In China en daarbuiten krijgen de gebeurtenissen van 1989, met hun bloedige ontknoping rond Tian’anmen, op verschillende manieren aandacht. In het Westen herdenken mediawerkers en organisaties plaatsvervangend het historische feit. In China gebeurt hetzelfde enkel in de speciale zone Hongkong en in het afgescheiden Taiwan. De media op het vasteland houden zich aan een zwijgplicht. De Global Times omzeilt dat opgelegde stilzwijgen enigszins creatief. Op het Tian’anmenplein lopen zoals gewoonlijk veel toeristen. Het plein wordt meer dan anders bewaakt, ook om andere redenen dan datgene wat er 25 jaar geleden voorviel.
Toeristen op TAM zoals elke dag
In de afgelopen weken hebben de autoriteiten activisten (waaronder advocaten en journalisten) laten oppakken van wie werd vermoed dat ze zouden proberen een publieke herdenking te organiseren of dat ze de verjaardag zouden aangrijpen voor andere acties om hun eis van een meerpartijensysteem kracht bij te zette. Groepen zoals de Nieuwe Burgerbeweging roepen hun leden immers openlijk op om zich te mengen in alle mogelijke acties zodat ‘de krachten van de tirannie verder kunnen verzwakken’, iets waarvoor in hun eigen woorden ‘de basis gelegd is door 30 jaar hervormingen, particulier eigendom en marktwerking’. Volgens Amnesty International zijn er 66 mensen gearresteerd, ondervraagd of ‘verdwenen’. Allerlei zoektermen in verband met de gebeurtenissen van 1989 en acties rondom vandaag zijn geblokkeerd en er is maar beperkt toegang tot Google. Er is veel bewaking in Beijing van paramilitairen, ongewapende politie en agenten in burgerkleding.
Het Westen, Hongkong, Taiwan
De Angelsaksische media, de media in Hongkong en in Taiwan brengen geschiedenisoverzichten, analyses, reportages over de sfeer en de maatregelen in China en oproepen tot deelname aan waken en demonstraties. In hun opiniestukken komen personen aan het woord die met soms zeer uiteenlopende argumentaties de Chinese regering het advies geven om op de officiële beoordeling van Tian’anmen ’89 terug te komen. De grens tussen journalistiek en activisme is soms nauwelijks waarneembaar. Media in andere westerse landen dan de Angelsaksische zijn op dit gebied wat meer terughoudend. In de veelzijdige benadering valt wel weer op hoe sommige journalisten standaardzinnetjes van elkaar overschrijven over het aantal doden en ‘onschuldige bedoelingen’. Ook onzorgvuldigheden en tegenstrijdigheden komen voor. Zo hoor of lees je dat er ‘op het plein’ toen doden zijn gevallen, iets waarvan iedereen intussen kan weten dat het niet klopt. Iemand zegt dat de Chinese regering nooit een beoordeling heeft gemaakt, manifest onwaar. Of er wordt beweerd dat de feiten van 1989 uit het collectieve geheugen zijn gewist, wat natuurlijk niet mogelijk is, met alle internationale contacten, de persoonlijke relatie tussen de generaties, de levendige en nooit helemaal te censureren internetscene en met de noodzaak voor de partij en de regering om haar functionarissen een goede scholing te geven. De Taiwanese leider Ma Ying-jeou heeft het optreden tegen Tian’anmen ’89 een enorme historische wonde genoemd die Beijing alsnog moet helen. Hij riep de regering ook op om nog meer verbeteringen aan te brengen op het gebied van de rechtspraak en de mensenrechten, zoals het sluiten van de werkkampen. Ma zou echter niet deelnemen aan de wake in Taipei. Hongkong media melden dat volgens een peiling de sympathie voor de beweging van 1989 onder de bevolking stilaan wat afneemt. Uit de antwoorden in die enquête van de Universiteit van Hongkong blijkt dat dit jaar 48% van de respondenten vonden dat de studenten van Beijing gelijk hadden en dat is 6 % minder dan vorig jaar.
Toch Chinese geluiden
Er vallen ook andere geluiden te vernemen. De Huffington Post brengt naast de verplichte kost overTian’anmen op 5 mei ook de visie van Zhang Weiwei. De bekende publieke intellectueel noemt daarin niet expliciet de beweging van 1989, maar geeft wel zijn mening dat China zijn succes dankt aan het feit dat het in die tijd niet gekozen heeft voor ‘markt’- of ‘democratie-fundamentalisme’, anders dan de landen van Oost-Europa of sommige stromingen in de Arabische landen. Het is opmerkelijk dat we bij Zhang hetzelfde beeld vinden dat Xi Jinping onlangs gebruikte over de onzichtbare hand van de markt gecombineerd met de zichtbare hand van de staat, die in China zorgen voor een stabiele welvarende economie. De media in China reppen niet over Tian’anmen ’89. De officiële Global Times heeft op 2 juni een uitgebreid artikel gewijd aan de jongere generatie in het China van vandaag onder de suggestieve titel ‘Off the square’, ‘niet op het plein’. Daarin legt de schrijver uit om welke diverse redenen weinig of geen Chinese jongeren de behoefte voelen om Square People, ‘mensen van het plein’, te worden, zoals Thomas Friedman van de New York Times demonstranten noemt die wereldwijd op pleinen en straten komen om zich te verzetten, van Caïro tot Kiev. Met enige nadruk geven het commerciële Caixin en de officiële Global Times indirect een bijkomende verklaring voor de recent toegenomen aanwezigheid van ordestrijdkrachten: de strijd tegen het terrorisme. Daarbij komen ook verschillende inzichten aan bod over de vraag of een demonstratieve en gewapende aanwezigheid wel zo’n goede tactiek is bij die strijd.
Global Times heeft rond 15.00 u. Chinese tijd het stilzwijgen ook direct verbroken met een redactioneel artikel dat specifiek over de zaak Tian’anmen gaat en over de conclusies die de overgrote meerderheid van de Chinezen volgens de GT heeft getrokken uit die gebeurtenis en uit wat de effecten van dat soort bewegingen geweest zijn voor landen zoals de Sovjet-Unie, Joegoslavië, de Arabische landen en nog zijn voor Oekraïne of Thailand. China Daily noemt Tian’anmen niet bij naam, maar vergelijkt in een opiniestuk van een redacteur westerse democratie met democratie in een socialistische land. Volgens de krant is en wordt het bewijs geleverd dat een socialistisch democratisch systeem aangepast aan de Chinese situatie de belangen van de bevolking in China het beste dient.
Bronnen: BBC, SCMP, FT, Radio 1 VRT, Global Times, Huffington Post
Relevante berichtgeving en opiniestukken:
een bepaalde westerse kijk
http://www.scmp.com/frontpage/international
http://news.bbc.co.uk/2/hi/8057762.stm>
http://www.ft.com/intl/cms/s/0/77b7fc2c-eba4-11e3-ab1b-00144feabdc0.html#slide0
een bepaalde Chinese kijk
http://www.globaltimes.cn/content/863719.shtml
http://english.caixin.com/2014-05-30/100684861.html
http://www.huffingtonpost.com/zhang-weiwei/
http://www.globaltimes.cn/content/863789.shtml
