Een aantal Chinese rechtbanken is begonnen met een pilot programma: Kleinere bedrijven die zich schuldig maken aan criminele overtredingen kunnen mits herstel van hun fouten onder bepaalde voorwaarden aan een proces ontsnappen. De meningen over het project lopen uiteen.
Een typisch voorbeeld is het schrappen van een proces tegen een fabrikant van roestvrij staal in Zhangjiagang (provincie Jiangsu) die het milieu vervuild had. Lokale inspecteurs hadden ontdekt dat het bedrijf in 2018 een tank voor afvalwater gebouwd had zonder milieueffectrapport. Het had ook veel meer vervuild water geloosd dan voorzien in de vergunning. Daarop gaven drie verantwoordelijken vorig jaar zichzelf bij het gerecht voor deze strafbare feiten aan. Ze legden vervolgens een plan om hun overtredingen recht te zetten voor aan de rechtbank. Die openbare aanklager liet in december de criminele vervolging vallen. Het dossier verhuisde naar de lokale milieu-inspectie die het bedrijf een boete oplegde. Argumenten voor de beslissing waren dat het geloosde afvalwater geen ernstige kwade gevolgen had, dat het ging om een hoogtechnologisch bedrijf van provinciaal niveau, met 20 eigen octrooien, een tewerkstelling van 90 personen en een jaarlijkse belasting van 4 miljoen yuan.
Dit gebeurde binnen het pilot programma dat de Chinese Opperste Openbaar Ministerie in maart 2020 lanceerde. Oorspronkelijk namen zes lokale rechtbanken eraan deel, waaronder die van Shanghai en Shenzhen. In maart dit jaar is het programma uitgebreid tot 192 lokale rechtbanken in 10 provincies.
Beschermen van kleine en middelgrote ondernemingen
Het programma heeft tot doel kleine en middelgrote ondernemingen die ernstige overtredingen begaan hebben aan te moedigen om hun gedrag blijvend te verbeteren door hen een tweede kans te geven. In de oude procedure betekent een veroordeling voor criminele feiten nogal eens het einde van het bedrijf. Dat kan een negatieve invloed hebben op de lokale tewerkstelling en de lokale belastingenopbrengsten. De nieuwe regels bieden de openbare aanklager de keuze tussen verschillende opties.
Het programma is beperkt tot gevallen van corruptie, economische misdaden en misdaden in verband met de productie en de werking van ondernemingen. Het moet gaan om lichtere criminele overtredingen met een maximale gevangenisstraf van niet meer dan drie jaar. De kwijtschelding van strafvervolging is maar mogelijk nadat een derde partij onderzocht heeft wat het bedrijf gedaan heeft om zijn fouten recht te zetten en daarover verslag uitgebracht bij de rechtbank.
Volgens Li Yuhua, decaan van de School of Law in de People’s Public Security University of China heeft China zich geïnspireerd op gelijkaardige systemen die al van de jaren 1960 in de VS bestaan en sinds 2000 in een aantal Europese landen ingevoerd zijn.
Een belangrijk verschil is dat in Westerse landen het systeem gebruikt wordt voor grote multinationals die mits het betalen van boetes onder criminele vervolging kunnen uitkomen. In China dient het programma om kleine en middelgrote bedrijven te beschermen. 99,8% van alle Chinese bedrijven zijn kmo’s. Rechtbanken zijn de laatste jaren voorzichtiger geworden in de aanpak van dit soort ondernemingen, die belangrijk zijn voor de lokale economie, maar kunnen anderzijds geen straffeloosheid toelaten.
Het tijdschrift Caixin laat een advocaat met ervaring in dit soort zaken aan het woord. Volgens hem gaven in het verleden de rechtbanken dikwijls eerst de bedrijven opdracht hun fouten te herstellen, en gingen daarna tot vervolging over. Dat leidde tot pro-forma maatregelen door die bedrijven. Onder het nieuwe systeem is de motivatie van de bedrijven om duurzame verbeteringen door te voeren sterker.
Twijfels en vragen
Het pilotprogramma breidt de functie van de openbare aanklager uit. Ze kunnen niet alleen misdaden vervolgen, maar worden betrokken in sociaal beheer. Caixin laat een reeks experts aan het woord met vragen en twijfels daarbij.
In het verleden was het voor sommige misdaden niet eens mogelijk voorwaardelijke straffen uit te spreken, terwijl nu zelfs de mogelijkheid bestaat om voor dezelfde criminele feiten aan vervolging te ontkomen. Niet iedereen is het eens met een dergelijke grote versoepeling.
Wanneer tegenover sommige bedrijven soepeler opgetreden wordt, zullen er vragen rijzen of de wet wel voor iedereen gelijk is. Het wordt voor de lokale aanklagers delicaat iedereen gelijk te behandelen.
De grotere rol van de openbare aanklager opent meer kansen op corruptie; men zal aan de nieuwe regels transparantie en een efficiënt controlemechanisme moeten koppelen.
Er zijn ook experts die denken dat de nieuwe regels in de praktijk niet beter zullen werken tegen mistoestanden dan de oude.
Er is ook de mogelijkheid dat bedrijven die aan vervolging ontsnappen nadien hun oude criminele praktijken voortzetten. Daarbij rijst dan de vraag of de betrokken aanklager verantwoordelijkheid zal moeten afleggen. Op welke criteria moet een aanklager zijn beslissing baseren? Kan een aanklager een bedrijf achteraf toch nog in beschuldiging stellen wanneer het verbeterplan niet of onvoldoende uitgevoerd wordt?
Zeker is dat de openbare aanklager meer personeel zal nodig hebben de om dossiers correct te kunnen beoordelen. Het praktisch toepassen van de nieuwe voorstellen zal ook een permanente coördinatie vergen tussen justitie, politie en economische inspectie.
De aanpak van deze hervormingen is typisch voor de Chinese manier van besluitvorming. Nieuwigheden worden uitgetest in pilotprogramma’s, en op basis van de resultaten gaan experts in discussie over het uitwerken van een algemene regeling.
Bron: Caixin
