Wie de Chinese politiek met aandacht volgt zal willen weten wat de ware aard is van het systeem. Is de Volksrepubliek in 2017 socialistisch, links, of zelfs maar enigszins progressief? Spreken we in China van staatskapitalisme, ontluikende democratie, een autoritair regime of progressief nationalisme? Zien we er eerder een modern confucianisme ontstaan, zoals enkele waarnemers in en buiten China denken? Of moeten we het onderdeel ‘socialisme’ in de formule ‘socialisme met Chinese kenmerken’ wel degelijk serieus nemen?
Een wezenlijke vraag gaat hieraan vooraf: is de Communistische Partij van China een echte communistische partij, of is die naam een oud uithangbord dat blijft hangen vanwege de traditie of uit tactische overwegingen?
Wat zeggen de Chinese marxisten zelf?
Op zoek naar antwoorden is het op zijn minst nodig (en getuigt het van enig respect) de Chinese marxisten zelf te horen. Officieel bouwen partij en staat in China aan een authentiek en vernieuwend socialisme met Chinese kenmerken. De meeste linksen in de VS en Europa geloven dat niet, of twijfelen daar meer en meer aan (het debat over de ongelijkheid in China speelt daar bijvoorbeeld een grote rol in). De officiële standpunten van de CPC zijn echter dat de partij het marxisme niet alleen toepast, maar ook verder ontwikkelt. De partij die in China het politieke bestel leidt noemt zich in elk geval communistisch. Er zijn feiten die erop wijzen dat de leiders en de meeste leden van de organisatie ook menen dat die rode vlag de lading dekt.
De CPC neemt sinds 2007 ieder jaar deel [i]aan de Internationale Bijeenkomst van Communistische en Arbeiderspartijen. Wat men verder ook mag denken, daaruit valt in elk geval af te leiden dat de CPC zichzelf beschouwt als een communistische partij en als dusdanig bekend wil staan. De Internationale Bijeenkomst is onder de forums waar communistische partijen vandaag met elkaar van gedachten wisselen, dat met het grootste aantal deelnemers.
Bij de meest recente bijeenkomst, die van 2016 in Hanoi, hield de Chinese afgevaardigde een toespraak. De tekst bevat passages die laten zien op welke realisaties de partij prat gaat, precies omdat die volgens haar een marxistische grondslag hebben. Hij stelt dat de partij het marxisme aanhangt en waarom ze zich als marxistisch beschouwt. Hij geeft ook aan dat de CPC ervan overtuigd is dat ze een creatieve bijdrage levert aan de 21e-eeuwse ontwikkeling van het marxisme.
Xi Jinping over communistisch succes en streven
De Chinese afgevaardigde herhaalt in het eerste deel een selectie van punten uit de juli-toespraak van Xi Jinping. De secretaris-generaal van de CPC heeft die rede gehouden bij de viering van de 95e verjaardag.
Volgens Xi heeft de Communistische Partij in China drie bijdragen geleverd: ‘ze heeft de Volksrepubliek gesticht, de grondslag van het socialisme gelegd, ze voert een beleid van hervormingen en openstelling’. Bovendien heeft de overwinning van de partij ervoor gezorgd ‘dat een natie van meer dan 5.000 jaar oud in alle opzichten de modernisering heeft omhelsd en het 500 jaar oude[ii] gedachtegoed van het socialisme toepasselijk en uitvoerbaar heeft gemaakt in het land met de grootste bevolking van de wereld. Op die manier heeft het socialisme in de 21e eeuw nieuwe krachten gekregen’. Nog een verwezenlijking die Xi aan de Chinese communisten toeschrijft is het ‘groeimirakel waardoor het grootste ontwikkelingsland de armoede heeft afgeschud en in de korte periode van 30 jaar de op een na grootste economie van de wereld is geworden’.
De partij heeft volgens Xi Jinping nooit getwijfeld aan het marxisme. Hij zegt letterlijk: ‘datgene waar de Communistische Partij van China aan werkt is de opbouw van het socialisme, geen ander -isme’. Dat China een eigen versie van het marxisme ontwikkelt is als volgt verklaarbaar: voor de CPC is het marxisme een praktijk en een methode, geen doctrine[iii]. De klassieke grondleggers van het marxisme hebben zich niet kunnen voorstellen hoe diepgaand en veelomvattend de ontwikkelingen in China zouden zijn. Het land heeft daarbij ‘nog maar enkele decennia ervaring met het socialisme en zit nog altijd in het eerste stadium van het socialisme’. ‘Er komen nog veel meer situaties en problemen waarvoor de CPC vernieuwingen in de praktijk zal moeten bedenken en doorbraken in de theorie’.
Vervolgens geeft de CPC-afgevaardigde in Hanoi aan wat in de ogen van Xi belangrijke criteria zijn om het socialisme te beoordelen: ‘laten de feiten zien dat het een goed systeem is, geeft het volk een positieve beoordeling?’ Subjectieve veronderstellingen van diegenen die een vooroordeel hebben tegenover het socialisme zijn voor de secretaris-generaal van weinig betekenis. Ook de voornaamste criteria om de partij te beoordelen worden aangehaald: ‘is de partij geworteld in het volk en dient ze het volk?’ Xi Jinping wil de blik naar buiten gericht houden: de CPC zal ervoor zorgen dat de Chinese bevolking voorstander blijft van ontwikkeling in vrede, openstelling en van een samenwerking met partners waarbij alle partijen voordeel hebben.
Volgens Xi Jinping is ‘het voornaamste kenmerk van het Chinese socialisme het leiderschap van de Communistische Partij’. Dat leiderschap hangt af van ‘de voortrekkersrol, de zuiverheid en de deskundigheid’ van leden en functionarissen. Ten slotte: ‘corruptie is in de huidige periode het grootste gevaar dat de partij bedreigt’.
Hervormingen, openstelling, socialistische globalisering
Vervolgens legt de spreker van de Communistische Partij van China aan zijn kameraden en vrienden in Hanoi uit waarom de hervormingen en de openstelling van China nodig waren en blijven.
In de jaren 70 van de vorige eeuw kende het westerse kapitalisme een grote bloei en ontwikkeling. Intussen raakte het socialisme in China achterop en stond de nationale economie zelfs bijna op instorten. Onder impuls van Deng Xiaoping heeft China een keuze gemaakt voor een nieuwe weg. ‘Dat was geen compromis, maar een eis van de tijden die we meemaakten, van de geschiedenis en van het volk.’ Het Chinese socialisme is uitgegaan van Marx en Engels en hun wet van de ontwikkeling[iv]: eerst komen de materiële behoeften. Het is de economische ontwikkeling die de basis legt voor staatsinstellingen, wetten, wereldvisie, kunst, en niet andersom. Daarom zei Deng Xiaoping: ‘armoede is geen socialisme, en uiteindelijk toont de snellere en grotere ontwikkeling van de productiekrachten dan in het kapitalisme, aan dat het socialisme beter is.’ De Chinese afgevaardigde gaat dan verder. De partij kiest volgens hem dan terecht voor hervormingen en openstelling. Ze verwerpt de rigide politiek van de gesloten deur, maar doet geen afstand van het socialisme. De hervormingen houden een verbetering en ontwikkeling van het socialisme met Chinese karakteristieken in, maar ook de modernisering en de verhoging van de bekwaamheid om het land te besturen.
Volgens de spreker komt er in onze tijd een nieuwe wetenschappelijke en industriële revolutie op gang. Hij vraagt: ‘hoe kunnen communisten de crisissen die het kapitalisme nu kent omzetten in historische kansen voor zelfstandige ontwikkeling en voor de zaak van het socialisme?’
Het Belt and Road Initiative (de nieuwe Zijderoutes) is volgens hem ‘een Chinees voorstel met een duidelijke socialistische inslag: voor gezamenlijke mondiale ontwikkeling, voor Zuid-Zuid samenwerking en voor de vooruitgang van de mensheid’. Hij stelt: ‘We moeten de kapitalistische globalisering door een socialistische vervangen. Als grootste regerende partij in een socialistisch land heeft de Communistische Partij van China de plicht het pad erheen te verkennen.’ De CPC- vertegenwoordiger zegt dan dat de partij haar eerste ideeën daarover al ventileert. Dat is gebeurd tijdens contacten met 600 politieke partijen in 160 landen en regio’s en op de conferentie The CPC in Dialogue with the World in Chongqing, op 14 en 15 oktober. Op de top van Hangzhou heeft Xi Jinping die ideeën naar voren gebracht. (Wij kunnen er maanden later aan toevoegen: en op het Wereld Economisch Forum (WEF) in Davos en bij een bezoek aan de VN in Genève)
Internationale uitwisseling en solidariteit
De spreker van de CPC stelt dan vast dat de communistische en arbeiderspartijen over de hele wereld na 1989 aan zelfonderzoek hebben gedaan. Ze hebben geprobeerd verbeteringen door te voeren en hun invloed te herwinnen of uit te breiden. Het kapitalisme dat nu ook nederlagen incasseert, wil zich herstellen en anderen voor de crisissen laten opdraaien. De Chinese afgevaardigde roept daarom de aanwezigen op eerder te zoeken naar wat hen verbindt dan wat hen verdeelt en ervaringen, voorstellen uit te wisselen. Hij roept op tot eenheid en wederzijdse steun. Het zal helpen als de partijen beseffen dat de voorwaarden van land tot land verschillen en dat ze daar niet bang voor hoeven te zijn, maar dat het ‘het communisme een grote waarde heeft en een einddoel is dat ze met elkaar delen’. Tot zover de toespraak die de Chinese communisten hielden in Hanoi.
Een afgewogen oordeel is nodig
Natuurlijk, mooie woorden kosten niets. De daden waarop de CPC zich kan beroemen zijn echter niet gering. Over daden gesproken, zal de partij erin zal slagen om de armoede uit te roeien en welvaart, werk en macht nog meer te spreiden? Zal zij duurzame oplossingen voor de wereldproblemen kunnen uitwerken en anderen (partijen, regeringen, landen) overtuigen daaraan mee te werken? Verdient dat de naam socialisme 2.0? Dat blijven open vragen en het is beter daar niet een overhaast antwoord op te geven, dat noodzakelijkerwijs oppervlakkig zou zijn.
Het is echter van belang om dat verder uit te blijven zoeken. Immers, uitgaande van simplistische beoordelingen over de aard van de partij, haar leiders en leden, zal het Westen de strijd tegen de corruptie en het 19e congres (najaar 2017) blijven wegzetten als een pure machtsstrijd. Wie de Chinese communisten op hun woord neemt, verdiept zich in de politieke inhoud van hun debatten en hun maatregelen. Mogelijkerwijs levert dat inspiratie en, wie weet, bondgenoten op. Op ChinaSquare gaan wij met de reeks over ‘socialisme, marxisme in China?’ verder. In een volgende bijdrage zetten we twijfels en commentaren van westerse marxisten (onder andere bij de toespraken in Hanoi en bij die van Xi Jinping) op een rijtje.
[i] De eerste van die bijeenkomsten in 1998 was een initiatief van de Communistische Partij van Griekenland, de KKE. Tot en met 2006 was de CPC niet op die vergaderingen, of enkel als waarnemer. Soms stuurde de partij een boodschap. Vanaf het begin van de tweede ambtstermijn van Hu Jintao als secretaris generaal heeft de partij elk jaar (behalve 2011) actief deelgenomen aan deze ontmoeting waar alle communistische partijen die een land regeren en veel partijen die in een coalitieregering zitten naartoe komen. De Chinese partij stuurde een delegatie en soms een spreker. In 2016 was de Bijeenkomst in Hanoi, Vietnam.
[ii] verwijzing naar Thomas More of naar socialistische ideeën in Europa tijdens de overgang van Middeleeuwen naar Renaissance.
[iii] Xi Jinping verwijst hier naar Engels die zei: ‘Marx’s way of viewing things is not a doctrine but a method. It does not provide ready-made dogmas, but criteria for further research and the method for this research.’
[iv] Hier verwijst de spreker zelf ook naar Engels : ‘the law of development of human history: the simple fact, hitherto concealed by an overgrowth of ideology, that mankind must first of all eat, drink, have shelter and clothing, before it can pursue politics, science, art, religion, etc.; that therefore the production of the immediate material means, and consequently the degree of economic development attained by a given people or during a given epoch, form the foundation upon which the state institutions, the legal conceptions, art, and even the ideas on religion, of the people concerned have been evolved, and in the light of which they must, therefore, be explained, instead of vice versa, as had hitherto been the case.’ https://www.marxists.org/archive/marx/works/1883/death/burial.htm
zie ook:
http://routledgesoc.com/category/profile-tags/historical-materialism
