Hoe werkt innovatie in Beijing en Shanghai?

Een studie analyseerde het Beijing Zhongguancun en het Shanghai Yangpu district om te vergelijken hoe innovatie in deze technologische zones tot stand komt. Dit blijkt een kruisbestuiving van universitaire- en onderzoekscentra, kringen van zakelijke belangen en vooral de actieve aanwezigheid van de lokale overheid. Diverse modellen bestaan van een top-down model tot een groei van onderuit.

Zhongguancun (ZGC) is Beijings district bij uitstek waar zich niet enkel universiteiten en onderzoekscentra bevinden, maar een geheel cluster van hightech bedrijven. Te Shanghai is dit vergelijkbaar met het Yangpu district. Beiden staan bekend als kweekplaatsen voor technologische starters die Silicon Valley als een voorbeeld zien. Bedoeling van de auteurs van de studie was te vergelijken of dit samengaan van universiteiten, onderzoekscentra en bedrijven ook gedijt in China en hoe.

 Twee locaties

Het Chinese O&O-systeem heeft sinds 1978 een aardige evolutie ondergaan. Vooral het uit 1998 daterend Toorts-programma wilde zones met hightech en nieuwe industrieën oprichten door een verbinding tussen de wetenschappelijke onderzoeksinstituten en de bedrijfswereld. In Zhongguancun bevinden zich momenteel 68 universiteiten/hogescholen, 213 onderzoeksinstituten en 300.000 studenten. De zone geldt als het meest belangrijk centrum voor technologische innovatie in China: ook Lenovo, Baidu en UFIDA bevinden zich in het gebied. Tijdens de vroege periode van de economische hervormingen ontstonden in het district Haidian veel privéondernemingen als spin-offs van staatsondernemingen. Zowel de regering als het hoofdstedelijk bestuur wilden de zone uitbouwen als experimentele technologische zone. Andere stadsdistricten waaronder Fengtai en Changping die het succes zagen, vroegen aan het bestuur van de zone of ze ook in hun district een locatie mochten hebben. De andere districten hebben er uiteraard belang bij dat de bedrijvigheid overslaat naar hun gebieden. Tegen 2007 groeide het aantal gegadigden uit tot een tiental zones, de ene meer gespecialiseerd in ICT, de andere in biotechnologie, nog een andere in cultuur, media…enz.

Te Shanghai werd op het eind van de jaren negentig jaren het Yangpuproject gelanceerd. Het moest in navolging van Silicon Valley het wetenschapspark worden omdat zich in de buurt de meest prestigieuze universiteiten en onderzoeksinstituten bevinden. In de jaren zestig was Yangpu met een half miljoen arbeiders het grootste nijverheidscentrum in China. De lancering van de speciale zone Pudong was het begin van een aftakeling want tegen 2000 schoten er in Yangpu nog enkel 60.000 arbeiders over. Het stadsbestuur wilde de intellectuele bronnen van 14 universiteiten waarbij Fudan en Tongji benoorden de Yangpu, bundelen in een samenwerking tussen 3 partijen: academische instellingen, hightech zones en lokale gemeenschappen. Gezien Pudong al de wetenschapszone Zhangjiang had, was dit niet zo evident. Het district vond het concept “Central Intelligence District” uit, in tegenstelling met het Pudong “Central Business District”. Daarbij moesten de oude bedrijfsgebouwen langs de Huangpu omgevormd tot starterscentra en ook recreatiegebieden.
De eerste instelling die in dit licht ontstond was de “Shanghai Yangpu Technology Business Incubator”. SYTBI was niet in eerste instantie ontstaan door overheidsinitiatief, maar is een product van de samenwerking tussen het Shanghai Start-Up Center van het stadsbestuur, het Yangpu Districtsbestuur en het Scientific Center of Fudan University. De stedelijke Shanghai State Property Company en het Yangpu districtsbestuur zetten de joint-venture “Yangpu Knowledge Incubator Company” op voor de bouw van een nieuwe universitaire stad in Yangpu. Dit districtsbedrijf is een verzameling van bouwers, investeerders en bestuurders. Binnen de onderneming bevindt zich ook de zetel van de leidinggevende groep van het Yangpu kennispark waarvan de voornaamste taak de coördinatie is van de verschillende sectoren en dit om de groei van de start-ups te vergemakkelijken. Naast de verbetering van de infrastructuur was de taak van de overheid vooral een verbetering van het regelgevend regime. Meer aanmoedigen dus dan een administratieve top down-benadering. In tegenstelling tot ZGC en Zhangjiang waar de rol van de staat vrij belangrijk was, nam vooral het district hier het initiatief. Meer nog recentelijk sloot het districtsbestuur met de stad Yancheng (Noord Jiangsu) een akkoord waarbij Yancheng grond ter beschikking stelt voor start-ups die komen uit de Yangbu-starterscentra. Het bestuur van Shanghai kwam hier niet bij te pas.

 Interactie

Volgens de richtlijnen van het Toortsprogramma mogen de universiteiten eigen hightech-zones opzetten om relaties te ontwikkelen met de bedrijven. Elke prestigieuze universiteit in Beijing heeft zijn nijverheidszone, zo ook de Beijing– en de Tsinghua-universiteit. De universiteit van Beijing bezit zowel een starterscentrum als een nijverheidszone. Het starterscentrum telt momenteel een veertigtal kleine bedrijven: sommige zijn opgestart door professoren, anderen door afgestudeerden in het buitenland en de rest door personen van buiten Beijing. De starters mogen maximum drie jaar in het centrum blijven. Het centrum helpt de bedrijven met het zoeken van kennis en technologie aan de universiteit. Tijdens het verblijf mag de firma ook een toelage vragen die 300.000 yuan beloopt om investeringen te lokken van durfkapitaal. In het geval van de universiteit van Beijing omvat de investering zelfs een vijfsterrenhotel waarvoor het geld bij de banken werd geleend. De universiteit kon dit ook bekostigen met middelen van het eigen “Fangzheng Electronics”. Tsinghua heeft van haar kant “Tsinghua Unis Corp”. De universitaire activiteiten om de brug te slaan waren succesvol: in Tsinghua Science Park vestigden zich onder meer Google, IBM, Oracle, Intel, AMD e.a.
Vele multinationale ondernemingen, maar ook binnenlandse vestigden zich in de zones zowel wegens het gunstig belastingregime als wegens de overvloed aan human resources. Vooral in het geval van de ontwikkeling van software gebeurt dit het best in nauw contact met de gemeenschap ter plaatse. Alle grote multinationals als Oracle, Sun en CISCO werken samen met lokale bedrijven om hun producten te verkopen. Zo leiden ze lokale ingenieurs op. Ook grote staatsbedrijven hebben er voordeel bij zich in de onmiddellijke nabijheid te bevinden van afgestudeerden van topkwaliteit. Er bestaat zelfs een half officiële vereniging in Haidian die de samenwerking promoot tussen staatsondernemingen en universiteiten in de ontwikkeling van software. Een van de belangrijke ontwikkelingen op dit vlak was de Changfeng Open Standard Software Platform Alliance, waarbij collectief gewerkt wordt aan een Linuxsysteem dat kan concurreren met Microsoft. Ook bij de privébedrijven kent ZGC enkele succesvolle zoals UFIDA dat oorspronkelijk een agent was voor de distributie van Oracle. Hoewel de top softwaremarkt voor bedrijven gedomineerd wordt door multinationals, zijn de Chinese bedrijven meer present in kleinere steden of kleinere bedrijven. UFIDA is ondertussen de grootste leverancier geworden van “enterprise resource planning”-software in China. Veel universiteitsprofessoren leverden advies tijdens dit proces.

 Shanghai

Ook in Shanghai laat de samenwerking tussen de 3 partijen toe bestaande firma’s te helpen of nieuwe te ontwikkelen . De universiteiten toetsen hun kennis niet enkel om de kennis van de studenten te verhogen, maar ook om bij te dragen tot transfers van technologie. Zoals ZGC heeft de Fudan universiteit in Yangpu wetenschapszones en startercentra. Tianchen dat ontstond in het Fudan startercentrum is ondertussen een leidende firma geworden in anti-namaak. Het district Yangpu bezit 20% aandelen in de universitaire wetenschapszones die bestaan naast andere districtszones als het Wujiaochang High-Tech Park.
Veel bestuursleden zijn voormalige docenten van de universiteit. M.a.w. de 15 universiteiten van Yangpu verschaffen voldoende human resources die de brug leggen tussen de academische wereld en de start-ups. China lijdt immers aan het feit dat het weliswaar sterk is in wetenschappelijk fundamenteel onderzoek, maar dat enkel 10% van het onderzoek een praktische toepassing vindt met marktwaarde. Meer nog, de meeste universiteiten hebben enkel banden met grote ondernemingsgroepen en verwaarlozen KMO’s. Sinds 2006 hebben prominente professoren van Fudan en Tongji contacten gelegd met de lokale gemeenschap door forums te organiseren op het vlak zowel van de exacte als de sociale wetenschappen. Ze bezochten zelfs lagere- en hogescholen om er te spreken. Dit contact met de lokale gemeenschap is vrij nieuw voor China.

 Tongji

In tegenstelling tot zijn meer prestigieuze buur Fudan, bezit de Tongji universiteit geen eigen ondernemingen of incubatoren. Het cluster van design ateliers rond de Tongjicampus is helemaal van onderuit gegroeid en niet uitgevonden noch door de universiteit, noch door het districtsbestuur. 8 jaar geleden richtten verschillende Tongji professoren en afgestudeerden langs de Chifengstraat talrijke kleine ontwerpateliers op. Tongji specialiseert zich in stadsplanning en architectuur. Ze schoten als paddenstoelen uit de grond en eenmaal het cluster er was, kwamen ook universiteit en stad tussen. De universiteit heeft een stuk grond verworven om het om te vormen tot een designcentrum voor auto’s van wereldklasse. Een verlaten busstation werd later op zijn beurt door overheidsinitiatief een innovatiecomplex. Bestaande design ateliers in stadshanden werden gerenoveerd tot het Tongji Science Park. Dit bevat ook het Shanghai International Design Center dat ontworpen werd door de fameuze Japanse architect Tadao Ando.
De vorming van het design-cluster was eveneens een onverwacht gevolg van vastgoedontwikkeling. De meest succesvolle incubator langs de Guokangstraat werd eerst gebruikt als commerciële woonhuisvesting om te verkopen. Het werd opgedeeld in kleine appartementen waarin kleine-en middelgrote ateliers hun stek vonden. Een ander cluster ontstond door de samenwerking van het straatcomité van de Sipingstraat met het “Fishing and Machine Research Institute” om een oude binnenplaats om te vormen tot bureelgebouw waarin nu meer dan 50 designfirma’s huizen. In 2003 kenden de creatieve clusters rond Tongji 400 firma’s. Tegen 2009 waren de clusters goed voor 24.000 banen. In 2007 volgde de erkenning en stimulering door het district die het cluster ook wil uitbreiden tot andere takken van de kenniseconomie zoals milieutechnologie, geavanceerde materialen, bouw…In 2009 kreeg Het Tongjicluster van Creatieve design zelfs een prijs van het ministerie. Ondertussen bevinden zich in de buurt ook 29 beroepsorganisaties zoals de Architectural Society of China, China Planning Institute, International Design Alliance, het Duitse GIGA…die vaak exposities, jaarconferenties en symposia houden in de buurt.

 Benaderingen

In China zijn 2 verschillende modellen aanwezig van interactie tussen universiteiten, overheid en bedrijven. In ZGC werd de uitbouw gestuurd intdesgcenbtr door de overheid eenmaal de voedingsbodem aanwezig was. De andere districten pikten hier gretig op in om ook een deel van de innovatiekoek in hun district te mogen onthalen. In Yangpu is de rol van het districtsbestuur vrij doorslaggevend qua het opzetten van infrastructuur. Qua mentaliteit beschouwt Fudan zich echter nog grotendeels als een emanatie van het ministerie van onderwijs nationaal. De kenniszone in Yangpu is dan ook meer virtueel dan de lokale zones in Beijing, te meer omdat het district geen substantiële financiële toelagen verstrekt. Deze komt dan weer van de stad zelf. De studie vindt dat de ondernemingen in ZGC onderling te weinig samenwerken, waarvan de oorzaak wordt toegeschreven aan de Chinese “danwei” mentaliteit. Volgens de studie is het netwerk van het Wujiaochang Science Park in Shanghai echter wel degelijk ingebed in een samenwerking met een duizendtal KMO’s. De andere benadering in Tongji is de ontwikkeling van de clusters in de creatieve nijverheden van onderuit. Pas deze succesvol bleken, kwam het districtsbestuur in actie met erkenning en steun.
 Bronnen:
Tse-Kang Leng & Jenn-Hwan Wang (2013) Local States, Institutional Changes and Innovation Systems: Beijing and Shanghai compared, Journal of Contemporary China, 22:80, 219-236, DOI: 10.1080/10670564.2012.734079
Jinliao He, Creative Industry Districts, An Analysis of Dynamics, Networls and Implications on Creative Clusters in Shanghai, Springer, 2014