Het verzwegen begin van de Tweede Wereldoorlog.

In november 1936 tekende Japan het Anti-Komintern Pact samen met Duitsland en Italië. Het was de zorgvuldig door de ondertekenaars geplande aanloop naar de mondiale fascistische agressie van de tweede wereldoorlog.

Dit schrijft JENNY CLEGG*, een bekende Britse expert inzake de buitenlandpolitiek van China. Het originele artikel verscheen op 3 September, V-Day in China, in de Morning Star, een socialistisch dagblad in Groot Brittannië. Wij plaatsen het als opiniestuk. J. Clegg neemt binnenkort deel aan een China Debat in België.

Wanneer was het begin van de Tweede Wereldoorlog? September 1939? Nee, de oorlog begon met de Japanse aanval op China in juli 1937. Japan had pas, samen met Duitsland en Italië, het Anti-Komintern Pact[i] ondertekend, een stap in de geplande aanloop naar een wereldwijde fascistische agressie. Drie september is voor China VJ Day (VJ, victory on Japan), en het moment om eraan te herinneren dat China in feite de eerste vijand was van de fascistische agressie in de Tweede Wereldoorlog en dat het land de fascisten tot het einde toe heeft bestreden. China heeft van 1937 tot 1945 aanhoudend oorlog gevoerd. Er vielen 35 miljoen slachtoffers, in meerderheid burgers, en 100 miljoen Chinezen moesten vluchten, waarschijnlijk een vijfde van de totale bevolking.
De nationalistische en communistische legers van het Verenigd Front in China hielden om en bij het anderhalf miljoen Japanse troepen in bedwang, meer dan 60% van de Japanse strijdkrachten. Dit verhinderde Japan om een tweede front te openen tegen de Sovjet-Unie en op die manier zijn de Duits-Japanse pogingen verijdeld om heel Eurazië te veroveren. Zo kon de Sovjet-Unie zijn voltallige strijdmacht concentreren voor de strijd tegen Hitler.
De afschuwelijke bombardementen en de vernietiging van de Chinese steden wekten in de hele wereld verontwaardiging en steeds meer mensen gingen beseffen dat het oorlogsgevaar groter en groter werd. Tegelijkertijd echter bracht het Verenigd Front in China hoop, toen Chiang Kai-shek tien maanden lang de heldhaftige verdediging van de stad Wuhan leidde. Wuhan werd het Chinese Madrid, een symbool van verzet tegen het fascisme. Ook nadat ze de stad in oktober 1938 hadden moeten opgeven, moesten de Chinezen praktisch helemaal alleen verder blijven vechten tot 1941. In die jaren was de Sovjet-Unie echt het enige land dat China te hulp kwam.

De westerse regeringen waren in die beslissende periode niet bereid om zich tegen de Japanse agressie te keren, maar de volkeren deden dat wel. In Groot Brittannië, Nederland en België kwamen er comités voor hulp aan China voor humanitaire bijstand. Vooral in Groot-Brittannië en in België sloten antifascisten, vakbondsactivisten en groepen vanuit een godsdienstige achtergrond zich aaneen om de solidariteit met het Chinese verzet op gang te brengen en om oppositie te voeren tegen het beleid van toegevingen aan het fascisme. Zij begrepen dat de Chinese zaak ook die van Europa was. Er was een betekenisvolle uitspraak van George Hardy, die de organisatie van het China Campaign Committee in de vakbonden op zich had genomen: ‘laten we nu China bijstaan tegen de dreiging van het fascisme in het Verre Oosten, zo verdedigen we de bevolking van Europa tegen de fascistische agressie…’ .
Zelfs toen ook al in Europa de oorlog was uitgebroken, was de Britse regering nog geneigd tot verdere concessies. Ze gaf in 1940 toe aan de Japanse eis om de Birmaweg[ii] af te sluiten. Het China Campaign Committee reageerde met een petitie die werd ondersteund door anderhalf miljoen burgers: als de regering nu nog steeds toegaf aan de agressie in het Verre Oosten, hoe vastberaden zou ze zich dan verweren tegen Hitler?
Na de Japanse aanvallen op Pearl Harbour en op Hongkong moesten Groot-Brittannië en de VS de Chinese oorlogsinspanning wel ernstiger nemen. China werd een van de geallieerden, Britse en Chinese soldaten vochten zij aan zij in Birma. Ook Mao Zedong was doordrongen van het besef dat er een samenwerking met de geallieerden moest komen, om de tegenstellingen tussen de verschillende imperialistische krachten te kunnen benutten. Eindelijk kwam er een eind aan het stelsel van ongelijke verdragen dat aan China was opgelegd na de Opiumoorlogen in de jaren veertig van de negentiende eeuw: het Caïro-akkoord van 1943, dat alleen nog niet gold voor Hongkong.

De nationalisten speelden een rol in het verzet, maar het waren de Chinese rode legers, met hun erg effectieve guerrillatactieken, die als sterkste uit de oorlog zouden komen. Hun strijdmacht groeide van zo’n 30.000 eenheden aan tot ongeveer 1 miljoen tegen het einde van de oorlog. Ook de Communistische Partij van China (CPC) telde op dat moment 1 miljoen leden. Het hoofdkwartier Yan’an in de provincie Shaanxi waar grote armoede heerste, werd een baken van de radicale weerstand die meer en meer steun verwierf dankzij de sociaaleconomische hervormingen van de politiek van Nieuwe Democratie in de bevrijde gebieden.
In 1945 namen Groot Brittannië en de VS China weliswaar als wereldmacht op in de Verenigde Naties, maar hun prioriteit was de handhaving van het Angelsaksische overwicht in het Azië van na de oorlog. De VS zou de Pacific domineren en Groot-Brittannië kreeg zijn economisch waardevolle Aziatische koloniën terug. Churchill en Roosevelt hadden echter last van een racistisch geïnspireerde bijziendheid die hun beoordelingsvermogen aantastte: ze zagen niet dat de oorlog in het Verre Oosten even belangrijk was geweest als die in Europa en ze schatten de situatie na de oorlog verkeerd in.
Mao had door dat de oorlog in Azië een bevrijdingsoorlog was met een effect dat zijn hoogtepunt nog na 1945 zou krijgen. De wereld was fundamenteel aan het veranderen, want de nederlaag van het fascisme zorgde voor een ontketening van vooruitstrevende en nationale bevrijdingsbewegingen in heel Afrika en Azië. De nationale revolutionaire oorlog in China had een eind gemaakt aan het semi-koloniale stelsel van ongelijke verdragen. Die overwinning was het begin van het einde voor het kolonialisme.

Vandaag kent Japan een stroming van diegenen die de geschiedenis willen herschrijven. Dat Japanse historisch revisionisme is ingrijpender dan de ontkenning van oorlogsmisdaden. Abe kan niet toegeven dat de Asmogendheden[iii] een zorgvuldig plan hadden uitgewerkt en moet dus een nationalistisch verhaal verzinnen over verzet tegen westers kolonialisme om de ware aard te verhullen van de imperialistische agressie die zijn land heeft gepleegd.
De westerse mogendheden willen het gevaar van het herlevende Japanse militarisme niet zien, net zomin als ze willen erkennen dat in Europa het fascisme weer opkomt. Het was uiteraard de VS die de Japanse keizer na 1945 vrijuit heeft laten gaan, samen met een aantal Japanse oorlogsmisdadigers. Vandaag, in strijd met wat er in Potsdam is overeengekomen, namelijk de totale uitroeiing van het Japanse militarisme voor altijd, steunen ze Abe als hij de pacifistische grondwet terzijde wil schuiven en zich wil opmaken voor militaire ingrijpen.
Japan sluit zich aan bij de wending naar Azië die de VS heeft gemaakt en voor het eerst sinds 1945 oefent het Japanse leger in de Zuid-Chinese Zee. Die provocatie brengt het risico mee dat de spanningen in dat gebied hoog oplopen. In feite waren de eilanden waarover geschillen bestaan opgenomen in het Akkoord van Potsdam, dat Japan ook verplichtte om al de gebieden die het in de Zuid-Chinese Zee had veroverd terug te geven. In plaats daarvan wordt de geschiedenis op zijn kop gezet en wordt China voorgesteld als de dwingeland van de Zuid-Chinese Zee, wanneer het voor zijn historische rechten opkomt.
Sommigen zouden de militaire parade op VJ Day in Beijing als machtsvertoon veroordelen. Voor de Chinezen, die telkens weer werden vernederd door imperialistische interventies en oorlogen, is de nood aan een sterk leger om het land te verdedigen van het hoogste belang.

Wat is overeengekomen in de Tweede Wereldoorlog wordt op losse schroeven gezet en Japan is niet het enige land dat de lessen van de geschiedenis veronachtzaamt. Ook slaagt de VS er niet in te accepteren dat de Pacific niet ‘zijn eigen binnenzee’ is, dat de VS slechts een van de machten is die aan de Pacific grenzen, en dat China zijn gelijke is.
China bevrijdt zich van het keurslijf van de Koude Oorlog en zal niet toestaan dat Groot Brittannië en de VS vergeten zijn dat er vier geallieerden waren in de Tweede Wereldoorlog en dat de overwinning in de oorlog tegen het fascisme de vrucht was van een collectieve inspanning van verzet, niet alleen geleverd door Churchill en Roosevelt, maar ook door de volksoorlog in China. Men mag niet de kans krijgen om met een herziening van de geschiedenis de weg te effenen voor een herhaling van de concessiepolitiek van de jaren dertig van politici die toekeken terwijl de wereld steeds verder naar een oorlog afgleed.
* Jenny Clegg was tot 2014 senior lecturer in Asia Pacific Studies bij de University of Central Lancashire. Een van haar boeken is China’s Global Strategy: towards a multipolar world (Pluto Press, 2009). Zij volgt de ontwikkelingen in China al tientallen jaren op de voet en heeft onderzoek gedaan naar de landbouwhervormingen en naar de buitenlandse politiek. Clegg zit in het bestuur van de Society for Anglo-Chinese Understanding en in de redactie van de World Review of Political Economy.
Jenny Clegg neemt deel aan het debat ‘China in een multipolaire wereld’ op Manifiesta van 19 september.