De China Daily van 6 december 2022 bevat een bondige en heldere uiteenzetting van de Chinese visie op mensenrechten, zowel de grondbeginselen als de praktische implementatie ervan. Dit document is zo helder, dat het eigenlijk geen nadere uitleg behoeft. Toch kan er in onze regio een behoefte zijn aan een Nederlandse samenvatting van de basisprincipes en hun culturele achtergrond; vandaar het onderstaande artikel. Ik beperk me tot slechts twee aspecten. Ik zal eerst de aspecten algemeen introduceren en er daarna een meer academische verklaring voor presenteren.
Pragmatisch
Zoals ook met andere aspecten van binnenlandse en buitenlandse politiek is het Chinese beleid inzake mensenrechten zeer pragmatisch van aard. Dit woord wordt ook vaak in de westerse berichtgeving over China gebruikt. Grondbeginselen zijn zeker belangrijk, maar een effectieve implementatie is alleen mogelijk, als het beleid bij de praktijk aansluit. Mensen die kou en honger lijden kopen niets voor zaken als vrijheid van meningsuiting. Dat betekent niet dat dat laatste er niet toe doet, maar een regering die de mensenrechten zo goed mogelijk in praktijk wil brengen moet de diverse aspecten naar mate van urgentie ordenen. Zorgen voor goede materiële condities voor iedereen heeft dan prioriteit. In het Chinees wordt in die context vaak de term wenbao ‘warm voldaan’ gebruikt, verwijzend naar de warmte die je van goede kleding krijgt en het voldane gevoel van een volle maag.
Pragmatisch = particularisme
Het model van meetbare cultuur dat ik al meerdere malen in artikelen op ChinaSquare gebruikt heb omvat de dimensie universalistisch – particularistisch. Wij in West-Europa zijn sterk universalistisch, wat betekent dat wij grote waarde hechten aan duidelijke regels en protocollen waaraan iedereen zich moet houden. Dat leidt tot duidelijkheid, maar aan de andere kant zijn wij ook geneigd die regels te blijven toepassen, wanneer de realiteit dat weerspreekt. Een goed voorbeeld is het Nederlandse probleem van onterecht teruggevorderde subsidies waarover het vorige kabinet gevallen is. De betrokken minister zei dat men al enige tijd dacht dat dit wel eens tot problemen zou kunnen leiden, maar kon de ingezette procedure niet ‘zomaar’ stopzetten. Particularistische culturen zoals de Chinese leggen de nadruk op de omstandigheden van dit moment, deze plaats en deze betrokken personen. De Universele (!) Declaratie van de Rechten van de Mens is westers van oorsprong en daarom sterk universalistisch verwoord. Particularistische culturen, en dat zijn de meeste niet-westerse culturen, hebben daar moeite mee.
Holistisch
De tekst zelf noemt al de holistische benadering als een belangrijk aspect van de Chinese visie op mensenrechten. In de Chinese beleving kun je niet over een specifiek recht spreken zonder de implicaties van jouw visie op andere rechten even in de la te leggen. Daarnaast is het voor Chinezen moeilijk te bevatten dat je eerst in je eigen regio (gemeente, provincie, enz.) een groep mensen aanwijst die die regio voor een bepaalde tijd moeten besturen, die vervolgens een beleid opstellen, waarna jij weer geacht wordt bij de uitvoering van dat beleid mee te werken. Inderdaad, dit gaat over de westerse opvatting van democratie. China ziet het eigen politieke systeem als een ‘whole process democracy’. De term is al eens op China Square uiteen gezet. Ikzelf heb daar ook een culturele uitleg aan toegevoegd. Het is bottom-up proces van continue discussies over bestuurlijke zaken. Hoe dichter deze discussies de top naderen, des te concreter zij worden, totdat ze als nationaal beleid de wereld zien.
Holistisch = gemeenschapsgericht + diffuus
Twee cultuurdimensies spelen hierbij een rol: individualistisch – gemeenschapsgericht en specifiek – diffuus. De eerste is makkelijk te begrijpen. In de Chinese cultuur (en die van de meeste niet-westerse landen) komt het belang van een groep voor dat van individuele groepsleden. Bij ons is dat vaak omgekeerd. In specifieke culturen, zoals de onze, concentreert men discussies over beleid gewoonlijk op één specifiek onderwerp en dan ook nog vaak in een specifieke context. Wij richten ons eerst op de onderdelen en vormen daarvan een geheel. Dat vergemakkelijkt de discussie, maar in het eindresultaat kunnen onderdelen soms niet goed aansluiten. In diffuse culturen, wederom de Chinese en de meeste niet-westerse, wordt in een discussie over een specifiek onderwerp het liefst zoveel mogelijk aspecten ervan breed besproken, inclusief de gevolgen van iedere beslissing op zaken die wellicht slechts zijdelings bij die zaak betrokken zijn. Weer terug naar vrijheid van meningsuiting kun je die niet bespreken zonder te kijken naar de gevolgen van teveel vrijheid voor zaken als bijvoorbeeld de sociale cohesie die nodig is voor een goede uitvoering van het overeengekomen beleid.
Dit is slechts een tipje van de sluier, maar ik denk dat dit enorm kan helpen bij het lezen en begrijpen van de volledige tekst op de China Daily.
Bron: China Daily, Trompenaars Hampden-Turner (THT) site.
