Heeft een Oeigoer de aanslag in Istanbul gepleegd?

De man die in Istanbul op oudejaarsavond 39 mensen heeft doodgeschoten kan heel goed een Oeigoer zijn. Een aantal factoren lijkt de algemene Chinese analyse over grensoverschrijdend religieus terrorisme en gewelddadig separatisme te bevestigen.

Het is goed mogelijk dat de terrorist van de bloedige aanslag in Istanbul een Oeigoer is die de Chinese nationaliteit heeft gehad of nog heeft.

De Oeigoer-thesis

Ook van Kirgizië of Oezbekistan kan hij afkomstig zijn. Daar leven ook gemeenschappen van Oeigoeren, van wie sommigen ooit Chinese ballingen waren. De zoektocht naar de schutter die is ontkomen nadat hij de slachtpartij had aangericht gaat verder. Alle ogen waren woensdag gericht op de havenstad Izmir en op Selimpaşa, een kuststad vlakbij Istanbul. Op die plaatsen arresteerde de politie een aantal personen, onder wie 20 Oeigoeren. De Turkse regering liet videobeelden vertonen van de terrorist die de nachtclub binnengaat om de aanslag te plegen. Er was verder een video met close ups van een verdachte.

Uiteenlopende berichten

Uit Turkije komen er uiteenlopende berichten. Regeringsleden zeiden dat de politie zeker wist wie de dader was en vermoedde waar ze hem kon vinden, en dat het in elk geval om een Oeigoer ging, zonder de naam van de man te noemen. Diplomaten van de Turkse ambassade in China benadrukten dat het onderzoek niet afgelopen was. Volgens hen stond het in elk geval nog niet vast dat de terrorist een (vroeger) Chinees staatsburger was. Turkse media beweerden dan weer te weten dat de schutter Abu Muhammed Horasani heette. Horasani wil zeggen: afkomstig van Horasan.

Khorasan

Horasan of Khorasan, is de naam die Islamitische Staat (IS) en andere terroristische groeperingen geven aan een gebied in Centraal Azië. Dat omvat onder meer Afghanistan en Pakistan. Soms rekenen de extremistische islamisten er ook het westen van China bij, de autonome regio Xinjiang. In al die landen is er een belangrijke Oeigoerse diaspora. IS heeft de slachtpartij van Istanbul opgeëist en is er praktisch zeker inderdaad schuldig aan. IS heeft vaker extremisten van bevolkingsgroepen verwant aan de Turken, zoals de Oeigoeren of burgers uit Kirgizië, Oezbekistan en Dagestan, ingezet voor terroristische operaties in Turkije. Zij spreken de taal, kennen de cultuur en genieten vertrouwen en sympathie in bepaalde kringen van Turken.

Religieus extremisme

Het is een feit dat de Turkse regering zich af en toe bezorgd heeft getoond voor Oeigoeren in China die beweren achtergesteld te zijn of zelfs onderdrukt. Dat houdt de religieuze extremisten onder hen niet tegen. Zij vallen de Turkse staat en maatschappij aan omdat die te weinig religieus zouden zijn of volgens hen de verkeerde vorm van islam aanhangen. De aanslag op een nachtclub waar Oud en Nieuw werd gevierd, volgens de extremisten een feest van ongelovigen, ligt in die lijn.

Separatisme

Volgens dezelfde logica zien extremistische Oeigoeren het atheïstische socialisme, de lekenstaat en de materiële vooruitgang in de Volksrepubliek als onderdrukking van hun godsdienst en cultuur. Die willen zij ongedaan maken door Xinjiang af te scheiden van China. Zij plegen aanslagen op de burgerbevolking zoals in het busstation van Kunming in 2014 of aanvallen op staatsinstellingen en op partijgebouwen zoals vorige week in Hotan. Hun separatisme heeft een openlijk gewelddadig karakter. Om alle bovenstaande redenen ligt de verwantschap met de gedachten en de daden van IS voor de hand. Islamitische staat heeft Oeigoeren gerekruteerd. De leider van IS heeft verschillende malen zijn ‘solidariteit met de broeders in China’ uitgesproken.

ETIM

Over het aantal Oeigoerse Syriëstrijders lopen de schattingen uiteen van 114 tot 300. Het is nog een vraag of zij tegelijk ook lid zijn van eigen organisaties zoals de East Turkestan Islamic Movement (ETIM) of de Turkestan Islamic Party (TIP). Misschien zijn die groepen bondgenoten of afdelingen van IS. Het is evengoed mogelijk dat strijders van Oeigoerse afkomst zich hebben aangesloten bij een legertje dat afhangt van al-Qaeda, vroeger de meest beruchte organisatie van dit soort terroristen en nu een rivaal van IS.
Xi Jinping was vandaag vrijdag in Kirgizië voor besprekingen met president Almazbek Atambayev over het Belt and Road Initiative (de nieuwe Zijderoutes) en de Shanghai Cooperation Organization (SCO). Naar aanleiding van de gebeurtenissen in Istanbul zijn de beide presidenten ook overeengekomen om nog nauwer samen te werken in de strijd tegen het terrorisme over de grenzen heen en om groepen zoals ETIM onschadelijk te maken.

Botsende visies

Meestal ontkennen westerse waarnemers en journalisten het gevaar van het Oeigoerse separatisme voor de stabiliteit en de veiligheid van China. Velen neigen vooral naar de visie dat ‘de’ Oeigoeren gediscrimineerd worden en dat ‘de meesten’ onder hen onafhankelijkheid willen. Deze opiniemakers nemen de maatregelen tegen het gewelddadig separatisme op de korrel en bekritiseren Beijing als het Oeigoerse militanten wil hinderen of beletten om naar Syrië te gaan en later getraind en ervaren terug te keren om hun oorlog in China te hervatten. Het is zeer uitzonderlijk en opmerkelijk dat een deskundige redacteur van de Guardian, geen Beijingvriendelijke krant, nu een andere houding aanneemt. Naar aanleiding van Istanbul erkent en noemt Jason Burke een aantal van bovenstaande factoren in een artikel met de titel Clues suggest Istanbul nightclub gunman may be a Uighur, dat donderdag in de Britse krant verscheen.
China Daily Asia, Global Times, Huffington Post, Jamestown.org, The Guardian