Opinie
Op 19 januari brengt de Nederlandse publieke omroep NOS het bericht ‘China financiert onderzoek naar mensenrechten aan VU’ wat leidt tot sensatie in de media. Vrijwel meteen sluit de Vrije Universiteit Amsterdam (VU) zijn mensenrechtencentrum tijdelijk en stelt de onderzoekscommissie Stolker samen. Op 11 juli wordt het centrum, op grond van de conclusies in het rapport van deze commissie, opgeheven.
Hoe het begon
In de reportages van de NOS, een omroep die voor een groot deel wordt gefinancierd door de Nederlandse overheid, lees je dat de academici van de VU ‘onderzoek doen naar mensenrechten met behulp van geld van een Chinese universiteit’. En dat dit ‘blijkt uit stukken in handen van de NOS’.
‘Financiering = communistische beïnvloeding’
De media vermelden dat hoogleraren van het Cross Cultural Human Rights Centre (CCHRC), van de Vrije Universiteit Amsterdam ‘geregeld pleiten voor een alternatieve visie op mensenrechten, onder andere als het gaat over China’. Blijkbaar is zoiets ontoelaatbaar. Het artikel verwijst naar de vorige minister van onderwijs, Van Engelshoven (D66), die zich zorgen maakte over ‘de Chinese inmenging in het Nederlands hoger onderwijs’ toen bekend werd dat ‘een hoogleraar Chinese taal en cultuur aan de Rijksuniversiteit Groningen voor een deel betaald werd door een organisatie die banden heeft met de Chinese overheid’. Sluitend bewijs voor de sluipende beïnvloeding vanwege China? In elk geval in de ogen van sommige journalisten en de experts die zij raadplegen, onder andere Rob De Wijk, ‘defensiedeskundige’ en directeur van het The Hague Center for Strategic Studies (HCSS). Immers, volgens deze ‘objectieve waarnemers’ is het glashelder: ‘universiteiten in China zijn nauw verbonden aan het politieke regime (sic), de communistische partij’.
En dan: Xinjiang
De andere en misschien belangrijkste thema’s in de golf van achterdochtige ‘vragen’ en kritieken die de VU vervolgens overspoelen zijn uiteraard ‘de mensenrechtensituatie in China’ en meer bepaald ‘de mensenrechtenschendingen in Xinjiang’. Prominente academici van het CCHRC hebben het gewaagd om de verhalen over Xinjiang te relativeren of aan te vechten. Daarvoor worden ze met de vinger gewezen door de media en collega academici die vinden dat ‘de massadetenties en andere mensenrechtenschendingen in Xinjiang, .. al sinds 2017 zijn vastgelegd’. Er wordt nog verwezen naar Amnesty International en naar één uitspraak van een lid van het VN-mensenrechtenpanel, maar verder bewijs is overbodig, dankzij de jarenlange propaganda hierover in de westerse media. En natuurlijk hoeden de NOS-journalisten en hun bronnen zich ervoor dezelfde fout te maken als de professoren van het mensenrechtencentrum: China goedpraten.
Verdict
Na de afronding van het onderzoek, op 11 juli, meldt de Vrije Universiteit Amsterdam dat ‘het Cross Cultural Human Rights Centre (CCHRC), het centrum van de Vrije Universiteit Amsterdam dat onderzoek deed naar mensenrechten, zal worden opgeheven’. Aan dit besluit van het College van Bestuur wordt toegevoegd dat het genomen is ‘samen met de betrokken faculteiten en in afstemming met het centrum op basis van de bevindingen van de commissie Stolker, die gevraagd werd het centrum te onderzoeken.’
Onderbouwing
Rector Magnificus Jeroen Geurts treedt op als woordvoerder van het College van Bestuur en verklaart:
‘Over de deugdelijkheid van het onderzoek van het centrum, en over de mogelijke kwetsbaarheid voor politieke beïnvloeding en de gebruikte wetenschappelijke methodes’ was de commissie Stolker ‘kritisch’. De leden vonden ook dat er ‘onvoldoende openheid en transparantie is geweest over de wijze van financiering van het centrum’. De rector belooft namens het College dat de Universiteit in de toekomst ‘kritischer zal kijken naar de risico’s van de enkelvoudige financiering’ (die hier door een Chinese partner was verstrekt).
‘De commissie heeft geen bewijs gevonden dat individuele onderzoekers hun opvattingen hebben laten “kopen” of dat onder druk van Chinese financiers sprake is geweest van zelfcensuur.’ ..
Kennisveiligheid
In de tekst vinden we verder de volgende uitspraken
Concreet gaat het over Chinese partners, en meer specifiek valt het besluit:
‘hoe Nederlandse universiteiten kunnen samenwerken met “onvrije landen” en hoe we ons minder kwetsbaar maken als kennisinstellingen, is momenteel onderwerp van nationaal debat. Niet voor niets werken we al met de nationale Leidraad Kennisveiligheid die nu versneld zal worden ingevoerd’.
en
‘op het thema van mensenrechten zal in de toekomst in elk geval geen gebruik meer worden gemaakt van financiering uit China’.
De commissie benoemt verder de uitlatingen van een medewerker met betrekking tot de positie van de Oeigoeren. Ze geeft toe: deze uitlatingen zijn in een niet–wetenschappelijke context gedaan en vallen derhalve onder de vrijheid van meningsuiting. Wel distantieert de VU zich van de uitlatingen. De rector vindt het nodig hier ‘eigen uitlatingen’ aan toe te voegen: ‘De vergoelijking of zelfs ontkenning van de situatie van de Oeigoerse moslims is bijzonder ongepast’.
disclaimer
De cirkel van het vrije Westen is rond
Dan krijgt de NOS een pluim: ‘het onderzoek van de NOS heeft bijgedragen aan versnelde bewustwording van de risico’s rondom de eenzijdige financiering van het centrum. De journalistieke kritische toetsing van hetgeen zich heeft afgespeeld rondom het centrum bevestigt de waarde van onafhankelijke en vrije pers, die ons (..) in de politiek maar zeker ook binnen wetenschap een spiegel voorhoudt’.
Verweer
Het rapport van de commissie Stolker is integraal beschikbaar, ook in het Engels, samen met de verklaring van de Vrije Universiteit. Ook de reacties van medewerkers en oud-medewerkers van het centrum worden echter onderaan de verklaring gepubliceerd, en dat is niet meer dan fair. De ondertekenaars zijn Sousan Bouzidi, Wim Janse, Peter Peverelli, Cong-rui Qiao, Hafsa Zamour, Nisrine Zibouh en Tom Zwart. Zij gaan in tegen stellingen van de commissie Stolker en leveren hoofdzakelijk wetenschappelijke kritiek op de werkwijze ervan. Hun verweer is beslist de moeite van het bestuderen waard. Enkele opmerkelijke citaten uit de reactie van deze medewerkers en oud-medewerkers van het Centrum mogen hier niet ontbreken:
‘In een onderzoek naar mogelijke politieke beïnvloeding van de wetenschap is het verstandiger om politieke opvattingen buiten beschouwing te laten’.
En
‘Wij zijn een pilot gestart met de Chinese moslimgemeenschap om de rechten van moslims te versterken en te zorgen dat het repressieve antiterrorismebeleid wordt vervangen door een alternatief dat gebaseerd is op cocreatie tussen de gemeenschap en de overheid. Onze werkwijze past goed in de Chinese academische traditie, zoals Chinese wetenschappers meermaals hebben verklaard. Enkelen van hen zijn ook door de Commissie gehoord, maar hun inbreng is in het rapport niet opgenomen.’
Of nog:
‘De Commissie probeert om in dit rapport het zogenaamde “universalisme” weer op de kaart te zetten. Dat gaat ervan uit dat aan de liberale opvatting over mensenrechten een hiërarchisch hogere plek toekomt dan aan andere mensenrechtelijke epistemologieën, vooral die uit het Globale Zuiden. Die veronderstelling is niet gebaseerd op wetenschappelijke gronden, maar op de machtspositie van het Noorden ten opzichte van het Zuiden.’
disclaimer
Wat vindt de Chinese partner?
De Chinese subsidieverstrekker en zusterinstelling van het CCHRC, het Human Rights Institute van de South West University of Politics and Law (SWUPL) heeft haar mening nog niet openbaar gemaakt. Ongetwijfeld zal ze de sluiting van het Centrum ‘vanwege de academische vrijheid’ juist opvatten als een aantasting van academische vrijheid. Immers, volgens een toenemend aantal Chinese academici hoort bij die vrijheid ook het vrij zijn van vooroordelen tegen bepaalde onderzoeksmethoden. Zij zullen daarom allicht ook de boycot van mensenrechtenonderzoek op basis van andere opvattingen dan de in het Westen gangbare betreuren.
Twee visies
Onder Chinezen is er een van oudsher, wijd verspreide visie van de wereld als open en gediversifieerde plek. In onze tijd zien zij de co-existentie van verschillende culturen steeds sterker worden. Chinezen willen eerder zoeken naar wat landen gemeenschappelijk hebben, met behoud van en respect voor de verschillen. In brede lagen van de bevolking bestaat er belangstelling voor en kennis van andere culturen, meer dan in sommige westerse landen. De overheid moedigt deze manier van openheid, gecombineerd met gehechtheid aan de eigen waarden sterk aan. Het is een van de redenen waarom China vandaag de voorkeur geeft aan samenwerking boven conflict. De hang naar bemoeizucht, bittere voortdurende kritiek en het zoeken en uitlokken van conflicten voert in westerse landen tegenwoordig echter de boventoon en strekt zich uit tot allerlei lagen van de maatschappij. Ook onder westerse academici is deze mentaliteit nu te vinden of wordt ze geëist. In die context moeten we het besluit van de Vrije Universiteit Amsterdam plaatsen.
Bronnen: Voor meer verwijzen wij de lezers naar het uitgebreide online persbericht VU sluit mensenrechtencentrum na extern onderzoek en naar de artikelen achter de hyperlinks erin. De mening van CCHRC-medewerker Peter Peverelli vindt u in een apart commentaar.
