Geschiedenis van het Tibetaans boeddhisme

Het boek “Histoire du Bouddhisme tibétain” is meer dan een geschiedenis van het Tibetaans boeddhisme. Het legt telkens de band tussen de evolutie van dit geloof en de economische- en sociale verhoudingen of de verrechtvaardiging van de verschillende sociale klassen. Bovendien legt het mythe bloot die Hollywood verspreidt vanuit een idolate houding tegenover het boeddhisme dat noch oog heeft voor het gewelddadig aspect van de leer, noch voor de inferieure positie van de vrouw.

 Histoire du Bouddhisme tibétain La Compassion des Puissants is de volledige titel van Elisabeth Martens boek, dat uitgegeven is in de reeks “Recherches Asiatiques” bij L’ Harmattan. Uiteraard wordt vertrokken van de leer van Boeddha zelf die het dagelijks lijden en de causaliteit wil overstijgen door al binnen dit leven los te komen van egoïstische begeerte en genot en zo te streven naar het nirwana. Goede daden verrichten is een van de middelen om los te komen van de gehechtheid aan het ego: noch een god, noch een hemel zijn hierbij nodig. 500 jaar later, bij het begin van onze tijdrekening deed zich een schisma voor tussen de 2 scholen Hinayana (Kleine voertuig) en Mahayana (Grote voertuig). Hinayana is een strenge leer die zich richt tot kloostergemeenschappen, terwijl Mahayana -dat zich zal verspreiden naar China en Japan- meer gericht is op de massa. Originaliteit bij deze laatste is dat een verlichte geest zijn karma kan overdragen op iemand anders en dus kan helpen bij de verlossing van anderen. Yogapraktijken die uit het hindoeïsme komen, kunnen bijdragen om zich uit de omknelling van de tegenstellingen te werken. De school zal het Tibetaans boeddhisme beïnvloeden, maar minder in China. Zowel Confucianisme als daoïsme staan immers met beide voeten midden in het rijstveld. Het is tegennatuurlijk om de causaliteitswetten te willen overstijgen volgens de Chinezen die leven tussen Yin en Yang. Toch slaat in China na de derde eeuw het Mahayana  aan. In China ontstaat een discussie tussen diegenen voor wie het verschillende levens kan duren vooraleer het nirwana bereikt kan worden en de “subitisten” die sneller willen gaan. In de 7-de eeuw ontstaat de tantristische variant van het boeddhisme. Volgens het tantrisme kan de weg naar het nirwana sneller gaan door het beoefenen van esoterische praktijken die de dualiteit willen overstijgen door het fusioneren van de tegenstellingen. De seksualiteit kan tijdswinst opleveren op de weg naar de bevrijding, maar deze seksuele praktijken zijn enkel weggelegd voor al wie zich al op de derde etappe bevindt van de moeilijke weg.
Een hiernamaals zonder lijden was niet zonder aantrekkingskracht voor de Chinezen en het boeddhisme vermengde zich met daoïstische elementen. In Noord-China koos de Wei-keizer almaar meer boeddhistische adviseurs. Dit geloof werd meer en meer verspreid tussen de vijfde en de zesde eeuw en het aantal monniken en tempels werd verdrievoudigd.  In de negende eeuw begon de rijkdom van Boeddhistische gemeenschappen echter het economisch evenwicht in gevaar te brengen en onder druk van de Confucianisten verbood de keizer het om buitenlandse cultussen te belijden. Tot zover een algemeen inleidend deel over het boeddhisme in het algemeen. Het tweede deel over het boeddhisme in Tibet vormt de hoofdschotel.

 Tibet

Tuborijk op zijn maximum

Voor het boeddhisme in Tibet aankwam, hingen de Tibetanen de Bon-religie aan die zich ontwikkelde in een stammen- en matriarchale maatschappij. Vrouwelijke sjamanen waren de bemiddelaars tussen de goden en de mensen. Pas vanaf de vierde eeuw installeerde zich het patriarchaat dat zich versterkte vanaf de achtste eeuw. De boeren leefden tot nog vorige eeuw in een polygame gemeenschap. Het boeddhisme had het met het verdringen van de oergodsdient niet gemakkelijk. De Tubo koning regeerde in de achtste eeuw over een derde van het Chinees grondgebied, maar daaronder betwistten rivaliserende stammen elkaar. De 31e koning Songtsen Gambo ging met hulp van krijgers uit de oude stammen een centraal gezag vestigen. In de nieuwe orde moesten de boeren voor de koning en zijn notabelen werken en ook de kloosters zouden aan de nieuwe orde moeten gaan geloven. De Tubo’s vaardigden een indeling in districten uit, wat de inzameling van de graanbelastingen vergemakkelijkte. Ze zochten een kerkelijke geallieerde en vonden deze in de Mahayanistische school bij het tantrisme. Dit tantrisme had voor de koning als voordeel dat het de klassen legitimeerde want de religie ondersteunde de sociale segregatie. Daarbij was het ook meegenomen dat het Tantrisme meehielp bij het verdringen van het matriarchaat. Het feit dat de koning de gronden verdeelde aan de boeddhistische gemeenschappen deed de ontevredenheid bij de edelen aangroeien en zij gingen revolteren. Tussen de 9e en 13e eeuw kende Tibet veel interne onlusten tegen het tirannieke en brutale bestuur dat het boeddhisme opdrong. Twee dochters van de koning zouden de boeddhistische vlam wakker houden. De scholen van de Roodkappen en de Witrokken kwamen tot bloei. Nu tellen deze scholen of sekten in Tibet nog 753 en 366 kloosters.

Copulering met wapens en instrumenten bijdehand

De Islam trok echter over de grenzen en werd de vijand bij uitstek van het Tibetaans boeddhisme. Dit blijkt uit het Kalachakra-ritueel dat 15 etappes inhoudt waarvan de eerste 7 voor het publiek toegankelijk zijn. De acht andere sturen de Boeddhistische kruisvaarder aan tot een doortastende haat tegen Islamieten en zijn van een buitengewone wreedheid. Het eerste Kalachakra-ritueel van onze dalai lama dateert uit 1956 om het leger in te zegenen dat het zou opnemen tegen de nieuwe communistische vijand. Boven het hoofd van de dalai lama hing een tanga van de Opperste Meester seksueel verenigd met zijn vrouw die beiden in totaal 24 wapens dragen. Kalachakra is de meest doorgedreven les in Tibetaans boeddhisme die door de drie scholen beleden wordt. In de naam van het Kalachakra staken bepaalde lama’s de ogen uit, rukten neus, tongen of handen af of vilden personen levend. In India was ondertussen ook het Hindoeïsme terug aan een opgang begonnen en Tibet begon als Shambala of hemel te fungeren voor de Indiase boeddhisten die uitweken.

Tsongkhapa

De Mongolen die China veroverden, annexeerden bijgevolg ook Tibet. Het Tibetaanse boeddhisme gaf hen wat ze zochten: een middel om de boeren tot slaaf te houden. De topman van de Gele sekte werd niet enkel de voornaamste controleur van de religie in beide gebieden, maar ook die van de belastingen in Tibet. Het duurde echter nog enkele eeuwen vooraleer de Mongoolse bevolking het hof volgde. Toen de Ming-dynastie aan de macht kwam, zetten 40.000 Mongolen het echter op een lopen. In Tibet zou Tsongkapa het boeddhisme gaan hervormen. Hij legde de lama’s het celibaat op, wat de economische positie van de kloosters (minder betwistingen bij overlijdens van belangrijke abten) zo ten goede kwam dat zij een concurrentie begonnen te betekenen voor de adellijke domeinen. Tsongkapa kantte zich tegen het Chinees subitisme en predikte dus de terugkeer naar het gradualisme waarbij hij een drietal etappen onderscheidde in de bevrijding van het ego en de causaliteit. Hij was de stichter van de Geelkappen die 1460 kloosters hebben in Tibet. Tsongkapa heeft belangrijke hedendaagse kloosters gebouwd, bakende de hiërarchie en het gezag af in 3 klassen. De vrouwen zaten in de laagste klasse bij de slagers en de vagebonden. Hij lag ook aan de basis van het systeem van tulku of de reïncarnatie in een kind van de overleden opperste lama. Het boek beschrijft het wedervaren van de 15 dalai lama’s (hoofd in Lhasa), annex panchen lama’s (hoofd in Xigaze). Tussen nummer 5 en 13 oefenden de dalai lama’s maar weinig politieke invloed uit.

YongHeGong-tempel

In tegenstelling tot de Ming-dynastie die zich weinig van Tibet aantrok, zouden de Qings vanaf 1644 sterk de betrekkingen officialiseren. De Mantsjoes bekeerden zich en bouwden in Beijing de YongHeGong tempel. In Tibet bevalen ze de uitbouw van een Kashag, een bestuurlijke assemblee, een overlegorgaan tussen tussen de assemblee en de dalai lama, bij wie de uiteindelijke beslissingsmacht bleef berusten. In 1793 volgde een gedetailleerde burgercode in 29 punten voor Tibet, met onder meer de vorm van erkenning van de gereincarneerde dalai lama. De tiende, elfde en twaalfde dalai lama werden op jonge leeftijd vermoord.
Vanaf de 19e en twintigste eeuw deed de westerse invloed zich gelden zowel van Britse kant uit het Zuiden (India) als vanuit het noorden met de Russen. Tijdens de conferentie van Simla weigerde China te ondertekenen dat het zich zou terugtrekken uit Tibet. De vraag rees hoe Tibet in het moderne tijdperk binnen te loodsen want een derde van de gronden was in handen van de dalai lama en zijn lokaal bestuur; een derde in handen van boeddhistische gemeenschappen en een derde in handen van adellijken en rijken. 95% van de bevolking waren de facto lijfeigenen. Er bestonden taksen op het vervoer van sprokkelhout, op het gebruik van dieren, op klokkengeluid en dansen en zelf op het werkloos zijn. Het Tibetaans boeddhisme gooide zich in de armen van de Japanners. Daartegen verstrekten de Britten dan weer wapens aan de nationalisten. In 1940 volgde de erkenning van de 15e dalai lama die we kennen van de plaatjes op televisie. overigens in aanwezigheid van een vertegenwoordiger van de Republiek.  Een van de dl-leraren was de SS-er Heinrich Harrer. Het hoofdstuk eindigt met de relaties tussen het Tibetaans Boeddhisme in de periode van de Volksrepubliek en vooral de betrekkingen tussen Tibet en de CIA waarover we ons eerder bogen in de boekbesprekingen.

In het westen

E. Schafer leidde SS-expeditie in Tibet

Het derde en laatste deel behandelt het Tibetaanse boeddhisme in het westen. De auteur traceert de figuren die bijgedragen hebben tot de introductie in het westen zoals de Russische Helena Blavatsky, de theosofen, Alexandra Neel, Jung en Wilhelm om bij de New Age en de hippietijd te belanden. Evola stelde het Tibetaans boeddhisme ter beschikking van het nationaalsocialisme. Dit kwam Himmlers ideologisch instituut Ahnenerbe goed uit. Vooral het krijgshaftige van het Kalachakra-ritueel viel in de smaak. Dat iedereen Kalachakra krijger kon worden en de vijand van het ware geloof kon vermoorden, viel ook mee. Hitler vond dat dit zijn doel van etnische zuivering gesuperviseerd door de Wereldheerser het dichtst benaderde. Ook in Frankrijk gingen oriëntalisten zich verdiepen in het Kalachakra en de auteur betrekt ook het Japanse Zenideaal hierbij. Zenmeester Suzuki zag de Chinezen als ‘niet onderworpen heidenen’ die het Japans leger als minderwaardig aan katten en honden  beschouwde,  met de holocaust van Nanjing als resultaat. Toen een wetenschappelijke expeditie door SS-ers van Ahnenerbe zich in 1939 in Tibet bevond, stelde de Tibetaanse regent Reting een uitwisseling voor waarbij hij “Meesters in het voorspellen” naar Duitsland wilde sturen om er het Boeddhisme aan te leren.
Het zouden uiteindelijk de Amerikanen zijn die de Tibetaans mythe zouden recupereren. Ook in Frankrijk stonden adepten op. Nochtans werden de onjuistheden die de film ‘7 jaar in Tibet’ vertelt te veel voor de ex-directeur van Free Tibet Patrick French. Het 1,2 miljoen Tibetaanse doden die de film opdist, waarvan 23.000 vrouwen, is technisch onmogelijk en French die de archieven in Dharamsala mocht raadplegen, nam daartegen ontslag. Vermits etnische genocide niet klopt, wordt daarna culturele genocide verzonnen, maar ook hiertegen kunnen waardevolle argumenten worden ingebracht. Het boek besluit met een grondige analyse van het huidige Tibetaanse boeddhisme dat de auteur enigszins ironisch TB-light noemt. Kortom het boek bevat in zijn succesvolle combinatie van de evolutie van het geloof met de maatschappelijke impact ervan, een leerzame ontnuchtering van de mythe die de massamedia er over ophangen.