Het vermogen van de Chinese staat om de epidemie aan te pakken is veel groter dan dat van de regeringen in het Westen.

Dit is de vertaling van een interview met Martin Jacques, verschenen op 1 maart in de Engelstalige Chinese krant Global Times. Martin Jacques is journalist, spreker en auteur. Zijn bekendste werk is het boek ‘When China rules the world’. De interviewers waren Global Times (GT) reporters Sun Wei en Yan Yunming.

Global Times: Na meer dan een maand sinds de uitbraak van het coronavirus in China is de epidemie grotendeels onder controle in het land. Hoe beoordeelt U de Chinese inspanningen om de epidemie te bestrijden?

Jacques: Zoals de situatie nu is lijkt het dat China de bovenhand heeft, vermits het aantal nieuwe gevallen daalt. In grote lijnen is China erin geslaagd de ergste toestanden te beperken tot Wuhan in de provincie Hubei. Dat lijkt me hoopgevend.

Sommigen zien de bestrijding van de epidemie als een test voor verschillende politieke systemen. Hoe beoordeelt U de maatregelen die door verschillende landen zoals China, Japan en Zuid-Korea genomen zijn?

Er was vanaf het begin veel kritiek in het Westen. Dat duurt al een maand of twee en er is nog altijd kritiek. Je kan horen en lezen dat China een grote fout gemaakt heeft, en daar werden bedenkingen over het politieke systeem aan gekoppeld en zo verder. Maar dat standpunt verliest aanhang omdat het duidelijk is hoe uiterst effectief China is in het aanpakken van het coronavirus. Dat standpunt schiet ook tekort in het erkennen van twee aspecten van de reusachtige problemen: ten eerste was het een heel grote uitbraak, en ten tweede wist China aanvankelijk niet wat het was – een compleet nieuw virus, totaal onbekend. Er zijn in het begin duidelijk fouten gemaakt. We weten nog niet alles omdat we nog niet de precieze loop van het verhaal kennen, maar het probleem was duidelijk geconcentreerd in Wuhan. Men was te traag om zich te realiseren hoe gevaarlijk de toestand was, er was een poging om maatregelen uit te stellen, en onwil om het publiek volledig te informeren. Dat was niet goed. Maar we mogen toch niet vergeten dat het om een nieuw virus ging waarvan niemand iets afwist. Je zou kunnen zeggen dat China een soort proefkonijn was. Het probleem was nieuw voor China en verschilt daardoor van dat in alle andere landen. China werd geconfronteerd met een nieuw virus. Alle andere landen kunnen leren van China. Dankzij China weten zij wat het coronavirus is. Zij moeten niet van nul starten.

Maar zodra de Chinese regering op gang kwam en zich het gevaar realiseerde, heeft China de toestand op een voorbeeldige manier aangepakt. Ik denk dat de capaciteit van de Chinese staat om met dergelijke noodsituaties om te gaan veel meer ontwikkeld is en veel doeltreffender dan wat om het even welke westerse regering kan opbrengen. Het Chinese systeem en de Chinese regering zijn voor het aanpakken van grote uitdagingen zoals deze superieur aan andere regeringen. Daarvoor zijn er twee redenen: ten eerste is de Chinese staat een heel effectieve instelling, die strategisch kan denken en de maatschappij mobiliseren. De andere reden is dat Chinezen van hun regering verwachten dat ze leiderschap toont bij dit soort problemen en dat ze dit leiderschap volgen.

We moeten altijd voor ogen houden dat het een volledig nieuw virus is. In dergelijke omstandigheden worden altijd fouten gemaakt. De meeste westerse landen – om niet te zeggen alle – zijn slecht voorbereid op wat nu gebeurt, ondanks de ervaringen van China waaruit ze kunnen leren. Ze reageren te traag. Ze onderschatten het aantal besmettingen zwaar omdat ze veel te weinig testen.

Sommige politici, zoals de Amerikaanse staatssecretaris Mike Pompeo, hebben van de epidemie een politieke zaak gemaakt; ze hebben het Chinese politieke systeem en de leiding van de Communistische Partij van China aangevallen. Wat denkt U daarvan?

Schande. Een echte schande. Te veel westerse politici en westerse media hebben op een zware gezondheidscrisis in China gereageerd zonder enige empathie en dit gewoon gebruikt als een stok om China te slaan. En daardoor hebben ze expliciet of impliciet ook een soort racisme tegen Chinezen aangewakkerd, niet alleen tegen Chinezen in China, maar tegen Chinezen overal. Daarom hebben de Chinezen het hier heel moeilijk mee. In de Britse media zijn veel artikelen verschenen van diezelfde aard. Ze gebruikten het virus alleen maar om kritiek te geven op de Chinese regering. Maar met deze manier van redeneren komt men nu meer en meer in de problemen, en wel om twee redenen. Ten eerste vecht China meer en meer op een effectieve en indrukwekkende manier tegen de epidemie. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft de bijdrage van China de voorbije week uitvoerig geprezen. Het is een feit dat vandaag de Chinezen de situatie in de hand lijken te hebben. En ten tweede wordt het Westen nu zelf getroffen en verspreidt het virus zich snel in vele landen. We zullen zien hoe zij het aanpakken. Op basis van wat ik nu zie ben ik niet erg optimistisch. We zijn te traag geweest om het gevaar in te zien, te velen dachten dat het een Chinees probleem was. De kritiek op China gaat al wat liggen en er wordt al toegegeven dat we van China moeten leren.

Over racistische opmerkingen gesproken, in een artikel van de Wall Street Journal werd China ‘De echte zieke man van Azië’ genoemd. En sommige Europese media zeiden dat het virus ‘made in China’ was. Vanwaar dat racisme bij deze epidemie?

Ziekte wordt al lang in de geschiedenis geassocieerd met ras en volk. Dat gaat erg ver terug. Hiv was een klassiek voorbeeld; het werd gelinkt aan twee groepen, homo’s en Afrikanen. Men sprak van de homoziekte en zo. Ik denk dat het niet nieuw is. Het is van alle tijden in de manier waarop mensen reageren op ziekte. Maar jammer genoeg wordt deze houding nu door de media aangewakkerd, gevoed en aangemoedigd. Natuurlijk zijn de mensen bang geworden. Ze gingen bijvoorbeeld niet meer naar Chinese restaurants omdat ze dachten dat elke Chinees die ze daar konden ontmoeten misschien het coronavirus kon hebben.

Maar ik wil daarover nog iets anders zeggen. Het probleem is de bocht naar een negatievere houding tegenover China die het Westen omstreeks 2016 genomen heeft. In het algemeen gesproken was er een periode van 2000 tot ongeveer 2010-2012 waarin de houding tegenover China welwillender werd, vanwege de economische groei van China, omdat het honderden miljoenen mensen uit de armoede tilde, enzovoort. Maar die toestand, die stemming is nu veranderd. Waarom? Dat is complex, denk ik. Ik denk dat er vandaag in het Westen een diepe twijfel is, het Westen twijfelt aan zichzelf, omdat het nooit helemaal hersteld is van de financiële crisis. Vandaag ontstaat het besef, niet alleen dat China in opkomst is, maar dat die opkomst duurzaam is, dat het voor de lange termijn is; dat China een heel grote speler op het wereldtoneel wordt en dat in feite nu al is. Een belangrijke illustratie daarvan is de technologische vooruitgang van China. En dus is de stemming over China in het Westen omgeslagen en nemen velen een hardere, veel meer kritische houding aan. Alles wat gebeurt en tegen China gebruikt kan worden, wordt nu ook tegen China gebruikt. Ik zou het kunnen hebben over de kranten in het Verenigd Koninkrijk. En niet alleen de rechtse. Ook de linkse. The Guardian heeft de voorbije jaren op een zeer bevooroordeelde manier over China geschreven. Jammer genoeg was het de jaren daarvoor niet veel beter. Een factor die in dit alles meespeelt is Trump. Door de gewijzigde houding in Amerika, de handelsoorlog en dergelijke, is het verketteren van China in de mode gekomen.

U vermeldde dat de WHO de effectieve methoden van China geprezen heeft, en erkend heeft dat China enorme opofferingen gebracht heeft om te voorkomen dat het virus zich naar de rest van de wereld zou verspreiden. Maar sommige mensen stellen vragen bij de relatie tussen China en de WHO; ze geloven dat de lof er komt omwille van druk uit China. Hoe ziet u dat?

Ik veronderstel dat er westerlingen zijn die het vervelend vinden dat de WHO zo objectief en medelevend tegenover China geweest is; als reactie daarop beschuldigen ze de WHO ervan te dicht tegen China aan te schurken en zo. Wie wil je steunen? De WHO of mensen zoals Trump? Ik denk dat je beter de WHO kunt kiezen want de mensen van die organisatie weten wat ze doen. Ze weten waarover ze praten. Ze werken met landen in heel de wereld, en speciaal met ontwikkelingslanden. Ze weten dat China dit soort problemen over het algemeen veel beter begrijpt dan de rijke landen. En de realiteit is dat China heel belangrijk zal worden in het aanpakken van gezondheidsproblemen in de hele wereld, en dat het zelf een heel goed palmares heeft wat betreft het verbeteren van gezondheidsinfrastructuur en gezondheidszorg.

Recentelijk heeft The Lancet een gezamenlijk standpunt gepubliceerd als steun aan de wetenschappers, openbare gezondheidswerkers, en medisch personeel die in China het coronavirus bestrijden; daarbij verwierpen ze de samenzweringstheorie dat het virus niet van natuurlijke oorsprong is. Gelooft u in het zogezegd door de mens geproduceerde biochemisch wapen?

We leven in een tijd van samenzweringstheorieën; we hebben zelfs een Britse premier en in de VS een president met een wereldvisie die ver van de werkelijkheid afstaat. Dit is de tijd van fake news. Dit is de tijd van een soort antiwetenschap. In een dergelijke omgeving vinden alle soorten van grondig valse ideeën en vooroordelen een gunstige voedingsbodem en floreren ze. De opkomst van het racisme in vele landen is daar een voorbeeld van. Ikzelf ben van oordeel dat ik voor medische vraagstukken het beste kan luisteren naar wat wetenschappers erover vertellen.

De epidemie zal onvermijdelijk een grote impact hebben op de wereldeconomie; landen hebben al beperkingen opgelegd aan handel en toerisme. Welke invloed zal de epidemie hebben op de globalisering? Zal de invloed op korte termijn of op lange termijn spelen?

Op korte termijn wordt het veel erger dan SARS. Ten tijde van SARS groeide de wereldeconomie met ongeveer 4% per jaar, maar nu sukkelt ze verder met een veel lagere groeivoet. De Chinese economie is vandaag veel belangrijker in de wereld dan toen. Toen SARS uitbrak telde de Chinese economie voor ongeveer 8% van de wereldproductie; nu staat ze voor meer dan 19% van de wereldproductie. Dus alles er wat vandaag gebeurt in China en de economie afremt of verlamt zal veel grotere gevolgen hebben dan toen het geval was.

Men zit met twee problemen: het ene is de veel lagere wereldwijde groei, het tweede het absoluut cruciale belang van China vergeleken met de toestand in 2005. Dus denk ik dat China en de wereld grote negatieve gevolgen van de gebeurtenissen zullen ondervinden. Ik denk dat als gevolg daarvan de wereldeconomie in een recessie kan belanden.

Op langere termijn is het evident dat de Chinese economie zich zal herstellen. Ik denk dat ze na SARS slechts één procent groei van het bnp verloor. Mijn verwachting is dat de groei dit jaar als gevolg van de gebeurtenissen zal terugvallen op 4-5%. De algemene externe omstandigheden voor de Chinese economie zijn niet meer zo goed als vroeger. We weten dat de groei van de Chinese economie vertraagd is tot rond 6% nu, tegenover 10% destijds. En we weten dat ze op sommige gebieden met sterke tegenwind kampt. We moeten erg voorzichtig zijn met economische vooruitzichten, zeker op de korte termijn. Maar de korte termijn kan nu misschien iets langer duren dan wat we normaal vinden.

Wat zal de impact zijn op het politieke landschap in de wereld? De VS heeft als supermacht nog geen leiderschap getoond, maar was wel de eerste om vluchten tussen de VS en China te schrappen. Graag uw commentaar?

Het is nog wat te vroeg om voorspellingen te doen over mogelijke politieke gevolgen. Als ik me beperk tot de vraag hoe de epidemie geïnterpreteerd en politiek gebruikt is, dan ligt dat op korte termijn volledig in lijn van de manier waarop de politieke wereldsituatie verslechterd is: de Amerikaanse en Britse regeringen hebben feitelijk de uitbraak van de coronavirus-epidemie gebruikt als een middel om China en zijn regeringssysteem aan te vallen op een heel akelige manier, met nieuwe methodes door de aard van de epidemie. Maar je kan nu zien dat ook die situatie begint te veranderen. Ik denk dat het Westen verplicht is een stap terug te zetten omwille van de effectiviteit van de Chinese maatregelen tegen de epidemie en ook omdat het Westen meer en meer in problemen geraakt door de verspreiding van het coronavirus in de westerse wereld en andere delen van de wereld. Omdat China zo succesvol tegen het virus opgetreden is ziet het er naar uit dat het daarvoor veel krediet zal krijgen.

De WHO heeft verklaard dat China getoond heeft hoe men moet handelen, dat de rest van de wereld van China moet leren, en dat China de dankbaarheid van de wereld verdient. Dus denk ik dat er zich nu al een situatie ontwikkelt waaruit China naar voren komt met een stevige winst aan PR door de gebeurtenissen.

De keerzijde van de medaille is de vraag wat de epidemie zal betekenen voor bijvoorbeeld de relaties tussen de VS en China. Hier kunnen we waarschijnlijk gemakkelijker voorspellen in welke richting de dingen gaan evolueren. De anti-Chinese stemming in de VS is niet tijdelijk. Ze is blijvend. Dat is overduidelijk met Trump. Maar wanneer we naar de kandidaten voor de Democratische voorverkiezingen kijken, dan zijn zelfs die ter linkerzijde China vijandig gezind. Dus denk ik dat de betrekkingen tussen de VS en China alleen maar moeizamer gaan worden. Ze gaan niet hersteld worden. Het handelsakkoord zorgt voor een tijdelijke wapenstilstand, maar de technologische oorlog woedt intenser. Ik denk dat we evolueren in de richting van een verdeelde wereld. De epidemie zal dat proces waarschijnlijk nog aanwakkeren.

Sommigen denken dat de epidemie de ontkoppeling tussen China en de wereld, in het bijzonder het Westen, zal versnellen. Bent u het daarmee eens?

Dat zal waarschijnlijk het geval zijn. Ik denk dat het gevolg van de epidemie, als er één is, het verdiepen van het proces van ontkoppeling zal zijn. Dat gebeurt snel, en het is duidelijk dat Amerika zoekt hoe het zijn afhankelijkheid van China kan verminderen en het moeilijker kan maken voor de Chinese technologie om zich te ontwikkelen, door Amerikaanse technologiefirma’s te ontmoedigen een handelsrelatie met China te hebben.

In feite lijkt dat proces niet alleen verder te gaan, maar misschien versnelt het wel. De VS verbiedt mensen uit China naar de VS te vliegen, en veel andere landen hebben dat voorbeeld gevolgd. Dat voedt een sfeer van ‘ieder zijn eigen weg’. ‘We willen niet samenwerken met U. We willen onze samenwerking met U afbouwen. We hebben wel enkele gemeenschappelijke belangen maar veel meer belangen die niet gemeenschappelijk zijn‘.

Het feit dat dit samenvalt met Chinabashing in het Westen, met het afbreken van het Chinese regeringssysteem, met het aanmoedigen van racisme tegenover Chinezen, kan alleen maar het proces versnellen.

Wat soort lessen kan de wereld trekken uit de ervaringen met de epidemie op het gebied van openbare gezondheidssystemen, het bestuur van steden en de internationale samenwerking?

De belangrijkste les is dat ziekten geen barrières respecteren. Er zijn geen grenzen. De ziekte kan en zal om het even waar en overal toeslaan. De aanvankelijke reactie was dat het om een Chinese ziekte ging. Nonsens! Nu de ziekte zich overal in de wereld verspreidt kunnen we zien dat we allemaal in hetzelfde schuitje zitten. We moeten van elkaar leren, het gaat hier om een van de grote problemen van de mensheid. We zijn allemaal mensen. We delen dezelfde problemen. We worden allemaal ziek. We zijn allemaal even bang om ziek te worden. Daarom gaat het hier over een kwestie die in de grond niet politiek is. Het is een humanitair probleem, en vereist dus samenwerking en één lijn trekken.

Nadat ze eerst China aangevallen hebben zijn er nu mensen die zeggen dat we van China moeten leren. ‘Kijk hoe zij het aangepakt hebben, de quarantaines, kijk hoe zij erin geslaagd zijn het virus in te dammen; we moeten in deze omstandigheden van elkaar leren’. Tot heel kort geleden werd de epidemie eigenlijk gezien als een Chinees probleem. Niet langer. Nu het zich overal verspreid kan het de wereld misschien dichter bijeen brengen. Dat is de meest optimistische boodschap over de epidemie die ik kan brengen.

Het oorspronkelijk artikel verscheen in Global Times. Je vindt de tekst hier.