Dr. Jenny Clegg* gaat na hoe AUKUS en de Quad bouwstenen zijn voor een Aziatische NAVO die vooral moet dienen voor het containment van China en de confrontatie met dat land. Daarnaast wijst ze op de manier waarop de NAVO zijn invloed uitbreidt in de regio Azië-Pacific. Dat gebeurt via bondgenootschappen met de wat misleidende naam Partnerships for Peace die de NAVO heeft met Japan, Zuid-Korea en Australië. En dan is er nog Oekraïne..
De onderstaande analyse was Jenny Cleggs bijdrage aan een webinar van de International Manifesto Group. Wij nemen de tekst als opiniestuk, over met toestemming van de auteur en van Friends of Socialist China (waarvoor dank).
De NAVO is als een nucleair bewapend fort dat helpt om het Westen ‘de rest’ van de wereld te laten domineren; de organisatie zorgt ervoor dat Europa stevig westers georiënteerd blijft en ze trekt een scheidslijn doorheen de Euraziatische geografie.
Sommige NAVO-leden zijn echter ook als mogendheden aanwezig in de Pacific, de Stille Oceaan. De VS, Canada, en niet te vergeten Frankrijk en Groot-Brittannië, bezitten daar eilanden en dus een aanzienlijk maritiem gebied. In deze zones van de Stille Oceaan tekenen de ingrediënten van een Aziatische NAVO zich af, een tegenspeler voor de groeiende Euraziatische dimensie.
Er was eens…het VN-Handvest
Terwijl de focus van de wereld op Rusland in Oekraïne ligt, is China voor de VS de pacing challenge, de snel toenemende uitdaging. Vanuit dit perspectief kan de Oekraïne-crisis worden gezien als de eerste fase in de laatste wanhopige strijd van de VS om zijn wereldheerschappij te behouden, een strijd tussen ‘democratieën tegen autocratieën’ waarin de NAVO als gewapende voorhoede moet dienen tegen de zogenaamde alliantie tussen Rusland en China.
Voordat de NAVO werd opgericht was het plan om aan een nieuwe wereld te bouwen op basis van het VN-Handvest. De bondgenoten uit de Tweede Wereldoorlog – de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, de Sovjet-Unie en China – stemden hun beleid op elkaar af en de Verenigde Naties waren gehecht aan het principe van nationale soevereiniteit. Het project hield de belofte in van een multipolaire wereld. Het was deze nieuwe wereld van de gelijkheid tussen de naties die de VS wilden vernietigen tijdens de eerste Koude Oorlog.
Van Koude Oorlog via Dooi terug naar Koude Oorlog in de regio Azië-Pacific
De Koude Oorlog in de Pacific splitste China en Korea en kende twee hete oorlogen – in Korea en Indochina – die talloze levens kostten en waarin talloze oorlogsmisdaden gebeurden.
De VS probeerde een Aziatische NAVO op te richten, maar Australië had na de Tweede Wereldoorlog geen vertrouwen in Japan. Het Japanse leger was beperkt op grond van artikel 9 van de Japanse grondwet. Veel Zuidoost-Aziatische staten, die hadden gevochten om hun onafhankelijkheid te verwerven, kozen liever voor niet-gebondenheid dan voor een ondergeschikte status in een militair bondgenootschap. SEATO – de Zuidoost-Aziatische Verdragsorganisatie – was in 1955 opgericht om het ‘communistische domino-effect’ te stoppen, maar het ontbrak de organisatie aan eenheid en ze viel in 1977 uiteen. De VS rekenden in plaats daarvan op bilaterale allianties en een stelsel van zo’n 400 militaire basissen om China te omsingelen.
De Koude Oorlog is nooit geëindigd in de Stille Oceaan – China en Korea zijn nog steeds gesplitst. Niettemin zorgde een zekere mate van dooi in de jaren negentig ervoor dat China zijn betrekkingen in de regio kon verbeteren. Intussen breidde ASEAN zijn aantal leden uit met drie Indochinese landen die sympathiseerden met het communisme, en met Myanmar. De economische groei van de regio ging een nieuwe fase in.
Maar toen bracht Obama een ommekeer teweeg met zijn pivot to Asia en door te starten met militaire operaties ‘voor de vrije doorvaart’ in de Zuid-Chinese Zee. Vervolgens bestempelde Trump China tot een strategische concurrent en probeerde hij met de Quad om India in een nieuw netwerk met Australië, Japan en de VS te betrekken.
In 2020 kwam de trend om zich te verzetten tegen het hegemonisme in een stroomversnelling. Er werd overeenstemming bereikt over RCEP. Dit Regional Comprehensive Economic Partnership omvat grote delen van Oost-Azië en Oceanië. Verder stond de EU op het punt een grote investeringsovereenkomst met China te ondertekenen. Deze twee ontwikkelingen riepen de herinnering wakker aan wat Brzezinski in 1997 had voorspeld: een coalitie vanaf Duitsland helemaal tot aan China, die volgens hem de VS vijandig gezind zou zijn.
De VS bereidde zich voor om terug te slaan en lanceerde de Nieuwe Koude Oorlog, gevolgd in september 2021 door AUKUS – een Aziatische mini-NAVO, een interventie van buitenaf, vanuit de Anglosfeer. AUKUS begon verdeeldheid te zaaien in de regio, en de vastberadenheid te ondermijnen dat het aan Aziaten was om te zorgen voor Aziatische zaken.
De NAVO in de Pacific
De NAVO zelf breidt sinds 2012 uit naar Azië met het programma Partnerships for Peace in Australië, Japan, Nieuw-Zeeland, Pakistan en de Filippijnen. In 2014 al werd de parallel getrokken tussen enerzijds Rusland tegenover Oekraïne en anderzijds China in de Zuid-Chinese Zee. Op de NAVO-top van 2019 bracht Pompeo de kwestie van de China-dreiging aan de orde en in 2021 verruimde het NAVO-document voor 2030 zijn focus door er de regio Indo-Pacific in op te nemen. Daarbij kwam zeer duidelijk een strategie van ‘eerst Rusland en dan China’ naar voren.
Biden heeft op twee belangrijke manieren voortgebouwd op de anti-China-aanpak van Trump, door de Quad naar een hoger niveau te tillen en de kwestie Taiwan meer in beeld te brengen. Maar de Quad mist militaire kracht – vandaar de aankondiging van AUKUS. De VS en het VK zullen Australië uitrusten met nucleair aangedreven onderzeeërs. Dit is in strijd met het Verdrag inzake de niet-verspreiding van kernwapens. Het ondermijnt bovendien het bestaan van kernwapenvrije zones in Zuidoost-Azië en de Stille Zuidzee – twee verworvenheden van de regionale onafhankelijkheid uit de jaren tachtig. Deze onderzeeërs zullen het bereik van de Australische marine veel groter maken, tot de Zuid- en Oost-Chinese Zee.
Australië zal worden omgevormd tot een vooruitgeschoven basis voor het Amerikaanse leger. Het wordt de kern van een regionaal netwerk voor ‘hybride oorlogsvoering’. Daarnaast zullen verschillende andere regionale netwerken tussen landen onder de leiding van de VS gebracht worden om diplomatie te bedrijven, inlichtingen te delen, verhalen via de media te verspreiden, toeleveringsketens te beheren enz. AUKUS brengt de samenwerking op het gebied van militaire technologie naar een hoger level – met kwantumcomputing en digitalisering. We kregen daar al een staaltje van in de aankondiging over de ontwikkeling van hypersonische wapens. Naast bevordering van wapenhandel en uitvoering van sancties, heeft AUKUS ook tot taak om de Amerikaanse overheersing van de toekomstige groei in Oost-Azië veilig te stellen door de Amerikaanse concurrentiekracht op het allerhoogste technologische niveau te ondersteunen.
De impact van de Oekraïne-crisis
Terwijl de Oekraïne-crisis woedt, wordt de vrees geuit voor een Chinese militaire overname van Taiwan – met een compleet valse parallel tussen Oekraïne, een soevereine staat, en Taiwan dat door de VN erkend is als een deel van China.
Net als in Europa gaat de militarisering in Oost-Azië naar een hogere versnelling: Japan heeft zojuist zijn militaire budget met 50 miljard dollar verhoogd; Australië heeft de kosten van AUKUS geschat op een oogverblindende 250 miljard dollar. Met de nieuw gekozen conservatieve president in Zuid-Korea komt een Noordoost-Aziatische constellatie met Japan en de VS in zicht, en nu zowel Japan als Zuid-Korea de militaire banden met Australië versterken, is het mogelijk aansluiting te zoeken bij AUKUS in het zuiden.
AUKUS kreeg maar een lauwe respons in de regio. Indonesië en Maleisië waren de mogendheden die in de openlijkste bewoordingen hun bedenkingen uitten. Net als in Europa wordt er nu hier druk uitgeoefend. Het is de bedoeling om het lang gekoesterde stabiliserende effect van de Japanse vredesclausule en de tendens tot niet-gebondenheid van de ASEAN uit te hollen. Via de dreiging met sancties is er een kans om de organisatie te versplinteren en te onderwerpen, zodat de obstakels tegen militarisering uit de weg worden geruimd.
In plaats van Oekraïne met Taiwan te vergelijken is het misschien correcter om een parallel te trekken tussen Oekraïne en de Zuid-Chinese Zee. Rusland dringt aan op de neutraliteit van Oekraïne, China heeft altijd de neutraliteit van de Zuid-Chinese Zee nagestreefd. Dat gebeurt in onderhandelingen over een gedragscode die het aan mogendheden van buiten de regio moeilijk zou maken om toestemming te krijgen voor het opzetten van marinebasissen.
De Verenigde Staten gebruiken in de Koude Oorlog van ‘democratieën versus autocratieën’ het zogenaamde democratische recht van naties om hun bondgenoten te kiezen als lakmoesproef om te zien wie in deze strijd aan hun kant staat. Dit is ook onderliggende betekenis van de kreet ‘voor een vrije en open Indo-Pacific’: de vrijheid met andere woorden om mee te werken aan de totstandkoming van een Aziatische NAVO.
Waarom blokkeert de VS vredesonderhandelingen over de neutraliteit van Oekraïne? Waarom kan het de legitimiteit van de Russische veiligheidszorgen niet accepteren? Niet in de laatste plaats omdat dit een precedent zou scheppen voor China met betrekking tot Taiwan en de Zuid-Chinese Zee. China is in de ogen van de VS de echte uitdager, op alle mogelijke terreinen.
Terwijl de NAVO valse beschuldigingen uit dat China wapens levert aan Rusland en Rusland overeind houdt, versterkt de organisatie haar banden met de ‘Vier van de Pacific’: Australië, Japan, Zuid-Korea en Nieuw-Zeeland. De komende top in juni zal het toneel zijn van een poging om de toenemende penetratie van de NAVO in de regio Indo-Pacific te legitimeren als de noodzakelijke tegenmacht tegen de zogenaamde ‘bondgenootschap Rusland-China’.
Conclusie
De uitbreiding van de NAVO is de onderliggende oorzaak van de oorlog in Europa; via zijn banden met Azië-Pacific is de NAVO evenzeer van plan een regio te verdelen en te destabiliseren waarvan op dit moment nog kan worden verwacht dat hij tegen 2030 Europa als het centrum van de wereldeconomie zal inhalen. Eerst Rusland, daarna China; de NAVO brengt een nieuwe wereldorde tot stand – de naam is Jungle.
Als China Rusland niet bekritiseerd heeft het daar op zijn minst één goede reden voor: zijn langetermijnvisie. China hoopt op een nieuw veiligheidsplan voor Europa zelf, maar tegelijk een plan dat de Euraziatische oriëntatie van Europa weer herstelt, een nieuwe Euraziatische veiligheidsorde. Door de standpunten waar China aan vasthoudt over de ondeelbaarheid van veiligheid, over veiligheid voor iedereen – niet van de een ten koste van de ander – houdt China ook de geest van het VN-Handvest levend.
Vertaling D. Nimmegeers
Dr. Jenny Clegg is een Brits academicus, Chinadeskundige en vredesactivist. Ze doceerde Internationale Betrekkingen aan de Universiteit van Lancashire en publiceerde ‘China’s Global Strategy’ bij Pluto Press (2009).
Non-agressie is inderdaad een steunpilaar van het buitenlandse beleid van China. Het land zal echter ook niet stilletjes afwachten en hopen dat agressie van anderen uitblijft.
De Shanghai Cooperation Organization (SCO) is een breed samenwerkingsverband van Aziatische staten. Een van de genoemde doelstelling van de SCO is ‘making joint efforts to maintain and ensure peace, security and stability in the region’. In dat kader houden Rusland en China, soms met nog andere SCO-staten, militaire oefeningen. Dit gaat niet zo ver dat de SCO-naties automatisch mee zullen strijden, als een van de andere aangevallen wordt, zoals NAVO-leden dat beloven. De SCO is eigenlijk een combinatie van EU en NAVO, maar dan met veel minder regels waaraan alle lidstaten zich geacht worden te houden. Dit sluit aan bij de culturen van de lidstaten.
Dat geldt met name voor de culturele dimensie universalistisch – particularistisch. De universalistische NAVO dwingt iedere lidstaat een andere te verdedigen wanneer die aangevallen wordt. Indien de VS Rusland zodanig uitdaagt dat het, bijvoorbeeld, een Amerikaans oorlogsschip dat net even in Russische wateren vaart, doet zinken, zouden Belgiē en Nederland in principe verplicht zijn de VS in een eventuele tegenaaval bij te staan. Of het ook zover zal komen hangt van een aantal factoren af, maar het principe staat vast.
In zo’n geval is China als mede-SCO-lid niet verplicht Rusland bij te staan. Je kunt echter een omstandigheid bedenken waaronder China eventueel wel kan beslissen Rusland te verdedigen. Zo’n omstandigheid kan zijn dat het incident dicht bij China plaats vindt. China kan het dan als een provocatie richting het eigen land opvatten.
De NAVO is een oorlogsorganisatie. Het heet om verdediging te gaan, maar de NAVO verzwakt in tijden van vrede, omdat regeringen dan de militaire budgetten korten. Dus is de NAVO gebaat bij het geregeld onstaan van conflicten. De SCO is gericht op een brede vreedzame samenwerking, maar als het puntje bij het paaltje komt, kan het ad hoc (particularistisch) ook een onderlinge verdedigingsorganisatie worden.
Dit hoeft zich uiteraard niet tot China en Rusland te beperken. Het is voor in China geïnteresseerden so wie so nuttige de site van de SCO eens te bekijken. Kijk dan ook eens naar de huidige ledenlijst. Iedere combinatie van SCO-leden is een potentiële onderlinge verdedigingsorganisatie. Dat drukt echter niet op de budgetten van de lidstaten. Zo’n budget wordt ook ad hoc (inderdaad: particularistisch) aangemaakt.