Het Chinese marxisme vanuit China bekeken

‘Het Chinese marxisme heeft geen toekomst meer, want in China is socialisme alleen nog maar een propagandaterm’. Die mening wordt door links en rechts gedeeld. De marxisten zelf, uitgerekend in China, geloven daar echter niets van. 

Het onderstaande interview met professor Deng Chundong, directeur van het Instituut voor Marxisme van de Chinese Academie voor Sociale Wetenschappen (CASS), is op 5 december 2016 afgenomen door Jenny Clegg.
Dit is een opiniestuk: het geeft niet noodzakelijk de mening weer van het team van ChinaSquare.
Meer dan dertig jaar geleden zei Deng Xiaoping dat het Chinese hervormingsproject was als ‘de rivier oversteken door naar stenen te tasten’, een intussen overbekend beeld. China is niet zonder gids op weg gegaan: zijn essentiële leidraad is het marxisme. Nu China met de verdieping van de hervormingen nog meer ingrijpende veranderingen doormaakt, legt president Xi Jinping extra de nadruk op de ideologische richting die het land uitgaat. In juli vorig jaar hield Xi op de nationale televisie een toespraak ter gelegenheid van de 95e verjaardag van de Communistische Partij van China. Hij waarschuwde: ‘als we het marxisme zouden laten vallen of het de rug toekeren, zou onze partij haar karakter en haar doel verliezen’. Xi voegde eraan toe: ‘…wat wij opbouwen is het socialisme met Chinese karakteristieken, en niet een ander -isme’.

Het Instituut voor het Marxisme van de Chinese Academy of Social Sciences (CASS) is een van de meest vooraanstaande genootschappen in China. Het is een onderzoekscentrum, denktank van de overheid en wetenschappelijke instelling op het hoogste niveau. De academici bestuderen er de marxistische klassiekers. Ze passen de marxistische theorie ook toe op de situatie van vandaag. Het marxisme dient bij hen voor de ontwikkeling van de begrippen en de praktijk in de socialistische markteconomie. Tegelijkertijd maken ze marxistische kritieken van het kapitalisme om de misvattingen van het Westen te doorgronden en ervan te leren.
Ik kreeg uitleg over de visie van de Chinese marxisten tijdens een ontmoeting met professor Deng Chundong, de directeur van het Instituut. Hij was in Londen met een kleine delegatie van politieke economen. In het begin van ons gesprek hadden we het over betekenis van de Oktoberrevolutie voor China, vanwege de honderdste verjaardag in 2017.

Oktober 2017 en China

Professor Deng: ‘de Oktoberrevolutie van 1917 was het begin van een nieuw tijdperk in de menselijke geschiedenis. Zij heeft het Chinese volk enorm geïnspireerd. Die grote overwinning toonde ons land het perspectief voor de vestiging van een socialistisch systeem, met de staatsmacht in handen van het proletariaat. Toentertijd had China te lijden van onderdrukking door het imperialisme, het feodalisme en het bureaucratisch kapitalisme. China had zware problemen. Veel van onze meest vooruitstrevende denkers – geleerden, studenten, zakenmensen – hadden zich het hoofd gebroken over de vraag hoe China uit die hachelijke situatie kon komen. De overwinning van de revolutie in Rusland was als een straal van zonlicht in die duistere tijd – en van zeer grote betekenis.’
‘Vandaag is de manier om de Oktoberrevolutie te herdenken het engagement om ons door de communistische ideologie te laten leiden. Daarbij moeten we ons strikt houden aan de weg naar de verwezenlijking van het socialisme met Chinese karakteristieken.’

Fidel Castro en China

Deng gaf ook zijn mening over de voornaamste prestaties van Fidel Castro en zijn bijdrage aan de mondiale strijd voor het socialisme.
‘Fidel Castro heeft zijn hele leven gewijd aan de strijd voor zijn volk in Cuba’ zei professor Deng. ‘Het Chinese standpunt is dat twee van zijn grote bijdragen China hebben geholpen om een model te ontwikkelen voor de verwezenlijking van het socialisme. Ten eerste is Cuba een klein land in de Caraïben vlak bij de VS, het machtigste en ook het grootste kapitalistische land ter wereld. Dat zo’n kleine natie erin is geslaagd om op de socialistische weg te blijven ondanks de onverbiddelijke blokkade van de VS dwingt bij ons het grootste respect af. In de jaren 90 van de vorige eeuw zijn Oost-Europa en de Sovjet-Unie ingestort. Fidel bleef echter trouw aan zijn overtuiging en ging door met de bevordering van het socialisme in Cuba. Alle communisten in de hele wereld moeten Fidel daarvoor bewonderen en danken.
Wij zien twee redenen waarom het socialisme in Cuba zo ver kwam ondanks de enorme druk die uitging van de VS. Ten eerste was er de vastberadenheid van Fidel. Ten tweede is het een feit dat Cuba zijn eigen unieke weg heeft gezocht en uitgewerkt. Cuba kopieerde de Sovjet-Unie of Oost-Europa niet, maar – en dat is het voornaamste – het paste zich aan de reële omstandigheden van het land aan. Het ontwierp zijn eigen praktijk om de maatschappij vooruitgang te brengen. Cuba ontwikkelde het socialisme met eigen karakteristieken.

China, Cuba en Vietnam in wetenschappelijk debat

Het Cubaanse socialisme is zeer geliefd en het heeft een grote aantrekkingskracht in de hele wereld. Het heeft het vertrouwen van het volk gewonnen en dat is het sterke punt ervan. Het Cubaanse volk staat achter zijn Communistische Partij en daarom heeft Cuba een schitterende toekomst.’
Professor Deng had Cuba niet zelf bezocht. Hij had wel de kans gekregen de Cubaanse ambassadeur in China een aantal keer te ontmoeten. Hij vertelde me dat China, Cuba en Vietnam vier jaar geleden waren overeengekomen om jaarlijks een forum te organiseren voor wetenschappers. De bedoeling is ervaringen, inzichten en meningen uit te wisselen bij de opbouw van het socialisme in verschillende landen.

Studie van het marxisme

Ons volgende onderwerp was de marxistische vorming in China. Het westerse denken in academische studieprogramma’s is in opkomst en de marxistische inhoud is in verval. Dat baart vooral de marxistische academici in China grote zorgen. De verwestersing van de economie, zo wordt er gesteld, is een van de redenen waarom de Sovjet-Unie ten onder is gegaan. Professor Deng wees er terecht op dat vanaf het begin van de hervormingen en de opening van China, dus vanaf eind jaren 70, Amerikaanse en Europese waarden en ideeën een grote invloed hebben gekregen op de cultuur, het onderwijs en het economisch denken.
Deng: ‘Studieboeken gebruikt aan de universiteiten, de mentaliteit, de opvattingen en de ideologie van de docenten, de ontwikkeling van cursussen en studieprogramma’s, dat alles is in hoge mate verwesterd. Uiteindelijk zal dit negatief uitpakken en de marxistische vorming ondermijnen. Wij moeten die situatie rechtzetten.’

Drie voorstellen

Om de verandering te realiseren zag professor Deng drie maatregelen die hoognodig zijn. ‘Allereerst is het nodig om de docenten, en vooral diegenen die zelf marxisme doceren aan scholen en universiteiten, goed op te leiden. Hun mentaliteit mag niet westers beïnvloed zijn. Voor hen moet het marxisme de kern zijn bij hun standpunten, hun visie en hun methodes.’ Hierbij moet het ministerie van Onderwijs zijn verantwoordelijkheid nemen. Het is nodig dat het werkgroepen en seminars voor universiteitsdocenten organiseert. Het Instituut voor Marxisme heeft in een aantal provincies al zomercursussen voor docenten over het marxisme gegeven.’
‘Het tweede dat moet worden aangepakt is de inhoud van de studieboeken’, vond Deng. ‘Oorspronkelijk waren de leerboeken die ze op de universiteiten gebruikten voor economie, recht, geschiedenis, sociologie, journalistiek en media gewoon kopieën van westerse syllabussen en handboeken. Dit moet anders. Natuurlijk zijn er vormen van kennis uit het Westen waar we van kunnen leren, maar we moeten een selectie maken. Laten we kijken wat er voor China geschikt is en niet zomaar alles kopiëren.’
‘Ten derde’, ging de professor verder, ‘is het nodig maatregelen te nemen om het onderwijs in de marxistische theorieën in het hele land te versterken’. Marxisme is een verplicht vak op de universiteiten. Toch is het aantal lesuren hiervoor sterk ingekrompen, soms met de helft of meer.
Gezichtsveld van het Instituut voor Marxisme
In het Instituut is de studie van het marxisme sterk gericht op de werken van Marx, Engels, Lenin en Mao Zedong. Daarnaast behandelen de wetenschappers echter alle thema’s van het marxistische debat. Het gaat bovendien niet alleen over de grondprincipes van het marxisme. De wetenschappers onderzoeken ook hoe die kunnen worden toegepast op de Chinese politieke economie, het recht en de wetgeving.
Het blad van de CASS, International Critical Thought, bevat artikelen van Chinese en westerse marxisten over actuele en theoretische onderwerpen.

Chinese marxistische kijk op globalisering

Het laatste gespreksonderwerp was de globalisering. Voor professor Deng is de belangrijkste vraag wie het proces van internationalisering domineert en leidt. ‘Momenteel spelen de ontwikkelde westerse landen uiteraard de hoofdrol. Wij in China vinden dat de wereldpolitiek niet hoort te worden bepaald door een enkel land. Wij willen actiever ijveren voor een pluralistische en multipolaire internationale gemeenschap. Met andere woorden, alle landen moeten gelijke kansen krijgen om deel te nemen aan de besluitvorming. Alle landen horen erbij betrokken te worden en betrokken te zijn. Ze moeten elkaar raadplegen en overleggen om te proberen de belangrijke problemen op te lossen die de hele wereld en de toekomst van de wereldbevolking aangaan. In dit proces wil China een grotere en actievere rol spelen. We willen een bijdrage leveren aan de internationale politiek, met eigen plannen komen en voorstellen doen voor de mondiale ontwikkeling.’ Wat de kwestie van de opwarming en de klimaatontkenning betreft had professor Deng nog dit commentaar: ‘Hoe de VS hiermee en met het akkoord van Parijs wil omgaan, moet Washington zelf weten. Wij van onze kant zijn vastbesloten om samen met de internationale gemeenschap dit serieuze probleem aan te pakken.’
Verkorte versie verschenen in Morning Star online http://www.morningstaronline.co.uk/a-bd02-View-from-a-Chinese-Marxist-perspective#.WHzoTrlwucE
Professor Deng Chundong werkt mee aan een “Chinese international discourse system”, de Chinese publieksdiplomatie.
Zie het artikel ‘Experts call for building China’s international discourse system’ China.org, 9 januari 2017.
Dr. Jenny Clegg is een Britse China-kenner. Zij was senior lecturer in Asia Pacific Studies aan de University of Central Lancashire en is nu emeritus. Prof Clegg is een bestuurslid van de Society for Anglo-Chinese Understanding (SACU) en zetelt in het redactiecomité van de World Review of Political Economy.