Iedereen weet inmiddels van de handelsoorlog tussen de VS en China, geïnitieerd door de eerste. De meeste commentatoren zien dat de Amerikaanse maatregelen China niet alleen niet zwakker maken, maar zelfs versterken. De vraag is dan hoe groot de kans is dat deze handelsoorlog tot een gewapende oorlog kan escaleren. De South China Morning Post (SCMP) plaatste hierover een interessant opiniestuk waarop ik in dit artikel zal voortborduren.
Bijeenkomst van de EU-Commissie; foto EU (disclaimer)
Thucydides
Het artikel begint met het noemen van de Thucydides Valkuil (Thucydides Trap). De klassiek Griekse historicus Thucydides beschreef o.a. de periode waarin de macht over het Griekse cultuurgebied zich van Sparta naar Athene verplaatste. Dit gebeurde geleidelijk, maar niet onopgemerkt. De Spartanen namen geen genoegen met hun terugzakken naar de tweede plaats en begonnen een oorlog tegen rivaal Athene. Aanvankelijk leek Sparta die gaan te verliezen, maar met behulp van Perzië kon Sparta uiteindelijk toch de macht behouden. Veel oorlogen die de mensheid sindsdien bevochten heeft zijn ontstaan doordat een dominante partij in een regio haar dominantie dreigde te verliezen.
Strijdende Staten
Het artikel in de SCMP gaat door met een vergelijking van Thucydides’ verhaal met dat uit een beroemd Chinees geschiedenisboek: de Strategieën der Strijdende Staten (Zhanguoce). Dit was de laatste periode voor de unificatie van China. China, althans het toenmalige Chinese cultuurgebied, bestond toen uit een aantal kleinere en grotere staten die voortdurend met elkaar in strijd waren. De unificatie van China vond ook zo plaats: het rijk van Qin slokte de andere staten de een na de ander op tot het hele gebied in handen van Qin was. Dat was de geboorte van China’s eerste dynastie: de Qin.
De staat Jin stond op een gegeven moment op instorten. De heerser was louter een boegbeeld, met de staat in handen van zes machtige huizen. Het Huis van Zhi was de meest prominente. De jonge burggraaf Zhi Bo was net zo onstuimig, charismatisch en besluitvaardig als hij hebzuchtig, arrogant en krachtig was. Hij dwong drie andere huizen zich met de twee zwakste te verenigen (door die in te nemen). Nog voordat het stof was neergedaald wendde Zhi Bo zich tot zijn bondgenoten. Eerst benaderde hij burggraaf Huan van Wei voor land. Heer Wei was boos, maar diens minister overtuigde hem met dit advies: ‘Zhi Bo eist land van u zonder reden. Zo’n actie zal onder de anderen angst en wantrouwen opwekken. Als u toegeeft, zal hij nog hebzuchtiger en arroganter worden. Die arrogantie zal vijanden creëren. Dan zullen de dagen van het Huis van Zhi geteld zijn.’
Vervolgens vroeg Zhi Bo burggraaf Kang van Han om hetzelfde te doen. Han voldeed ook. Met zijn machtshonger wendde Zhi Bo zich tot burggraaf Xiang van Zhao. Deze was een principiële leider met strenge opvattingen. Hij weigerde. Woedend dwong Zhi Bo de twee andere huizen zich bij hem aan te sluiten om Zhao te belegeren.
Het Huis Zhao bood twee jaar lang heldhaftig weerstand. Zhi Bo leidde vervolgens de nabijgelegen Fen-rivier om om land van Zhao te overspoelen, wat wijdverspreide dood en honger veroorzaakte.
Met de overwinning in zicht pochte Zhi Bo: ‘Ik wist niet eerder dat water zo’n krachtig wapen kon zijn. Ik meen me te herinneren dat er rivieren zijn in de buurt van Anyi en Pingyang.’ Anyi en Pingyang waren de zetels van macht voor Wei en Han. Dat was dus een stille hint dat Zhi Bo op ieder moment de macht van Wei en Han zou kunnen grijpen.
De leiders van Wei en Han wisselden toen betekenisvolle blikken uit. Wei elleboogde Han stilletjes en Han raakte de voet van Wei aan. De minister van Zhi Bo observeerde dit alles en adviseerde Zhi Bo om Wei en Han onmiddellijk aan te vallen of hun aandeel in de oorlogsbuit te vergroten om hen te kalmeren. Zhi Bo haalde zijn schouders op, omdat hij geloofde dat de twee huizen te zwak waren om hem uit te dagen. Die nacht hebben de Heren van Wei en Han samengespannen met een spion die door Heer Zhao was gestuurd. Ze stortten de rivieroevers in om het kamp van het Zhi-leger te overspoelen en doodden Zhi Bo in een verrassingsaanval.
‘Het lot van het Huis Zhi werd dus bezegeld door de angstige blikken en het duwen van ellebogen en hielen van zijn bondgenoten’, aldus de Strategieën van de Strijdende Staten. Zhao, Han en Wei verwierpen het idee Jin’s vazallen te zijn en vestigden hun eigen koninkrijken. Strategen zien de ondergang van Zhi Bo als een les in de gevaren van machtsmisbruik en hoogmoed.
Handelsoorlog USA – China
Zoals ik al eerder op Chinasquare schreef, is een onuitgesproken langetermijnstrategie van het westerse blok de technologische vooruitgang van niet-westerse landen zodanig te controleren, dat geen enkel niet-westers land het westen op geen enkel gebied in zal halen. Dat lukte tot voor kort goed, maar die strategie begint de laatste jaren te wankelen en de ontwikkelingen in China zijn daarin een belangrijke factor. China is daarom in de ogen van westerse politici snel van een grote kans in een groot gevaar veranderd. Dit was voor Donald Trump al tijdens zijn eerste periode als president van de VS een aanleiding een handelsoorlog tegen China te beginnen. Zeker, de ongelijkheid in de handelsbalans speelde ook een rol, maar de hoofdoorzaak was het niet kunnen accepteren dat China de VS op een groot aantal technologisch en academisch gebieden ingehaald zou hebben. De Amerikaanse maatregelen tegen China hebben echter niet alleen hun doel niet bereikt, maar blijken zelfs averechts te werken. Wij naderen nu het punt waarop de VS òf toe moet geven dat het naar China toe een ander beleid moet gaan voeren, òf de huidige handelsoorlog tot een gewapende oorlog verheft. De wereld zit uiteraard niet op dat laatste te wachten, dus is de vraag hoe die keuze afgewend kan worden.
Rol van EU
De belangrijkste overeenkomst tussen het Griekse en het Chinese verhaal in dit artikel is de rol van derden. Sparta kon winnen door met een andere natie samen te werken. Zhi Bo verloor, omdat hij zijn partners zo onder druk zette, dat zij tegen hem samen gingen spannen. In de conflicten tussen China en de VS zou de EU de rol van derde kunnen spelen. De EU is een belangrijke handelspartner voor beide partijen. Dan moet de EU dat wel willen en die rol op de juiste manier vervullen. Er gloort de laatste tijd enige hoop. Die hoop komt voort uit een Europees probleem: de oorlog in de Oekraïne. Nu de EU-landen niet meer automatisch op onvoorwaardelijke steun van de VS kunnen rekenen, worden zij gedwongen zelf initiatieven te ondernemen. Dit valt niet mee. De EU-landen zijn beter in het uitvechten van onderlinge conflicten dan in samenwerken. Toch is het logisch dat de EU met de Oekraïne en Rusland om de tafel moeten gaan zitten en, hoe lang het ook duurt, het conflict te beëindigen. Met andere woorden: door de banden met Oost-Europa te prioriteren boven die met de VS kan de EU haar rol in de internationale politiek herstellen.
EU en China
China is geografisch en cultureel ver van de EU verwijderd, maar de economisch banden zijn zo groot, dat het beschermen van die belangen een goede verstandhouding met China voor de EU noodzakelijk maakt. Bovendien zal een oorlog tussen China en de VS in Azië ook verregaande gevolgen voor de EU hebben. Dus ook in dat opzicht is het voor de EU een zaak een echte oorlog te helpen vermijden. Tot nu toe volgen de EU-landen alle economische maatregelen tegen China van de VS. Dit gebeurt onder druk van die laatste. Nu de EU zich begint te realiseren dat zij niet meer blindelings op de VS kan vertrouwen wordt het tijd deze trend te verbreken. Om te beginnen kan de EU aangeven dat het de VS nooit zal steunen in een gewapende oorlog tegen China. De EU zal ook geleidelijk de economisch relaties met China weer moeten herstellen. Goede eerste stappen kunnen zijn het herzien van een aantal exportverboden, of het verlagen van verhoogde invoerrechten. Belangrijk is ook het onderling faciliteren van reizen. Toerisme is een belangrijke manier voor burgers van diverse landen elkaar beter te leren kennen. China heeft visavrije perioden voor burgers van veel Europese landen ingesteld. Die landen zou kunnen overwegen deze gunsten op gelijke manier te beantwoorden. Kortom: alles is bespreekbaar, zolang je maar bereid bent om te gaan bespreken. Met andere woorden: door de banden met China te prioriteren boven die met de VS kan de EU haar rol in de internationale politiek herstellen.
Verkeerde bondgenoten
Onlangs vergaderden de leiders van EU-landen over de veiligheidssituatie. De VS was daarbij niet aanwezig. Wel waren er vertegenwoordigers van Zuid-Korea en Japan. Het lijkt erop dat de EU inderdaad probeert zo nieuwe bondgenootschappen te sluiten. Dat is dan wel met de verkeerde partners. Om te beginnen zijn Zuid-Korea en Japan geen bondgenoten. Zij delen bepaalde prioriteiten, maar er leeft onder Koreanen ook een groot historisch wantrouwen jegens Japan. Ten tweede is deze strategisch zet van de EU bedoeld om een partnerschap tegen China op te bouwen, waarbij de EU-leiders kennelijk menen dat Zuid-Korea en Japan hun angst voor China delen. Dat is een grote fout, ingegeven door gebrek aan kennis van en inzicht in de regio. China, Korea, Japan en Vietnam vormen, ondanks diverse oorlogen, één cultuurgebied. De laatste oorlog was de kortstondige grensoorlog tussen China en Vietnam in 1979. Voor Zuid-Korea en Japan is China een belangrijke handelspartner en de combinatie van economische en culturele banden zal altijd sterker zijn dan hun banden met de EU of de VS. Uit een combinatie van beleefdheid en nieuwsgierigheid zullen ze een uitnodiging voor deelname aan bovenvermelde EU-bijeenkomst niet gauw weigeren, maar denken dat die deelname het begin van een soort bondgenootschap is is een grote vergissing. Sterker nog: de Amerikaanse verhoogde tarieven op de invoer van auto’s treft ook deze twee Aziatische landen, zodat ze nog meer geneigd zullen zijn China als handelspartner te vriend te houden.
Toch oorlog
Ik heb tot nu toe in dit commentaar één alternatief onbesproken gelaten: wat als er toch een gewapende oorlog begint? De reden is dat vrijwel niemand voorstander van deze optie is; zelfs Donald Trump niet. Iedereen met een minimale kennis van zaken is zeker van de uitkomst van zo’n oorlog: de VS zal aan het kortste eind trekken. China zal makkelijk bondgenoten vinden om bij de verdediging te helpen. Daarentegen zal het voor de VS lastig zijn bondgenoten bereid te vinden mee te doen met een oorlog tegen China. Met andere woorden, noch het Griekse noch het Chinese alternatief zou voor de VS een optie zijn. De VS heeft daarvoor te veel goodwill verloren. Voor de EU is hier nauwelijks een rol weggelegd. Zelfs als een aantal EU-landen wel mee zou willen doen, dan nog kunnen ze militair hooguit een marginale rol vervullen, terwijl de EU wel onder de economische gevolgen van zo’n oorlog zal lijden. Voor de EU is er dus in feite geen andere keuze dan ophouden de VS slaafs te volgen en, eindelijk, een eigen beleid te gaan voeren waarin het bereiken en bestendigen van vrede een kerndoelstelling moet zijn. Daarin blijft ook een plaats voor de VS bestaan, zij het niet meer als bondgenoot.
Bron: South China Morning Post 28/3/2025 en eigen onderzoek van de auteur
De meningen in dit artikel zijn die van de auteur en worden niet per se door de gehele redactie gedeeld.
