De nieuwe zijderoute is een lange termijn project op initiatief van China dat de wereld, Europa incluis, ingrijpend zal veranderen. ChinaSquare.be wijdde al een aantal artikelen aan het project, onder meer naar aanleiding van het Belt & Road Forum in Beijing en met een opiniestuk van Dirk Nimmegeers over de betekenis van het project voor de Europese linkerzijde. We gaan verder met een opiniestuk van Sven Agten. Opiniestukken op ChinaSquare.be geven uitsluitend de mening van de auteur weer en komen niet noodzakelijk volledig overeen met die van de redactie.
De nieuwe Chinese zijderoute en hoe Europa zichzelf buitenspel zet
Begin mei organiseerde China het tweedaagse Belt & Road-Forum in Beijing waarbij President Xi Jinping de nieuwe zijderoute promootte tegenover de wereld. Naast de Chinese President namen 29 andere staats- of regeringsleiders deel aan het forum over wat het grootste publieke investeringsprogramma sinds de Tweede Wereldoorlog moet worden, tien keer groter dan het Marshallplan. Het forum werd dan ook door China aangekondigd als het diplomatieke evenement van het jaar. Toch was Europa ondervertegenwoordigd.
Het One Belt, One Road project moet de handel en ontwikkeling langs de mythische zijderoute opnieuw leven in blazen. Nieuwe grote infrastructuurwerken zoals luchthavens, treinverbindingen en havens in de landen tussen China en Europa zouden een nieuwe stimulans moeten geven aan de regio. De eerste bouwstenen zijn ondertussen al gelegd: zo kwam in januari de eerste trein vanuit het Chinese Yiwu aan in Londen. China is natuurlijk de grote pleitbezorger van het project en heeft er sinds 2013 al meer dan 50 miljard Amerikaanse dollar in geïnvesteerd. De komende vijf jaar zouden nog eens voor 500 miljard dollar extra investeringen kunnen volgen, verspreid over 62 landen.
Terwijl de Amerikaanse President Donald Trump het mes zet in de overzeese overheidsuitgaven, hoopt President Xi Jinping dat de nieuwe zijderoute China’s rol als nieuwe leidende kracht in de globalisering kan benadrukken. Samen met de Asia Infrastructure & Investment Bank (AIIB), waarin China 100 miljard Amerikaanse dollar gestoken heeft, is het project een absolute game changer die de economische wereldorde volledig op zijn kop kan zetten.. Officiële cijfers spreken over nieuwe projecten langs de zijderoute ter waarde van bijna 900 miljard Amerikaanse Dollar. Het gaat hier bijvoorbeeld over een gasleiding vanuit de Bengalen door Myanmar naar zuidoostelijk China en een treinverbinding van Beijing naar Duisburg, een logistiek centrum in Duitsland. De Chinese scheepvaartmaatschappij nam in 2016 een aandeel van 67% in de Griekse haven Piraeus, terwijl China vorig jaar ook begon aan een nieuwe HST-verbinding tussen Servië en Hongarije. Rusland, China en Mongolië kwamen intussen ook met elkaar overeen om hun infrastructuurplannen met de nieuwe zijderoute te verbinden.
Bang Europa
De vraag is hoe de westerse wereld en Europa in het bijzonder naar dit project kijken? Zoals het meestal naar China kijkt: met argusogen en wantrouwen. Ondanks Xi Jinpings oproep tot internationale samenwerking voor het project en zijn belofte om van de nieuwe zijderoutes een open en inclusief systeem te maken, hebben de westerse landen bedenkingen. De EU stelt zich vragen bij het plan omdat het niet transparant genoeg zou zijn, en omdat het geen duurzame sociale en milieuverbintenissen zou inhouden. Verder heeft de EU bedenkingen bij de aanbestedingsprocedures waarvan het vreest dat die Chinese bedrijven bevoordelen. Sommige landen zijn bang dat China de nieuwe zijderoute zal gebruiken om de eigen economie te stimuleren en zijn eigen invloed regionaal te vergroten. De overcapaciteit binnen de eigen industrie (met name staal en cement) kan aangewend worden in de infrastructuurwerken in minder ontwikkelde en armere landen langs de zijderoute om ze tegelijkertijd meer binnen de Chinese economische invloedssfeer te brengen.
Daarom ook dat, ondanks de aanwezigheid van onder andere de Russische president Vladimir Poetin en de Turkse president Recep Tayyip Erdogan, westerse leiders het forum in Beijing grotendeels links lieten liggen. Ondanks dat meer dan honderd landen vertegenwoordigd waren, waren de Duitse kanselier Angela Merkel, de Japanse premier Shinzo Abe en de Britse premier Theresa May persoonlijk niet aanwezig, net zomin als de Amerikaanse president. Ons land werd vertegenwoordigd door vicepremier Kris Peeters.
Op zich maakt het weinig uit. Ondanks al het wantrouwen dat er heerst, zal de nieuwe zijderoute aangelegd worden, met of zonder Europese steun. Dat tegenhouden is een illusie. Dat we denken onze eisen op te leggen aan China, nog een veel grotere illusie. Het is natuurlijk niet onlogisch dat westerse landen de nieuwe zijderoute door een geopolitieke bril bekijken, maar voor China is het hele plan niet zomaar een individueel project. Het past in een veel breder kader.
Optimistische toekomstvisie
Niet alleen heeft Azië nood aan nieuwe infrastructuur, niet minder dan 770 miljard Amerikaanse Dollar per jaar, volgens de Asian Development Bank., de nieuwe zijderoute weerspiegelt ook een diepgaande verandering in hoe China met de wereld omgaat en naar buiten treedt. De zijderoute is onderdeel van een optimistische toekomstvisie waarbij China een nieuwe wereldorde kan ontwerpen. De zijderoute is dan ook een directe uitdaging voor de klassieke westerse handelsorganisatie met Europa en de Verenigde Staten in het centrum. China is niet langer een onderdeel van de globalisering en deze handel, maar de leider ervan. De economie groeit nog altijd met meer dan 6%, terwijl sinds de financiële crisis van 2009 zowat 40% van de wereldwijde economische groei door China gerealiseerd wordt. Een vijfde van de Japanse export is voor China bestemd. Een derde van de Australische export gaat naar China. Sinds vorige jaar is China de grootste handelspartner van Duitsland.
Westerse beleidsmakers zijn in verwarring over de precieze omvang en projecten van de nieuwe zijderoute. Velen beschouwen het project nog als een marketing slogan zonder een duidelijke strategie. Het is immers zo dat langs de nieuwe zijderoute er nu her en der nieuwe projecten in aanbouw zijn waarbij het niet meteen duidelijk is hoe ze aan elkaar gelinkt worden. Er is ook geen officiële lijst van landen die lid zijn van het hele concept, maar aangenomen wordt dat het ongeveer om 60 landen gaat. Men vergeet hierbij dat Chinese bedrijven (en China in het algemeen) de gewoonte hebben om hun strategische plannen eerst in grote lijnen te ontvouwen en vlug op te starten, om pas naderhand -tijdens de uitvoering ervan- de details ervan bij te schaven. Wat werkt in het concept behouden ze en dat wordt versneld uitgevoerd. Wat niet werkt, wordt afgevoerd. De nieuwe zijderoute is niet anders. Het is simpelweg een project dat door de tijd heen meer en meer vorm zal krijgen. Voor China is het grote strategische plaatje echter duidelijk, voor Europa klaarblijkelijk niet.
Focussen op kansen of op problemen?
Westerse landen focussen ook vaak op de problemen die met de bouw van de nieuwe zijderoute gepaard gaan. Ze gaan er dan van uit dat China het hele project te optimistisch tegemoet ziet, en de moeilijkheden onderschat. Zo is er bijvoorbeeld de 3.000 kilometer HST-verbinding tussen Kunming in zuidwestelijk China en Singapore, die vorig jaar in de problemen raakte omwille van een meningsverschil met Thailand over een bepaald stuk van het project. Recent echter werd aangekondigd dat de werken aan de spoorlijn voortgezet konden worden. Wat vaak vergeten wordt, is dat soortgelijke megaprojecten voor China niets nieuws zijn. Historisch gezien heeft het land veel ervaring met de bouw van gigantische overheidsprojecten. De Chinese Muur (13.000 kilometer!) is zo’n megaproject, net zoals het Grote Kanaal dat 2.000 jaar geleden werd aangelegd en dat over een lengte van 1.700 kilometer Beijing met Hangzhou verbindt. In de recente geschiedenis is de Drieklovendam – de grootste stuwdam ter wereld – een ander voorbeeld. En dan is er ook nog het Noord-Zuid Waterproject, het grootste water-omleggingstraject te wereld dat in 2014 in gebruik werd genomen en dat water van het zuiden van China naar het drogere noorden brengt. China kijkt met andere woorden heel anders aan tegen grote projecten die op het eerste gezicht alle verbeelding tarten. Voor China zijn dit soort projecten altijd onderdeel van het beleid geweest.
Niettegenstaande de weerstand van de westerse wereld, bereiden grote multinationals zich ook voor op de nieuwe zijderoute. Niet alleen zijn er de Chinese bedrijven die sinds jaren plannen maken voor de opkomende projecten langs de nieuwe zijderoute, westerse multinationals hebben aangegeven er ook volop mee bezig te zijn. Diegenen die al lang in China actief zijn en er goede contacten hebben, kunnen mee profiteren van de nieuwe kansen. Bedrijven zoals Honeywell, GE, Caterpillar en Siemens hebben nog altijd meer ervaring in internationale projecten dan Chinese bedrijven, en zullen hoogstwaarschijnlijk ingeschakeld worden in de bouw van de projecten. Toch zullen ze bijna zeker geen hoofdrol spelen in het hele verhaal, maar eerder fungeren als onderaannemer voor Chinese bedrijven. Aangezien de financiering grotendeels door China gebeurt, kan het bijna niet anders dat Chinese bedrijven een voortrekkersrol zullen krijgen. Laten we ons daar geen illusie over maken.
Misschien is het beter dat de westerse landen langzaamaan gaan wennen aan het idee dat ze tweede viool zullen spelen. Het is duidelijk dat het Westen meer en meer de leiding over zal moeten laten aan Azië, en in het bijzonder aan China. Het zwaartepunt van de wereldeconomie verschuift elk jaar meer naar het Oosten. Hoe vlugger we dat aanvaarden, hoe gemakkelijker het voor iedereen zal worden. Probleem is dat de westerse landen het daar toch zo moeilijk mee hebben, en simpelweg niet weten hoe het China moet begrijpen, laat staan hoe ermee om te gaan. Samenwerken is daarom dan ook een betere strategie dan aan de zijlijn blijven roepen. Want dat is precies wat er nu dreigt te gebeuren. Zonder samenwerking worden de westerse landen al buiten spel gezet, vooraleer het spel gespeeld wordt. En daar wordt niemand beter van.
Sven Agten woont en werkt in China. Hij is auteur van het boek ‘Hoe maak ik het in China?’ (Lannoo Campus)
