China werkt sedert zes jaar aan het invoeren van een sociale kredietscore voor bedrijven. In de praktijk komen bedrijven die zich misdragen een tijdlang op een zwarte lijst. Dat heeft gevolgen indien ze bijvoorbeeld een lening willen krijgen of deelnemen aan aanbestedingen van de overheid. De Europese Kamer van Koophandel in China heeft er al voor gewaarschuwd dat het systeem van sociale kredietscore voor buitenlandse bedrijven bijkomende en mogelijk zware lasten voor rapportering meebrengt. Maar de krant Caixin en de website Sixthtone gaan in op een kinderziekte van het systeem die op het omgekeerde wijst: bedrijven kunnen (te?) gemakkelijk van de zwarte lijst af geraken.
Het artikel geeft het voorbeeld van een klein privébedrijf in Wenzhou. Het bedrijf verkocht producten voor huisdieren maar had geen vergunning voor diergeneeskundige producten. De eigenaar kreeg een boete van 10.000 yuan (1250 euro) en kwam terecht op de zwarte lijst van bedrijven met slechte sociale kredietscore. Hij verwachtte drie jaar op de lijst te staan. Vorig jaar kreeg hij echter van een gespecialiseerd bedrijf het aanbod om de naam van zijn bedrijf te zuiveren. Het volstond een korte opleiding van 3-4 uur te volgen over de Chinese wetgeving, en 60% te halen op een telefonische multiple choice test waarvan de antwoorden op het internet te vinden waren. Enkele dagen later was zijn bedrijf van de zwarte lijst verdwenen. De hele procedure kostte hem 1.800 yuan (230 euro).
De zaak in Wenzhou lokte heel wat commentaar uit. De gevolgde procedure was controversieel maar volledig legaal.
Critici vrezen dat op die manier firma’s terug clean kunnen worden zonder dat ze echt hun gedrag corrigeren. Sommige dubieuze bedrijven kunnen er zelfs van uitgaan dat ze illegale activiteiten kunnen uitoefenen zolang boetes plus de kosten om van de zwarte lijst te geraken lager ligt dan de mogelijke winst. De procedure zou op die manier de hele opzet van het sociaal kredietsysteem voor bedrijven onderuit kunnen halen. Dat is het standpunt van Fu Tianran, een onderzoeker aan het Guangzhou Green Data Service Center, een organisme dat data publiceert over milieu-overtredingen door bedrijven. Ook Dai Xin, van de rechtsfaculteit aan de universiteit van Beijing, ziet ethische risico’s.
Door de overheid gewild legaal systeem
Maar in het regeringsdocument nr. 527 van 2019 over het gebruik van het sociaal kredietsysteem als controlemechanisme op het gedrag van bedrijven is voorzien in de mogelijkheid tot vervroegde schrapping van de zwarte lijst, en dat juist om bedrijven aan te moedigen hun gedrag zo snel mogelijk te corrigeren en de impact van hun fouten te verminderen.
De zwarte lijsten van bedrijven zijn terug te vinden op de websites van Credit China, die nationaal opgestart is in 2015 en die in elke provincie een lokaal beheerde afdeling heeft. China Credit is een onderdeel van de National Development and Reform Commission (NDRC), het superministerie van planning.
Op deze websites worden de administratieve boetes bijgehouden voor overtredingen die onder de sociaal kredietscore voor bedrijven vallen. Het document van vorig jaar vermeldt drie categorieën: lichte, ernstige en zeer zware overtredingen. Bij lichte overtredingen komt men drie tot twaalf maanden op de lijst, bij zeer zware drie jaar.
Sinds juli 2019 bestaat het mechanisme voor vervroegde schrapping. De bedrijven kunnen bij lichte overtredingen een dossier indienen bij Credit China of de overheidsdienst die hen gestraft heeft. Ze moeten aantonen dat de boetes betaald zijn en zich engageren om geen verdere fouten te begaan. Voor ernstige overtredingen komt daar een opleiding over wettelijke voorschriften bij. Voor zeer zware overtredingen is geen voortijdige schrapping mogelijk.
In Document 527 wordt echter niet duidelijk gespecificeerd in welke categorie een overtreding valt. Overtreders moeten verduidelijking vragen aan de overheid die hen straft.
Dienstverlening om de sociale kredietscore te herstellen mag zowel door de lokale overheid als door goedgekeurde privébedrijven aangeboden worden. In juli 2019 waren 13 bedrijven gemachtigd om de gespecialiseerde opleiding te organiseren en 62 bedrijven konden certificaten uitschrijven voor het herstel van de sociale kredietscore.
De procedure bij een privébedrijf kost naar gelang het geval 1.700 tot 8.000 yuan. Daar kan nog 500 tot 1.000 yuan bovenop komen om het certificaat uit te schrijven.
Nop op zoek naar juiste balans
Een woordvoerder van de NDRC verklaarde aan het dagblad Caixin dat het hele systeem nog altijd in de ontwikkelingsfase zit. De commissie wil nog meer organisaties die bedrijven helpen hun sociale kredietscore terug in orde te brengen. Hij wijst erop dat veel lokale overheden deze diensten gratis aanbieden en de meeste bedrijven dit verkiezen boven de betalende privédiensten die meer speciale gevallen behandelen.
Een aantal bedrijven ziet het herstel van de sociale kredietscore als een mogelijkheid om illegaal deel te nemen aan aanbestedingen van de overheid. De wet sluit bedrijven van aanbestedingen uit indien ze in de drie voorgaande jaren ‘duidelijk illegale’ dingen hebben gedaan, zoals activiteiten die geleid hebben tot het stilleggen van het bedrijf, het verlies van licentie of ‘relatief hoge’ boetes. Het herstel van de sociale kredietscore binnen de drie jaar maakt de controle hierop juist moeilijker.
Zo gebeurt het dat Guangzhou Green Data Service Center door bedrijven die hun sociale kredietscore hersteld hebben, onder druk gezet wordt om data over hun overtreding van het internet te verwijderen.
Een voorbeeld is Xinguang Lühuan Recycling Resources in Shandong. Het bedrijf verwerkt giftig afval en was verantwoordelijk voor een vergiftiging met vijf doden in december 2017. Het betaalde 690.000 yuan boete. Het kwam op de zwarte lijst van Credit China en verloor alle officiële aanbestedingen die het recent gewonnen had. Maar in september 2019 was het alweer geschrapt van de website van China Credit. Dat is een probleem voor aankoopverantwoordelijken van de overheid die bij aanbestedingen vaak China Credit gebruiken om de bedrijven te checken.
Op die manier schiet de sociale kredietscore zijn doel voorbij of kan in theorie zelfs het risico op illegale deelname aan aanbestedingen verhogen.
Een vertegenwoordiger van de NDRC zegt echter dat het systeem om alle bedrijven in één enkel sociaal kredietsysteem te stoppen een aantoonbaar sterk effect heeft om overtredingen te verminderen. Maar het kan bedrijven ook teveel hinderen door beperking van toegang tot allerlei diensten en activiteiten als gevolg van de vermelding van eerdere overtredingen. Daarom is een mechanisme voor voortijdige schrapping nodig. Het is zaak hier het juiste evenwicht te vinden. Zo is er nogal wat kritiek van juridische experts op de verplichte opleiding waarvan het programma weinig verband houdt met de grond van het probleem bij het bedrijf.
Het sociaal kredietsysteem voor bedrijven is al verder uitgewerkt dan het geplande gelijkaardige sociaal kredietsysteem voor individuen. Daarover staan in westerse media de wildste geruchten. Voor een nuchter overzicht door de Chinese televisie kan je hier terecht.
Bronnen:
Sixthtone, http://www.sixthtone.com/news/1005757/how-chinese-companies-are-getting-off-social-credit-blacklists
Caixin, https://www.caixinglobal.com/2020-05-27/in-depth-how-chinese-companies-can-get-off-social-credit-blacklists-101559282.html
