zou de erkenning van een democratisch Taiwan als soevereine onafhankelijke staat mogelijk maken.

Groot-Brittannië in het nucleaire hart van de NAVO

Vanuit mijn land, Groot-Brittannië, dat in het hart van de nucleair bewapende NAVO ligt, is duidelijk te zien wat het volledige mondiale potentieel is van de strategie die de VS / NAVO ontwerpen om China in te perken, een plan de campagne dat als een python de belangrijkste kanalen van de groeiende invloed van China in een wurggreep wil houden.

Ten eerste is er AUKUS waarvan Groot-Brittannië lid is. Dit maakt van Australië een enorme vooruitgeschoven basis voor het Amerikaanse leger en een basis voor nucleaire onderzeeërs. Op deze manier zal Australië dienen als het zuidelijke sluitstuk van de keten van militaire bases in de Pacific die de maritieme route van het Chinese Belt and Road Initiative (BRI) moet blokkeren.

Ten tweede is het goed mogelijk dat de landroute van het BRI door Eurazië (de ‘nieuwe zijderoute’ over land) wordt tegengehouden door een nieuw militair partnerschap tussen Japan en Duitsland. De back-up van kernwapens zal komen van de Amerikaanse basis in Lakenheath in Suffolk nu Amerikaanse kernkoppen misschien naar Britse bodem terugkeren.  De basis in Lakenheath zal de flexibele en efficiënte inzet van kernwapens in heel Europa mogelijk maken.

En tot slot dit: een paar weken geleden verschenen Amerikaanse en Franse nucleaire onderzeeërs onverwacht in de Britse nucleaire basis Faslane, in Schotland.  Dit maakt het waarschijnlijker dat er sprake kan zijn van een nieuwe atoombasis van de NAVO. Dit zou een steunpunt zijn voor het Noordpoolgebied. Er is hier ongetwijfeld een verband met het feit dat de NAVO zijn opwachting maakt in Finland en Zweden, opdat China hier als de ijskap smelt geen nieuwe handelsroute opent.

Dus onder de dekmantel van de Oekraïne-crisis ontvouwen de langetermijnplannen van de VS om de belangrijkste land- en zeeroutes van China af te snijden zich in een snel tempo naarmate de VS onder de NAVO-paraplu nieuwe militaire bondgenootschappen verwerft en oude versterkt.

Het US Empire draait inderdaad aan de caleidoscoop om het multipolaire patroon met zijn vijf machten te verstoren. De Verenigde Staten grijpen het moment aan om Rusland te verpletteren en China te isoleren, en om Europa en Japan te onderwerpen aan een nieuwe Amerikaanse militaire hegemonie. Ze voorkomen verder dat er nieuwe machtspolen ontstaan, bijvoorbeeld door te proberen India in te lijven. De VS wil Rusland en China in een omheinde ruimte samendrijven om zoveel mogelijk landen in de rest van de wereld aan zich te binden, zijn macht te herstellen door zijn militaire en fossiele brandstoffenindustrieën te laten herleven en door het wereldwijde financiële systeem verder te manipuleren.

Nogmaals, het doel van deze mondiale tweedeling is een einde te maken aan het bestaan van de Verenigde Naties.

De rest herrijst

Maar in plaats van een scheiding tussen zogenaamde ‘democratieën’ en ‘autocratieën’ is het de kloof tussen het Westen en de Rest die duidelijker wordt.  Het grote aantal onthoudingen onder de landen van het mondiale Zuiden over VN-moties om Rusland te veroordelen en te isoleren; de wijdverbreide terughoudendheid om sancties tegen Rusland in de ontwikkelingslanden toe te passen; de koele reacties op Bidens diplomatieke toenadering tot Zuidoost-Azië, het Midden-Oosten en Latijns-Amerika – door dit alles wordt er weer gesproken over een nieuwe niet-gebonden beweging.

Eerst is het belangrijk om eens na te denken over de redenen waarom landen in het mondiale Zuiden steeds terughoudender zijn om het Amerikaanse leiderschap te volgen. Er zijn veel motieven die aanleiding geven tot onvrede bij die landen – het chaotische vertrek van de NAVO uit Afghanistan na 20 jaar van afbraak voor de enen en de onbetrouwbare aard van het Amerikaanse politieke systeem en het buitenlands beleid voor anderen.

Daar komt nu nog bij dat de wijze waarop de VS het financiële systeem als een wapen inzet, over de hele wereld een schokgolf heeft veroorzaakt. Immers, als de VS in staat is om Rusland de toegang tot het wereldwijde financiële systeem te ontzeggen, kunnen anderen die zich misschien niet willen conformeren aan het Amerikaanse beleid, bijvoorbeeld op het gebied van het milieu, dan op dezelfde manier worden uitgesloten van het wereldwijde financiële systeem?

De VS zegt dat elk land vrij is om te kiezen, maar landen worden eigenlijk gedwongen met zijn morele kruistocht in te stemmen.  Dit beperkt de soevereiniteit van andere naties. Dan is er nog de reële angst om, net als Oekraïne, in een proxy-oorlog (een oorlog bij volmacht) vast te zitten nu de VS plannen aankondigt om Rusland en China uit Latijns-Amerika, Afrika, het Caribisch gebied te verdrijven en Azië te verdelen.

En natuurlijk zijn er de stijgende prijzen van voedsel en energie – de laatste druppel, die komt na COVID, klimaatverandering, armoede en schulden, en waardoor het duidelijk wordt dat de wereld zoals die momenteel opereert onder door de VS geleide instellingen, er niet in slaagt om te werken aan de behoeften van ontwikkelingslanden.

De weg naar niet-gebondenheid

Maar in hoeverre zijn al die motieven genoeg om te komen tot een beweging van niet-gebonden landen die coherent genoeg is om oppositie te voeren?

Een nieuwe beweging van niet-gebonden landen moet meer zijn dan een coalitie van neezeggers. De ontwrichting in de wereld is zo monumentaal dat er in het belang van de vrede niet alleen een fundamentele vernieuwing van de VN-beginselen noodzakelijk is, maar ook een volledige reorganisatie van mondiale instellingen en een alternatief voor het op de Amerikaanse dollar gebaseerde financiële systeem van de imperialisten.

Dat de ontwikkelingslanden worden geconfronteerd met zo’n enorme hervormingsagenda om hun toekomst veilig te kunnen stellen, is, gezien hun relatief zwakke positie in de wereldorde, inderdaad een ontnuchterende gedachte.

De Amerikaanse supermacht is de afgelopen decennia dan wel verzwakt, maar de verdeeldheid in de Derde Wereld of het mondiale Zuiden is tegelijkertijd groter geworden. Er zijn nu BRICS, opkomende economieën, grote opkomende economieën en verarmde ‘minst ontwikkelde economieën’ en er is een gebrek aan coördinatie om ontwikkeling te bevorderen. 

Binnen de BRICS is er een tendens geweest om vooral voor de eigen regionale macht en status te zorgen – wel het idee van multipolariteit, maar vermengd met het soort grootmachtschauvinisme waar Poetin volgens mij aan leed toen hij het bevel gaf tot de invasie van Oekraïne.

Voor een multipolaire agenda moeten de machten hun rivaliteiten achter zich laten. Regeringen van natiestaten zullen populistische factionalistische tendensen moeten bestrijden en proberen een einde te maken aan het neoliberale kortetermijndenken om staatsplanning voor ontwikkeling op langere termijn aan te moedigen. Daarbij is het nodig dat die staten voortbouwen op regionale complementariteit en Zuid-Zuidsamenwerking.

Waar het op aankomt bij de strijd tussen trends in de hervorming van de wereldorde is dat de ontwikkelingslanden ernaar streven om aan het hoofd te komen van de 4e industriële revolutie, zodat de nieuwe industrieën – de hi-tech en digitale sectoren, hernieuwbare energie enzovoort –van het mondiale Noorden verhuizen naar het Zuiden. De verschuiving van die sectoren kan de basis leggen voor de verandering van het wereldwijde financiële systeem.

De 14e BRICS-top die eind juni in Beijing is afgerond, heeft hiermee een begin gemaakt en de groep van ongelijksoortige landen verenigt rond oproepen om een nieuwe impuls te geven aan de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen van de VN (2030). Er was ook een appel om het IMF, de Wereldbank en de Wereldhandelsorganisatie te herstructureren de nadruk lag op een grotere deelname van Afrika.

Het gecombineerde bbp van BRICS ($ 23.500 miljard) omvat momenteel slechts twee derde van dat van de G7 ($ 34.000 miljard).  Deze verhouding zou echter tegen 2030 aanzienlijk kunnen kantelen, niet in de laatste plaats met de plannen voor de toevoeging van nieuwe leden aan de BRICS-groep in de komende twee jaar. Tegelijkertijd, dragen de VS en Europa de kosten van de Oekraïne-oorlog en daardoor stagneren ze en staan ze op de rand van een recessie. Opkomende economieën kunnen dan opnieuw het voortouw nemen in de economische groei. Via zuid-zuidhandel – handel tussen de BRICS-landen en handel binnen de verschillende BRICS-regio’s – zou de groep naar verwachting tegen het einde van het decennium meer dan de helft van de wereldhandel voor zijn rekening nemen.

Conclusie

De jaren 2020 worden een steeds turbulenter decennium.  Het is aan socialisten om een strategie te bepalen – om een nuchtere beoordeling te maken van sterke en zwakke punten, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen objectieve voorwaarden en subjectief bewustzijn. Laat links een duidelijk onderscheid maken tussen multipolariteit, anti-imperialisme en de strategie tegen het hegemonisme die nodig zijn om tegenstellingen tussen de imperialistische machten uit te buiten en de verdeeldheid in de wereld te voorkomen.

China van zijn kant stimuleert Europa om zijn strategische autonomie te versterken en tegelijkertijd Japan te integreren in het kader van RCEP. Tegelijkertijd komt Beijing met een dubbel voorstel: het Global Development Initiative om de neiging naar ontkoppeling tegen te gaan en het Global Security Initiative om te voorkomen dat een Nieuwe Koude Oorlog de wereld verdeelt. Dit biedt het gefragmenteerde mondiale Zuiden een goede basis om van te vertrekken naar een hervorming van de wereld op lange termijn.

Vertaling: D.Nimmegeers

*Dr. Jenny Clegg is een onafhankelijke Britse onderzoeker, Chinaspecialist en vredesactivist. Ze doceerde Internationale Betrekkingen aan de Universiteit van Lancashire en publiceerde ‘China’s Global Strategy’ bij Pluto Press (2009).