Honderd jaar geleden begon in China de 4-Mei-beweging. De beweging is te vergelijken met Mei 68 in het Westen of de Arabische Lente van 2011, en de historische impact was groot. De Communistische Partij van China heeft de honderdste verjaardag plechtig herdacht op de vooravond van 1 mei.
De 4 Mei-beweging van 1919 begon met studentenprotesten in Beijing. Die kwamen op straat tegen de zwakke reactie van de Chinese regering op het verdrag van Versailles. In dat verdrag werden de voormalige Duitse kolonies in Shandong aan Japan gegeven in plaats van terug naar China te keren.
Na de val van het keizerrijk in 1911 was de Chinese republiek onder president Sun Yat-sen geen lang leven beschoren. Lokale krijgsheren verdeelden het land, Sun moest vluchten en in Beijing kwam de door het buitenland erkende militaire Beiyang regering aan de macht, gesteund door een alliantie van noordelijke krijgsheren. China was een semi-kolonie, er was een formele regering maar de belangrijke plaatsen werden gecontroleerd door buitenlandse concessies. De grootmachten hielden er in Versailles geen rekening mee. China zat in alle opzichten op een dieptepunt.
Brede beweging, gedeeltelijk succes
De Russische Oktoberrevolutie in 1917 en de anti-Japanse opstand in Korea in maart 1919 wakkerden het Chinese nationalisme aan. De 4 Mei-beweging was gericht tegen de regering en vooral tegen het imperialisme van de koloniserende landen.
De 4 meibeweging wordt soms beschouwd als een onderdeel van een bredere beweging voor nationale heropstanding, de Beweging voor een Nieuwe Cultuur van 1915 tot 1921. Deze beweging verwierp het Confucianisme en riep op tot een moderne Chinese cultuur, inclusief democratie.
China had in de eerste wereldoorlog de kant van de overwinnaars gekozen, en 140.000 arbeiders naar het front in Europa gestuurd. De woede over de miskenning van het land door het verdrag van Versailles was dan ook erg groot.
De studentenbeweging in Beijing botste meteen op repressie en vanaf de tweede dag begon de beweging zich naar andere grote steden te verspreiden, en namen bredere lagen van de bevolking eraan deel. Begin juni lag het zwaartepunt bij de arbeiders en middenstanders in Shanghai. De regering moest inbinden, gevangen studenten vrijlaten en weigeren het verdrag van Versailles te ondertekenen. Versailles kwam er, ook zonder het akkoord van de Chinese regering, maar de 4 Mei-beweging had toch een gedeeltelijk succes geboekt.
Grote historische betekenis
De 4 Mei-beweging had grote gevolgen. In de beweging kwamen vele radicale leiders naar voren die de volgende decennia een belangrijke rol zouden spelen. Een aantal van hen schoven op naar links. De ideeën van de Russische Oktoberrevolutie drongen China binnen. In 1921 werd de Communistische Partij van China (CPC) opgericht. Die beschouwt de 4 Mei-beweging als een belangrijke schakel naar de revolutie van 1949.
Grote delen van de arbeiders, studenten en Chinese burgerij schoven eveneens op naar links. Het verdrag van Versailles betekende eveneens dat de aantrekkingskracht van de Westerse democratie wegsmolt en de sympathie voor de Sovjet-Unie toenam.
Het toegenomen nationale en anti-imperialistisch sentiment kwam ook de voormalige president Sun Yat-sen en leider van de Guomindang (‘Democratische Partij’) goed uit. In 1921 kon hij in Kanton een nieuwe republiek vestigen die vanaf 1923 stap voor stap samen met de CPC China zou herenigen ten koste van de krijgsheren. De conservatieve Confucianistische vleugel van de Guomindang, later onder leiding van Tchang Kaishek, zette zich echter af tegen de moderne ideeën van de 4 Mei-beweging.
30 jaar na 4 mei 1919, twee burgeroorlogen tussen de Guomindang en de CPC en één gezamenlijke weerstandsoorlog tegen Japan later, werd in Beijing de Chinese Volksrepubliek, in de volksmond ‘Nieuw China’ uitgeroepen.
Tegengestelde claims
Bij de 70ste verjaardag, in april-mei 1989, brak in Beijing opnieuw een studentenopstand uit. De radicalen onder hen wilden vanop het Tian An Men plein de CPC van de macht verdrijven. Ze riepen zichzelf uit tot de erfgenamen van 1919 die eindelijk de burgerlijke democratie in China zouden vestigen, en plaatsten als symbool een variante van het Amerikaanse Vrijheidsbeeld op het plein.
Maar op 30 april 2019 was het de CPC die in Beijing plechtig de 100-ste verjaardag van 4 mei vierde. Alle hoogste politieke leiders waren aanwezig. Partijleider en president Xi Jinping hield de toespraak. Hij legde de nadruk op ‘het heroïsche gevecht’ van het Chinese volk voor de nationale vernieuwing die het land welvarend en sterk moet maken. Xi deed een speciale oproep aan de Chinese jeugd en vroeg de Communistische Jeugdliga de jongeren te verenigen in het streven naar de Chinese Droom van nationale vernieuwing.
