Marc Vandepitte
Analyse* van Chinakenner Marc Vandepitte, overgenomen met toestemming, als opinie.
Tijdens een bezoek van de Chinese president in Rusland hebben beide landen hun “partnerschap zonder grenzen” verdiept. Het bezoek komt er op een moment dat het Westen lijnrecht tegenover Rusland staat in Oekraïne en dat Washington een Koude Oorlog heeft gelanceerd tegen China. Hoe gevaarlijk is deze ‘vriendschap’ tussen Poetin en Xi?
Partnerschap zonder grenzen
De Chinese president Xi Jinping heeft op woensdag 22 maart een driedaagse bezoek aan Rusland afgesloten. Beide landen ondertekenden verschillende overeenkomsten voor samenwerking op economisch, technologisch en cultureel gebied. Ze willen hun “partnerschap zonder grenzen” verdiepen.
Rusland en China hebben ook verklaard dat ze hun strategische relatie willen versterken. Ze roepen op tot meer onderlinge samenwerking op internationale platforms met het doel de hegemoniale praktijken uit te dagen en een multipolaire wereld tot stand te brengen.
Xi heeft de Russische president Vladimir Poetin ook uitgenodigd om China de komende maanden te bezoeken.
Een goed jaar geleden, enkele weken vóór de Russische invasie in Oekraïne, hadden Poetin en Xi elkaar al ontmoet en een gelijkaardige gezamenlijke verklaring afgelegd over internationale relaties en over de samenwerking tussen beide landen.
Beide landen roepen op voor een nieuwe wereldorde waarin de VS en zijn bondgenoten niet langer de plak zwaaien
Dit bezoek komt er op een moment dat het Westen o.l.v. de Verenigde Staten een proxy-oorlog[1] voert tegen Rusland en dat Washington een Koude Oorlog heeft gelanceerd tegen China. In die context is het geen toeval dat beide landen oproepen voor een nieuwe wereldorde waarin de VS en zijn bondgenoten niet langer de plak zwaaien, maar waarin gestreefd wordt naar een multipolaire wereld.
Alleenheerschappij van de VS
Een terugblik in de recente geschiedenis is nuttig om de draagwijdte en inzet van deze ‘vriendschap’ tussen Poetin en Xi te begrijpen.
Na de tweede wereldoorlog kwam de VS als grote overwinnaar naar voor. In Washington droomden ze van een nieuwe wereldorde waarin alleen zij het voor het zeggen hadden. Helaas werden die plannen gedwarsboomd door de snelle heropbouw van de Sovjet-Unie en het doorbreken van het nucleaire monopolie.
Een halve eeuw later werd die droom dan toch waar met de val van de Berlijnse Muur in 1989 en de ontmanteling van de SU twee jaar later. De VS werd eindelijk de onbetwiste leider van de wereldpolitiek en wilde dat ook zo houden.
Na val van de SU werd de VS de onbetwiste leider van de wereldpolitiek en wilde dat ook zo houden
Washington gooide de remmen los. De invasie van Panama op het einde van 1989 was een vingeroefening voor wat nadien zou volgen. Kort nadien waren Irak, Joegoslavië en Somalië aan de beurt. Later zouden Afghanistan, Jemen, Libië en Syrië nog volgen.
Naast openlijke militaire interventies voerde de VS ook in toenemende mate ‘hybride oorlogen’[2] of ‘kleurenrevoluties’[3] om regimewissels door te voeren, wat niet overal lukte. Ze probeerden dat o.a. in Brazilië, Bolivia, Venezuela, Cuba, Honduras, Nicaragua, Georgië, Oekraïne, Kyrgyzstan, Libanon en Wit Rusland. Daarnaast werden meer dan twintig landen onderworpen aan economische sancties.
De NAVO, werd opgericht als tegenkracht van de landen van het Oostblok. In de praktijk verankert het de militaire alleenheerschappij van de VS. Na de ontmanteling van de SU werd de organisatie ook gestaag uitgebreid. Sinds de jaren negentig zijn er 14 staten op het Europees continent lid geworden van de verdragsorganisatie. Andere landen zoals Colombia werden ‘partner’ van de NAVO.
Kantelende wereldverhoudingen
De VS leek dus na de Koude Oorlog de wereld voor zich alleen te hebben. Maar dat was zonder China gerekend. Voor de eerste keer in de recente geschiedenis wist een arm, onderontwikkeld land zich in geen tijd op te werken tot een economische supermacht.
Sinds de toetreding tot de WTO in 2001 is de Chinese economie meer dan viermaal zo groot geworden. Enkele jaren geleden is de Chinese economie in (in koopkrachtpariteit) groter geworden dan die van de VS. De sprong voorwaarts is overigens niet alleen economisch maar ook technologisch.
Voor de eerste keer wist een arm, onderontwikkeld land zich in geen tijd op te werken tot een economische supermacht
China is niet alleen de grootste economie geworden, het land heeft ook een nieuwe dynamiek ontwikkeld waarbij allianties worden aangegaan met groeilanden en landen uit het Zuiden.
Er is vooreerst de BRICS. Dat is een samenwerkingsverband tussen vijf grote groeilanden: Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika. Er is nu sprake van om deze groep verder uit te breiden, met traditionele bondgenoten van het Westen als Egypte, Saoedi- Arabië en Turkije.
China is ook gangmaker van de Shanghai Organisatie voor Samenwerking (SCO), een Euraziatisch bondgenootschap op politiek, economisch en veiligheidsgebied. Naast Rusland en China, zijn ook o.a. ook India en Pakistan er lid van.
China is sinds kort ook lid van de grootste economische partnerschap in de wereld, het Regionaal Alomvattend Economisch Partnerschap (RCEP). Dit partnerschap in Zuidoost-Azië bereikt dertig procent van de wereldbevolking.
En dan is natuurlijk nog het Belt and Road Initiative, de nieuwe Zijderoute. Die is goed voor honderden investeringen, kredietverleningen, handelsovereenkomsten en tientallen Speciale Economische Zones, ter waarde van 900 miljard dollar. Ze zijn gespreid over 72 landen, goed voor een bevolking van ongeveer 5 miljard mensen of 65% van de wereldbevolking.
Ook Rusland gaat allianties aan. Het land is lid van meerdere regionale en multinationale allianties. Een ervan, een militaire alliantie, is de Collectieve Veiligheidsverdragorganisatie (CSTO), die momenteel betrokken is bij ‘vredeshandhavings’-operaties in Kazachstan. Een andere is de Shanghai Organisatie voor Samenwerking, die we hierboven al vermeldden.
Ook op het Afrikaans continent en met enkele Latijns-Amerikaanse landen onderhoudt Moskou vriendschappelijke relaties.
De oorlog in Oekraïne heeft aangetoond dat de landen van het Zuiden, waar een overgrote meerderheid van de wereldbevolking leeft, niet mee marcheert met de oorlogsdrang van het Westen. Volgens de voormalige premier van Maleisië, Mahathir Mohamad, is “de oorlog tussen Oekraïne en Rusland veroorzaakt door de liefde van de Europeanen voor oorlog, hegemonie en dominantie”.
De-dollarisering
Een zeer belangrijk maar miskend aspect van de kantelende wereldverhoudingen is de-dollarisering. De dominante positie van de Verenigde Staten is namelijk voor een belangrijk deel gebaseerd op de dollar als wereldmunt.
Dat geeft de VS enerzijds onbeperkte mogelijkheden om zijn overheidstekorten te betalen door geld te drukken en anderzijds kan het activa van andere landen bevriezen of confisqueren bij politieke geschillen, zoals gebeurd is met Iran, Venezuela, Afghanistan en nu Rusland.
Dit buitensporige voordeel en deze financiële machtspositie staat en valt met het betalen van de handel in dollars. En dat is wat nu precies meer en meer in vraag wordt gesteld.
Het buitensporige voordeel en de financiële machtspositie van de VS staat en valt met het betalen van de handel in dollars
Rusland en China betalen al een deel van hun handel niet langer in dollars maar in de eigen munt. Nu al vraagt Rusland om gas niet langer te betalen in dollars maar in roebels. China heeft zogenaamde ‘currency swaps’ met verschillende andere landen, die ervoor zorgen dat de handel niet meer in dollars hoeft te gebeuren. .
Landen als Venezuela en Iran willen al langer hun olie verhandelen in andere valuta dan de dollar. Andere belangrijke olie-exporterende landen als Irak en Libië hebben dit in het verleden al overwogen. Als landen als Saoedi-Arabië zich daarbij aansluiten, dan is de heerschappij van de dollar voorbij, waardoor de VS heel veel macht en invloed zal inboeten.
De oorlog in Oekraïne en de zware economische en financiële sancties tegen Rusland zullen dit proces van de-dollarisering alleen maar versnellen. Als dat proces zich doorzet, dan verliest de dollar zijn status als sleutelvaluta. Of, zoals een directeur van het Institute for Analysis of Global Security tegen The Wall Street Journal zei: “Als dat blokje uit de muur wordt gehaald, dan begint de muur in te storten.”
Met hun handel buiten de dollar om zetten Rusland en China een trend die verregaande gevolgen kan hebben voor de financiële architectuur die sinds WOII door de VS werd overheerst.
Voor wie of wat gevaarlijk?
Is deze ‘vriendschap’ of ‘partnerschap’ tussen Poetin en Xi gevaarlijk? Dat hangt ervan af voor wie of voor wat.
De alliantie tussen beide landen vormt hoe dan ook een belangrijk tegengewicht tegen de suprematie van de VS. Volgens The Guardian is “de geboorte van deze Chinees-Russische as, die is opgezet als verzet tegen de door de VS geleide Westerse democratieën, de belangrijkste strategische ontwikkeling op wereldvlak sedert de ineenstorting van de Sovjet-Unie dertig jaar geleden. Zij zal het komende tijdperk bepalen.”
Voor de hegemonie van de VS en van het Westen is die ‘vriendschap’ m.a.w. gevaarlijk.
“De geboorte van de Chinees-Russische as zal het komende tijdperk bepalen”
Voor de landen in het Zuiden die een eigen koers willen varen, los van het verstikkend keurslijf opgelegd door het Westen, is deze ‘vriendschap’ een stap voorwaarts.
Een recente studie heeft in elk geval duidelijk gemaakt dat een grote meerderheid van de bevolking uit het Zuiden positief staat zowel t.o.v. China (70 procent) als t.o.v. Rusland (66 procent).
China is er recent geslaagd om de twee aartsrivalen Iran en Saoedi-Arabië met elkaar te verzoenen. Het is een overeenkomst die vredesperspectieven biedt voor het hele Midden-Oosten. Dat staat in schril contrast met het oorlogsgestook van de VS en het Westen in deze regio. De laatste vijftien jaar hebben de VS of hun bondgenoten acht landen belegerd of gebombardeerd: Afghanistan, Pakistan, Jemen, Somalië, Libië, Mali, Irak en Syrië.
Terwijl de VS en GB vredesonderhandelingen tussen Oekraïne en Rusland verhinderen, heeft China nu ook een vredesvoorstel geformuleerd om deze oorlog te stoppen. Dit voorstel werd door het Westen van tafel geveegd, maar het werd goed onthaald door Rusland, en Oekraïne heeft het in elk geval niet afgewezen.
De alliantie tussen Rusland en China biedt voor het conflict in Oekraïne en voor de wereldvrede in het algemeen in elk geval betere kansen dan de actuele houding van het Westen.
Als de pas gesloten alliantie tussen Rusland en China zich consolideert en er zich ook nog andere landen bij aansluiten, dan staan we mogelijk voor het begin van een nieuw tijdperk. Een tijdperk waarin de macht in de wereld meer gedecentraliseerd is, waar er meer evenwicht is. Het is maar de vraag of het Westen daar vrede mee neemt.
Zoals ik vroeger al schreef, het beloven boeiende, maar ook gevaarlijke tijden te worden. We hebben meer dan ooit nood aan een sterke vredesbeweging.
Bronnen:
People Dispatch, Financial Times, Junge Welt,
Notes:
[1] Proxy-oorlog of ‘oorlog bij volmacht’ (Engels: proxy war) is een conflict waarbij één partij (meestal een grootmacht) een andere partij, de gevolmachtigde, een oorlog laat voeren, en daarbij als achterman optreedt. Het vuile werk wordt m.a.w. door een ander gedaan. De grootmacht levert economische, ideologische, logistieke en/of militaire steun. De gevolmachtigde is meestal een kleiner land en draait meestal voor de negatieve consequenties van zo’n oorlog op.
[2] Hybride oorlogsvoering is een vorm van verholen oorlogsvoering waarbij men gebruik maakt van een heel scala aan middelen: fake news, manipuleren van via sociale media, diplomatieke druk, juridische kunstgrepen tegen politieke leiders (lawfare), manipuleren en sturen van ontevredenheid bij de bevolking, binnen- en buitenlandse druk op verkiezingen, enz.
[3] Volgens het handboek van de kleurenrevoluties worden ngo’s, studentenorganisaties en lokale organisaties gefinancierd, getraind en gecoacht om zo efficiënt mogelijk straatoproer te organiseren. Het straatgeweld moet het land zodanig destabiliseren dat de regering gedwongen wordt af te treden of dat het leger tussenkomt en de regering afzet.
*Deze analyse van Marc Vandepitte, een publicist die met kennis van zaken schrijft over geopolitieke kwesties en over China, verscheen oorspronkelijk op DeWereldMorgen, link: https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2023/03/23/hoe-gevaarlijk-is-de-vriendschap-tussen-poetin-en-xi/
