Mw. Von der Leyen heeft opnieuw bewezen niet gehinderd te worden door enige kennis van China. In de Financial Times van 10 februari klaagt zij over de ondoorzichtigheid van de Chinese overheidssteun aan ondernemingen. Dit artikel wil proberen haar de weg te wijzen.
Een schets van het Chinese innovatieproces; illustratie Mercator (disclaimer)
Ingebed in de maatschappij
Ikzelf, maar ook vele andere Europese onderzoekers, doe al meer dan twintig jaar onderzoek naar de manier waarop Chinese ondernemingen in de maatschappij ingebed zijn. Dat werkt in China wezenlijk anders dan in onze landen. Die verschillen komen deels door de verschillende organisatie van de maatschappij (kapitalisme tegenover socialisme), maar wordt ook beïnvloed door cultuurverschillen. Dit is niet het platform om dit onderzoek zelfs maar samen te vatten, maar ik probeer de meest belangrijke punten te benoemen.
Socialisme – de overheid als manager
China heeft al bijna een eeuw geleden voor het socialisme gekozen. Die geschiedenis is bekend, maar het blijft voor veel westerlingen toch lastig te begrijpen hoe die keuze in alle aspecten van de maatschappij doorwerkt. Zo worden staatsbedrijven nog steeds hoofdzakelijk als een kwaad afgeschilderd, iets dat je niet moet willen of zelfs iets dat tegennatuurlijk is. Toch zijn veel van China’s topondernemingen staatsbedrijven die in de turbulente veranderingen van de afgelopen decennia meegegroeid zijn. De officiële Chinese juridisch term voor staatsonderneming is ‘eigendom van het gehele volk’. De staat beheert zo’n onderneming in naam van het volk middels een ministerie of een lokale onderafdeling ervan. Dat is geen overheidsSTEUN, maar overheidsMANAGEMENT.
Socialisme – de overheid als regelaar
Na drie decennia van experimenten die niet altijd een goede afloop hadden, met name de Culturele Revolutie, hebben achtereenvolgende Chinese regeringen getracht de economie te hervormen zonder het socialistische karakter teniet te doen. Met name het midden- en kleinbedrijf werd geleidelijk in handen van privéondernemers gelegd. De overheid bleef echter als regelaar een sterke vinger aan de pols houden. Lokale overheden steunen bedrijfstakken die zij als essentieel voor hun regio beschouwen met geld en assistentie bij concrete problemen, b.v. het vinden van afzet buiten de eigen regio, of het leggen van contacten met academische specialisten voor het oplossen van technische problemen. Hierdoor garanderen lokale overheden dat eigen economie goed draait en er voor iedereen betaald werk is.
Cultuur
De Chinese cultuur is collectivistisch van aard. Daarnaast is zij ook diffuus, wat inhoudt dat Chinezen bij alles dat zij ondernemen rekening houden met de belangen van diverse groepen mensen die er direct of indirect bij betrokken zijn (stakeholders). Waar een westerse uitvinder zichzelf als de enige eigenaar van die uitvinding ziet en dat middels een patent vast zal leggen en bij het uitwerken van dit uitvinding tot een verkoopbaar product veel tijd zal investeren in het ervoor te zorgen dat niemand de uitvinding steelt, ziet een Chinese tegenhanger de uitvinding vaak als een product van gezamenlijke inspanning. Zij beschermen hun rechten ook middels patenten, maar vinden dat het vercommercialiseren van hun uitvinding sneller zal verlopen, als zij daar direct meerdere stakeholders bij betrekken.
Opnieuw de overheid als regelaar
Bij technologische producten zullen daar al snel ook overheidsorganisaties bij betrokken worden. De illustratie van dit artikel laat dit in een notendop zien. Deze heeft betrekking op een ontwikkelingsproject dat binnen één stad uitgewerkt wordt. Landelijk gebeurt echter hetzelfde. Zo kan een lokaal ontwikkeld product met potentie voor export vaak beter in een kuststreek verder ontwikkeld worden. Een keten van overheidsorganisaties kan dat snel en goed regelen. Iedere nationale overheid moet tegenwoordig een z.g. Nationaal Systeem van Innovatie hebben, wil het van de snelle technologische ontwikkelingen blijven profiteren. Het Chinese systeem is Chinees van aard: het is socialistisch en sterk door de Chinese cultuur beïnvloed.
EU versus China
De EU is kapitalistisch en dus steunen overheden ondernemingen in principe niet. In de praktijk is er wel degelijk sprake van steun, maar die is aan strenge EU-regels gebonden. Die regels, ook al staat het zo niet letterlijk in de wetten, zijn bedoeld om het kapitalistische karakter van de EU te bewaren. Wanneer EU-politici naar China kijken, doen zij dat letterlijk oppervlakkig: zij zien verschillen, maar zoeken niet naar de aard van de verschillen. Het eigen gelijk is zo sterk, dat iedereen die anders handelt fout zit. Hun onbegrip komt tot uiting in de term ‘ondoorzichtig’. Laten we hopen dat de roep van Mw. Von der Leyen om ‘harde maatregelen om aan de massale overheidssteun in China tegenwicht te geven’ enkel harde woorden voor eigen publiek zijn en niet in daden omgezet gaan worden die de EU en EU ondernemingen nog verder zullen schaden.
Bronnen: Mercator Institut, Financial Times, eigen onderzoek van de auteur.
