De staatsgreep in Myanmar bedreigt de ontwikkeling en de stabiliteit in dat land. Ook de betrekkingen met China kunnen er zwaar onder lijden.
Het leger van Myanmar, een buurland van China, heeft op 1 februari 2021 de leden van de regerende partij, de Nationale Liga voor Democratie (NLD), afgezet.
Actie – reactie
De Tatmadaw, zoals het leger officieel heet, riep de noodtoestand voor een jaar uit en gaf de macht aan zijn opperbevelhebber Min Aung Hlaing. De staatsgreep vond plaats op de dag voordat de onlangs verkozen parlementsleden van Myanmar de eed van trouw aan de grondwet zouden afleggen. President Win Myint en minister van Buitenlandse Zaken Aung San Suu Kyi werden samen met leden van regering en parlement gearresteerd. Het gerecht zal hen vervolgen ‘voor verkiezingsfraude, overtreding van de regels rond COVID-19 en het gebruik zonder vergunning van internet en communicatieapparatuur’. Vanaf dag 1 van deze staatsgreep zijn er massale protesten van de bevolking en aanhangers van de NLD, waartegen het leger en de politie hardhandig is opgetreden. Daarbij vielen er al dodelijk slachtoffers.
Verdeelde internationale gemeenschap
Vele landen hebben op deze gebeurtenissen gereageerd en dat op zeer uiteenlopende wijze. Een interactieve wereldkaart op Wikipedia laat zien waar en hoe dat is gegaan. Sommige regeringen, onder andere die van de meeste buurlanden, zijn neutraal. De VS, de EU en hun bondgenoten hebben de coup veroordeeld en eisen de vrijlating van de NLD-kopstukken. De VS heeft al sancties getroffen tegen generaals en ondernemingen, die in Myanmar nauw met elkaar verweven zijn. De meeste Aziatische landen tonen zich ‘zeer bezorgd’ en vragen om te ‘streven naar nationale verzoening’. Ook twee grote betrokken internationale organisaties, de ASEAN en de Verenigde Naties (VN) hebben precies dat standpunt ingenomen. In de Veiligheidsraad van de VN is een Britse motie om de coup te veroordelen en eisen te stellen aan de Tatmadaw, op een veto gestuit van Rusland en China. Ook India en Vietnam hadden bezwaren tegen de Britse tekst. Een dag later steunde China, met ‘enige reserve’, wel een VN verklaring waarin ‘bezorgdheid werd geuit en werd opgeroepen tot de vrijlating van Aung San Suu Kyi’, maar niet langer werd geëist dat een speciale rapporteur toegang zou krijgen tot het land.
Stormachtige betrekkingen zonder Aung San Suu Kyi
De grens tussen China en Myanmar 2.129 km lang en loopt van een drielandenpunt met India in het noorden tot een met Laos in het zuiden. China investeert in projecten van het Belt and Road Initiative (BRI) die Myanmar en zijn kust aan de Golf van Bengalen, een deel van de Indische Oceaan, met de Chinese provincie Yunnan verbinden: gas- en oliepijplijnen, dammen en elektriciteitscentrales, wegen en havens. Er is daarbij regelmatig hevig getouwtrek tussen Chinese bedrijven en belangen- of bevolkingsgroepen in Myanmar die vinden dat de projecten te veel aan China ten goede komen of schadelijk zijn voor het milieu. Ook de militairen die het land al zo’n 60 jaar lang helemaal, hoofzakelijk of gedeeltelijk regeren doen hieraan mee en zetten soms projecten een tijdlang of geheel stil. Toch is China in de loop van de tijd de grootste handelspartner van Myanmar geworden en blijft het na Singapore de grootste bron van directe buitenlandse investeringen in het land. In de periode dat een militaire regering de macht openlijk helemaal in handen had en Aung San Suu Kyi, het boegbeeld van de oppositie tegen die situatie, in huisarrest vastzat, heeft China zo goed en zo kwaad als dat ging zaken gedaan met de militairen.
En onder Aung San Suu Kyi
Vanaf 2010 heeft de Tatmadaw, na verkiezingen, de macht gedeeld met een burgerregering waarin Aung San Suu Kyi een hoofdrol speelde. De regering van de Nationale Liga voor Democratie (NLD) heeft daarna met China stappen ondernomen voor de aanleg van een China-Myanmar Economic Corridor die het transport en de handelsbetrekkingen tussen de twee landen nog zal verbeteren en laten toenemen. Twijfels, bezwaren en anti-Chinese gevoelens bij sommige van de vele ook elkaar bestrijdende bevolkingsgroepen in Myanmar blijven ook deze CMEC hinderen. In januari 2020 bracht Xi Jinping een staatsbezoek aan het land en werden er allerlei akkoorden gesloten, maar waarnemers merkten op dat nog maar 9 van de 40 afgesproken projecten een aanvang hadden genomen.
Een tolerante buur
Ook al zijn de betrekkingen met Myanmar eigenlijk nooit vrij van dat soort tegenstellingen, China heeft zich telkens weer verzet tegen de voorstellen om het buurland te isoleren of te sanctioneren. Dat was zo voordat aan Aung San Suu Kyi eindelijk een deel van de politieke macht toegestaan werd die haar krachtens haar populariteit onder de bevolking toekomt. Dat bleef zo tussen 2012 en 2019, toen de leider van de NLD het leger steunde bij een moorddadige campagne tegen de bevolkingsgroep van de Rohingya’s, waardoor Aung San Suu Kyi, ooit het ‘democratische idool’ van het Westen, bij de westerse elites en de publieke opinie in ongenade viel.
Hoe reageert China nu op de gebeurtenissen in Myanmar?
Geconfronteerd met de coup in Myanmar zet China die lijn stug verder. Het officiële standpunt is ook nu duidelijk: China zal zich niet te mengen in de binnenlandse aangelegenheden van een ander land en hoogstens een verzoenende of bemiddelende rol te spelen als er in dat land conflicten zijn of zelfs een burgeroorlog woedt. Beijing doet dat om principiële redenen: de vijf principes van vreedzame co-existentie zijn al bijna 70 jaar de leidraad van de Chinese buitenlandse politiek. Bovendien meent de Chinese regering dat door de tragische gevolgen van (vooral westerse) interventies in de hele wereld genoeg bewezen is dat sancties en militaire tussenkomsten niet tot vrede en welvaart leiden. Niet een keuze voor een van de strijdende partijen, maar compromissen en een verzoening dienen vanzelfsprekend de stabiliteit en dus de economische belangen zowel van de bevolking als van handels- en investeringspartner China. Dat verklaart de houding die China heeft aangenomen tegenover de ontwerpresoluties in de Veiligheidsraad: akkoord met ‘bezorgdheid’, niet met ‘veroordeling en eisen’
Het gevaar voor China
De-escaleren, de twee partijen die nu tegenover elkaar staan tot een dialoog en een terugkeer van de stabiliteit bewegen zal niet vanzelf gaan. Gevaren bedreigen de houding die China wil aannemen tegenover de ontwikkelingen in Myanmar. Het is niet uitgesloten dat de militairen, in het nauw gebracht door binnenlandse protesten en buitenlandse druk, de schuld voor de moeilijkheden op China proberen te schuiven. Dat hebben zij in het verleden al gedaan door bijvoorbeeld Beijing ervan te beschuldigen dat ze steun verlenen aan separatistische milities in de grensgebieden. Een scenario dat echter nog meer voor hand ligt is dat China aangevallen wordt door bepaalde groepen in de protestbeweging tegen de staatsgreep. Dat is zelfs al bezig: onder de bevolking worden complottheorieën verspreid dat China de coup gewild heeft of steunt. Dat China, met de beste bedoelingen, niet bereid is om de coup te veroordelen en ‘sancties tegen de generaals’ te eisen wordt Beijing kwalijk genomen. Om die reden heeft de Chinese ambassadeur in Myanmar uitdrukkelijk gezegd dat ‘de huidige ontwikkeling absoluut niet is wat China wil’. Beijing heeft uiteindelijk ook de afgezwakte verklaring in de VN ondertekend dat het leger Aung San Suu Kyi moet vrijlaten, de mensenrechten respecteren en de democratische overgang verder steunen’, in feite wel een kritiek op de coupplegers en een vorm van inmenging.
Bondgenoten?
In de ASEAN vindt China echter misschien een bondgenoot. Ook de organisatie van Zuidoost-Aziatische staten wil een ontmijning van het conflict tussen een groot deel van de bevolking en de militairen, ook de ASEAN is gekant tegen interventionisme. De organisatie zal hierover de ministers van Buitenlandse Zaken van alle lidstaten bijeenroepen. Brunei heeft als tijdelijk voorzitter en Indonesië als zwaargewicht in de ASEAN hierover nauw overleg met China om een constructieve, bemiddelende rol te spelen.
Bronnen: Al Jazeera, Grayzone, Think China, Reuters, Wikipedia, fmprc.gov.cn (min.BuZa China), wilsoncenter.org, dica.gov.mm (regering. Myanmar), worldbank.org, euronews.com
