Thomas Heberer & Christian Gobel “The Politics of Community Building in Urban China” , Routledge, Chinese Worlds, 2011
Nadat China in de jaren 90 de markteconomie invoerde en de overheid zich wat uit het sociaaleconomisch leven terugtrok, blies het de buurtcomités een nieuw leven in om dit te compenseren. Naast openbare orde, de geboorten politiek e.d. vervullen deze comités een rol bij de heropbouw van de sociale zekerheid nieuwe stijl nu de rol van de traditionele danwei fel verminderde.
Mededelingen van het buurtcomite
De shequ’s of buurtgemeenschappen zijn ruimtelijk gebonden functionele sociale eenheden en administratief een onder eenheid van het subdistrict. Terwijl deze laatste de laagste trap is in het bestuur van de stad, heeft de buurtgemeenschap net zoals zijn landelijke tegenhanger -het dorp- geen grondwettelijke erkenning, maar wordt eerder beschouwd als een vorm van zelforganisatie van de bewoners. In tegenstelling tot de dorpen waar de dorpsraden wel verkiezingen kennen, blijken de kandidaten van de buurtgemeenschappen meestal aangeduid door de subdistricten en de meest valabelen uiteindelijk wel gekozen door de buurten.
Vanaf het ontstaan van de Volksrepubliek waren het hoofdzakelijk de danweis (werkeenheid: fabriek, school, ministerie…) of basiseenheden die zowel een economische, administratieve als sociale rol vervulden op het laagste niveau. Zelfs om zaken te doen of te huwen was de toestemming van deze danwei vereist. De shequ’s waren eerder complementair voor plaatsen waar er geen danweis waren. Hun functie was vooral zich op probleemgroepen als werklozen, gepensioneerden te richten. Ze zetten kinderkribbes op, gezondheidscentra en kleine business. Al van in den beginne werden de buurtgemeenschappen scheef aanzien als meer voor de lagere klasse. Vooral oude vrouwen maakten er de dienst uit.
Tijdens de jaren 90 trok de overheid zich terug uit een aantal sociale diensten evenals uit het verzekeren van de huisvesting. De danweis verkochten de huizen aan de bewoners. In de steden had de arbeidersklasse het vooral moeilijk met de werkloosheid. In sommige buurten werd een derde van de partijleden werkloos. De mobiliteit nam toe met de markteconomie, maar ook de sociale fragmentatie. In 2006 werd vastgesteld dat het aantal sociale protesten dat jaar met 6,6 % was toegenomen tot 87.000. Het partijleiderschap reageerde op de nieuwe uitdaging met een dubbele tactiek: de heropbouw van de sociale zekerheid en het nieuw leven inblazen van de buurtcomités als instrumenten van sociale bescherming en controle. Vooral voor de minder begoeden is de sociale bescherming cruciaal. Het partijblad Qiushi verklaarde dat gezien de meeste sociale problemen aan de basis ontstonden, ook op dat niveau de oplossing moest aangeboden worden.
Organisatie
45 jarige Duan Yongfen werkt al 20 jaar voor buurtcomité in Kunmings district Guandu
Hoewel de wet uit 1989 voorschrijft dat de buurtgemeenschappen verkozen moesten worden, gebeurt dit in de praktijk zelden. Alhoewel rechtstreekse verkiezingen in een klein aantal gevallen wel voorkomt (bv in 2004 te Shanghai), geschieden de verkiezingen meestal onrechtstreeks. Kandidaturen worden door het subdistrict goedgekeurd en uiteindelijk door een verkiezingskorps gekozen, maar niet door alle bewoners. Kaders worden ook door het subdistrict aangeduid voor een termijn van 3 jaar. Daarnaast bestaat op het shequ niveau eveneens de partij waarvan de rol is leiding te geven, maar enkel een minderheid in het buurtcomité zijn lid van de partij.
Van het buurtcomitéleden wordt verwacht dat ze gemeenschapstaken uitvoeren zoals sociale werken (bv betaling pensioenen en levensminimum), conflictbemiddeling, milieuzorg, gezinsplanning, jeugdactiviteiten en openbare veiligheid. Veelal worden bewakers van de buurt gerekruteerd onder de werklozen. Het comité is echter financieel autonoom: dit betekent dat behalve toelagen die ze ontvangen voor opgelegde taken die ze vervullen, de comités zelf bedruipend moeten zijn. Het salaris van de stafleden is weinig aantrekkelijk vergeleken met de enorme taken waar ze voor staan. Niet zelden zijn deze stafleden ook nog directeur van een aantal verenigen die op hun terrein werkzaam zijn en dit zowel bij Ngo’s of Gongos (gouvernementele NGO’s zoals de vrouwen- of gehandicaptenbond) .
De facto blijken de activisten vooral gepensioneerden te zijn uit de lagere sociale strata. Naarmate de huisvesting meer in privé-handen kwam, ontstonden er aan de basis ook comités van (eerder welstellende) huiseigenaars die wel hun vertegenwoordigers rechtstreeks verkiezen en bijgevolg een soort concurrentie betekenen voor de buurtgemeenschappen. Uit empirisch onderzoek in Shenyang, Chongqing en Shenzhen blijkt echter dat de buurtgemeenschappen uit de hand eten van de subdistricten die voor het merendeel van de financiering zorgen.
Sociale zekerheid
Buurtbewaker houdt oogje in het zeil
Door de hervormingen in de staatsondernemingen werden een groot aantal werkers werkloos en uit een onderzoek in 2005 bij de buurtcomités bleek dat hun her tewerkstelling de belangrijkste prioriteit was. In 2006 werd het plan ontvouwd om tegen 2010 een nationaal gezondheidsnetwerk op te bouwen op buurtniveau. Ook moesten de comités oog hebben voor de verouderende bevolking bv door het opzetten van seniorentehuizen. Kortom een aantal sociale taken werden doorgeschoven en toevertrouwd aan het buurtniveau. De uitbetaling van het levensminimum of dibao gebeurt door het buurtcomité, zij het na goedkeuring van het dossier door het ministerie van Burgerzaken. In ruil voor de uitbetaling moeten de begunstigden wel buurtkarweitjes opknappen wanneer dit nodig blijkt. Sommige buurten zetten kleine dienstencentra op waar werklozen aan de slag kunnen, zij het dat vaak de financiële middelen daartoe onvoldoende blijken.
De houding van de bewoners ten aanzien van de shequ verschilt van regio tot regio. In Shenyang met zijn traditionele staatsvoorzieningen vinden de bewoners het normaal dat de overheid verantwoordelijk is om de werklozen nieuw werk te bezorgen. In Chongqing zien de werklozen het als zelfstandige te gaan werken wel zitten als ook de overheid een stuk toelage verschaft. In de migrantenstad Shenzhen spelen de verenigingen voor huiseigenaars een grotere rol en worden de migranten vaak geholpen door lotgenoten die uit dezelfde lokaliteit van oorsprong afkomstig zijn. Of er dan rechtstreekse of onrechtstreekse verkiezingen zijn voor het buurtcomité lijkt een mindere zorg.
Hoewel de oudjes die vroeger de actievelingen waren in de shequ’s vervangen werden door jongere krachten worden de organen nog aanzien als oubollig en zeker niet als onafhankelijk. Velen denken dat deze op bevel handelen van het subdistrict. Vanuit de buurten wordt dan weer gerepliceerd dat ze bijvoorbeeld geen dansklassen kunnen organiseren wanneer de deelnemers daar niet voor betalen. In Shenyang en Chongqing wil echter maar 10% van de belangstellenden dit doen. Personen die niet afhangen van hulp zijn blijkbaar weinig geïnteresseerd tot medewerking. Dit blijkt echter meer het geval bij de verenigingen van huiseigenaars, dus bij de midden- en hogere klassen. Kortom de buurten staan nog ver van de autonome vorm van zelforganisatie die ze theoretisch zouden moeten zijn.
