Carlos Martinez OPINIE
Multipolariteit is een term die je steeds vaker hoort, maar de betekenis ervan en de rol van China erin wordt niet altijd goed of in brede kring begrepen, ook niet ter linkerzijde.
Er zijn veel mensen die denken dat multipolariteit simpelweg een terugkeer betekent naar een toestand van intense inter-imperialistische rivaliteit, die kenmerkend was voor de periode voorafgaand aan de Eerste Wereldoorlog.
Wat voor multipolariteit?
In het begin van de 20ste eeuw was de situatie ‘multipolair’ in de zin dat er meer dan één imperialistisch land was. Groot-Brittannië, de VS, Duitsland, Frankrijk, Rusland en Japan vertegenwoordigden allemaal machtspolen en streden hevig met elkaar om de controle over de gebieden, de grondstoffen, de arbeid en de markten van de wereld. Het hoeft geen betoog dat er niets progressiefs of vredigs was aan deze conjunctuur.
Multipolariteit zoals we dat moeten definiëren in het huidige tijdperk verwijst echter niet simpelweg naar een geopolitieke situatie met meer dan één grote mogendheid. Er is meer aan de hand dan een verschuiving weg van de door de VS gedomineerde unipolariteit van de jaren negentig. Multipolariteit is het gevolg van de opkomst van het Mondiale Zuiden. In de hedendaagse vorm van multipolariteit is het principe van gelijkheid tussen naties een belangrijke factor. Er komt hierdoor een einde aan het systeem van hegemonie en overheersing, waarbij één land (of groep landen) zijn wil aan anderen kan opleggen.
In die zin kunnen we zelfs zeggen dat de situatie in 1914 eigenlijk unipolair was. Het betrof immers een wereldsysteem waarin de macht geconcentreerd zat bij een handjevol imperialistische landen, waartussen weliswaar aanzienlijke tegenstellingen en rivaliteit bestonden.
In de multipolariteit van vandaag is Latijns-Amerika een machtscentrum. Verder zijn Afrika, West-Azië, Zuid-Azië, Centraal-Azië, Oost-Azië, het Caribisch gebied en de Stille Oceaan ook machtscentra. Tot de multilaterale organisaties behoren niet alleen de G7, de NATO en de EU, maar ook BRICS, de Shanghai Cooperation Organisation (SCO), de Associatie van Zuidoost-Aziatische Staten (ASEAN), de Gemeenschap van Latijns-Amerikaanse en Caribische Staten (CELAC), de Afrikaanse Unie (AU), de Beweging van Niet-Gebonden landen, de G77, enzovoort.
Deze geopolitieke verschuiving weerspiegelt een snel veranderend mondiaal economisch landschap. Zo hebben de BRICS-landen, gemeten naar koopkrachtpariteit (PPP), nu een groter aandeel in het mondiale bbp dan de G7-landen. Dit is een dramatische verandering ten opzichte van het begin van de 21ste eeuw, toen de G7-landen op basis van koopkrachtpariteit 43 procent van het mondiale bbp voor hun rekening namen, tegenover 21 procent voor de BRICS-landen.
Dus als we het hebben over multipolariteit, dan hebben we het niet simpelweg over een verandering van de rolverdeling in het imperialistische wereldsysteem, zoals het Spaans/Portugese kolonialisme dat plaatsmaakte voor het Nederlandse kolonialisme, of het Nederlandse kolonialisme dat men inruilde voor het Britse kolonialisme, of het Britse kolonialisme dat plaatsmaakte voor het Amerikaanse imperialisme. Multipolariteit betekent eerder een einde aan het hele systeem van overheersing en hegemonie. Zij luidt de teloorgang in van de 500 jaar oude verdeling van de wereld in onderdrukkende en onderdrukte naties. Ze betekent een ondermijning van het imperialisme. De imperialistische landen verliezen hun macht om het lot van de rest van de wereld te bepalen.
Het behoeft geen betoog dat dit voor de volkeren van de wereld een zeer welkome ontwikkeling zal zijn. De genocide in Gaza is onderdeel van het door de VS geleide imperialistische wereldsysteem. De oorlog bij volmacht in Oekraïne is onderdeel van het door de VS en de EU gedomineerde imperialistische wereldsysteem. Ook de oorlogen in Irak, Afghanistan, Libië, Syrië en Jemen vormden een component van dat systeem, net als de criminele blokkade van Cuba en als de campagne van destabilisatie en economische dwang tegenover Venezuela en Nicaragua. Dit is de realiteit van de zogenaamde ‘op regels gebaseerde internationale orde’. Als een dergelijke situatie ondermijnd wordt en er uiteindelijk een einde aan komt, is dat duidelijk een historische overwinning voor de mensheid.
De rol van China
Wat is de rol van China in dit proces? Het staat buiten kijf dat China centraal staat in het multipolaire traject. Multipolariteit maakt sinds de aanvang van de jaren negentig deel uit van het Chinese politieke vocabulaire en de basisprincipes ervan komen overeen met de Vijf Principes van Vreedzame Co-existentie, voor het eerst geformuleerd door Premier Zhou Enlai in 1954.
Nu is China een drijvende kracht achter BRICS en de SCO. Het door China gestarte Belt and Road Initiative (BRI) biedt de fysieke infrastructuur voor een multipolaire wereld. Het Forum on China–Africa Cooperation (FOCAC) en het China-CELAC-forum betekenen belangrijke pijlers van China’s internationale betrekkingen. China heeft de afgelopen jaren het wereldwijde ontwikkelingsinitiatief, het wereldwijde veiligheidsinitiatief, het wereldwijde beschavingsinitiatief en het wereldwijde initiatief voor kunstmatige intelligentie voorgesteld, die het allemaal beschouwt als ‘gemeenschappelijke goederen’ voor de mensheid.
Nu China de laatste 10-15 jaar een steeds actievere rol speelt in mondiale aangelegenheden, beginnen sommige mensen zich zorgen te maken dat het land op weg is om een nieuwe imperialistische macht te worden. Zij denken dat er geen multipolair paradijs in de maak is, maar dat China eenvoudigweg de rol van de VS als supermacht en alleenheerser zal overnemen.
Een dergelijke bezorgdheid is begrijpelijk, maar komt voort uit een oppervlakkige en niet-materialistische analyse. Het historische traject en de politieke dynamiek van China verschillen grondig van de tegenhangers van de VS. De economische opkomst van China is nooit gebaseerd geweest op overheersing, oorlog en hegemonie, maar op het harde werk van het Chinese volk, het leiderschap van de Communistische Partij van China (CPC) en de voordelen van China’s economische en politieke structuur.
De Chinese praktijk spreekt voor zich. Terwijl de VS voortdurend oorlog voert, heeft China in 45 jaar geen oorlog gekend. De VS heeft meer dan 800 overzeese militaire bases; China heeft er één, meer bepaald in Djibouti, om scheepvaartroutes te beschermen. De VS zet over de hele wereld honderdduizenden troepen, uitgebreide wapensystemen – waaronder kernwapens – en vliegdekschepen in. China doet dat niet. De VS pleegt overal ter wereld staatsgrepen, laat anderen voor zich oorlogen uitvechten, voert moordaanslagen uit, brengt destabilisatie, en werkt met unilaterale sancties en economische dwang. China doet niets van dat alles.
Het militaire budget van de VS is driemaal zo groot als dat van China, ondanks het feit dat de bevolking van China viermaal zo groot is. Dan zwijgen we nog over het feit dat de VS ongeëvenaarde geografische voordelen geniet en in de benijdenswaardige positie verkeert dat het niet geconfronteerd wordt met een insluitings- en omsingelingscampagne. Ja, China is een nucleaire macht, maar het heeft ongeveer 500 kernkoppen vergeleken met de 5.500 van de VS. Het is ook de enige kernmacht met een consequent ‘no-first use’-beleid, wat betekent dat het zich ondubbelzinnig heeft verbonden om kernwapens alleen te gebruiken als vergelding voor een kernaanval tegen het land.
Met betrekking tot Gaza werkt China aan vrede, terwijl de VS wapens, geld en diplomatieke dekking aan Israël geven. Met betrekking tot Oekraïne werkt China samen met Brazilië en de Afrikaanse Unie om aan te dringen op dialoog en een onderhandelde vrede, terwijl de VS (tot voor kort) Rusland tot de laatste Oekraïner heeft willen bestrijden. Natuurlijk zijn er kapitalisten in China en als zij de heersende klasse zouden vormen en het buitenlands beleid van het land zouden kunnen bepalen, zouden ze het misschien in de richting van hegemonie en imperialisme duwen. Maar zij vormen niet de heersende klasse.
Zolang dat het geval is, zal de belofte van Deng Xiaoping uit 1974, in de Algemene Vergadering van de VN worden nagekomen: ‘China is geen supermacht en zal dat ook nooit proberen te worden’. Dus nogmaals: de verschuiving naar multipolariteit is niet simpelweg een gewijzigde rolverdeling in het imperialistische wereldsysteem. Deze betekent het einde van het imperialistische wereldsysteem.
Neen aan een nieuwe Koude Oorlog
Het traject naar multipolariteit lijkt onvermijdelijk, maar stuit natuurlijk op krachtige tegenstand. De heersende klasse in de VS wil per se haar dominantie van de 20ste eeuw voortzetten in de 21ste eeuw en heeft op basis daarvan haar strategie voor buitenlands beleid ontwikkeld. Alle Amerikaanse regeringen – Democratisch of Republikeins – streven één of andere variant na van het Project for a New American Century. Dat is de context voor Obama’s Pivot to Asia, de oprichting van het nucleaire AUKUS-pact, de pogingen om een Aziatische NATO te creëren, de handelsoorlog tegen China, de ‘chipoorlog’ tegen China en de propagandaoorlog tegen China.
Elke dreiging van de VS moet serieus worden genomen. Hoewel zijn economische dominantie enigszins afneemt, is het nog steeds veruit de grootste militaire macht ter wereld en de ‘koude’ oorlog – economisch, diplomatiek, propagandistisch – die Washington heeft ontketend zou wel eens heet kunnen worden.
De belangrijkste dynamiek in de huidige wereldpolitiek is de strijd tussen enerzijds een opkomende multipolariteit en anderzijds de pogingen van de VS en zijn bondgenoten om de imperialistische status quo te behouden. Als we een rol in deze strijd op ons nemen betekent dat strijden tegen zowel koude als warme oorlogen. Het betekent bijdragen aan een wereldwijd verenigd front van de socialistische landen, het Mondiale Zuiden, en de progressieve krachten in het Mondiale Noorden, tegen imperialisme en oorlog, voor soevereiniteit, vrede en duurzame ontwikkeling.
Carlos Martinez, een links publicist, is medeoprichter van No Cold War en Friends of Socialist China.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Friends of Socialist China.
Het is vertaald door D. Nimmegeers
