De Chinese regering heeft vorige donderdag een richtlijn uitgevaardigd voor de overdracht van gebruiksrechten op grond in het platteland. Bedoeling is een gezonde ontwikkeling van een markt.
Naar grotere boerderijen
De maatregel past in het breder kader van ontwikkeling van het platteland. De nieuwe regels moeten enerzijds de rechten van de boeren en van de dorpscollectieven beschermen, en anderzijds de productiefactoren beter toewijzen zodat de landbouw efficiënter wordt. In mensentaal: landbouwgrond centraliseren in grote boerderijen en de boeren via een markt voor hun gebruiksrecht een correcte vergoeding verzekeren. Een meer concrete uitwerking van de richtlijn zal op lokaal vlak gebeuren in functie van de plaatselijke omstandigheden. Lokale overheden moeten de ontwikkeling van een lokale markt bevorderen. Bijkomend moet de richtlijn leiden tot betere dienstverlening voor boerengezinnen, coöperatieven en collectieve organisaties. Tenslotte versterkt ook de controle op zwarte overdrachten van gebruiksrecht. Op dit moment zal het marktmechanisme vooral werken op het niveau van de arrondissementen. Indien nodig kunnen ook markten op hoger niveau, eventueel zelfs op provinciaal niveau, toegelaten worden.
Wat voorafging…
Op de website www.urbanismith.com vinden we een analyse van de maatregel. De nu genomen maatregelen zijn eigenlijk al in 2008 aangekondigd, maar er kon eerder geen consensus over gevonden worden omdat landrechten voor boeren tot de kern van het Chinese systeem behoren. Wel zijn er al een aantal jaren pilotprogramma’s voor de overdracht van gebruiksrechten op grond in Chongqing en Chengdu. Nu is er eindelijk een algemene richtlijn, maar ze blijft beperkt.
Om de situatie goed te begrijpen geven we eerst een overzicht van de twee systemen die nu van kracht zijn. In de stad behoort alle grond aan de staat, die hem kan onteigenen en herbestemmen voor alles wat past in het plan. Op het platteland is de grond eigendom van de dorpscollectieven. De grond is verdeeld in landbouwgrond, bouwgrond (voor collectieve diensten en privéwoningen), land voor natuurlijke rijkdommen zoals bossen of water, en onbewerkt land. Elk gezin krijgt gebruiksrecht op een stuk bouwgrond en landbouwgrond. Dat recht kan overgedragen worden aan een ander gezin, maar een echte markt bestaat er niet. Dorpscollectieven mogen het gebruiksrecht op hun gronden niet overdragen aan derden, dat mag alleen de staat die dus een monopolie heeft. In de praktijk blijkt dat nogal wat dorpscollectieven toch hun gebruiksrecht in het zwart verkopen aan investeerders en de bestemming van de gronden veranderen.
Wat kan en wat kan niet
Vermits de richtlijn het opstarten van markten van de lokale overheden laat afhangen, zal de hervorming slechts geleidelijk op gang komen en nog een tijdje verder via pilotprojecten lopen. In de woorden van het regeringsdocument:” Wees niet ongedurig voor snel resultaat. Streef niet eenzijdig naar snelheid en schaalvergroting”.
De richtlijn zet gedetailleerd uiteen wat NIET op de markt verhandeld kan worden: eigendomsrechten op gronden zijn niet overdraagbaar; het gaat in de richtlijn alleen om “managementrechten”, gebruiksrechten dus. In de eerste fase van uitvoering kunnen verhandeld worden: individuele gebruiksrechten op aan de boeren toegewezen landbouwgrond, collectieve gebruiksrechten op bossen en het eigendomsrecht op de bomen erop, het collectieve gebruiksrecht op onbewerkt land zoals stranden, ravijnen…, gebruiks- of eigendomsrecht op vastgoed in collectieve eigendom, gebruiksrecht op landbouwinfrastructuur en op irrigatiesystemen, en intellectueel eigendom in verband met landbouwuitbating (merken, technologie…). Daarnaast zijn er de aanbestedingen voor dorpsprojecten en lokale industrieprojecten die geheel of gedeeltelijk geprivatiseerd kunnen worden. Gebruiksrecht op bouwgrond staat niet op het lijstje als toegelaten, noch op dat van verboden, maar elders in de tekst wordt wel een beperking opgelegd aan de partijen die dat gebruiksrecht mogen verwerven.
Volgens de richtlijn mogen voortaan meer partijen gebruiksrechten opkopen. Naast dorpelingen, coöperatieven en collectieven komen ook landbouwbedrijven en investeerders in aanmerking, inclusief joint-ventures en buitenlandse bedrijven. Dat is een stap vooruit naar het objectief om de markten voor stedelijke gronden en voor plattelandsgronden gelijk te schakelen.
De richtlijn is een stap naar markteconomie. Maar het is een gerichte vrijmaking van de markt die eigenlijk een instrument moet worden om meer discipline op te leggen en de bestaande zwarte markt uit te roeien. De markt moet dienen om de landbouwgronden meer te centraliseren en zo in het algemeen belang de ontwikkeling van meer efficiënte grootschalige landbouw te stimuleren. Voortaan zullen de lokale besturen collectieve rechten niet meer onderhands kunnen verkopen – met de daarbij horende verleiding van corruptie – maar moet alles via een open markt gaan. Belangrijk: het veranderen van bestemming van het land wordt expliciet verboden. Dat betekent dat de meerwaarde bij omzetting van landbouwgrond naar bouw- of industriegrond meer dan ooit uitsluitend naar de staat zal gaan.
Bronnen : Xinhua, http://www.urbanismith.com/blog/2015/1/23/rgd5t6wbw3v906dwlvahik7k4p4ilz/
