China heeft in de kwestie Oekraïne de afgelopen dagen via neutraliteit en een principiële houding geprobeerd de weg naar vrede weer open te stellen.
Op vrijdag 25 februari, in de namiddag, had de Chinese president Xi JInping een telefoongesprek met de Russische president Vladimir Poetin over Oekraïne. We geven enkele citaten weer uit de officiële en uiteraard selectieve weergave van het gesprek.
Citaten van Xi
‘China bepaalt zijn standpunt over de Oekraïense kwestie op zijn eigen merites. Het is belangrijk (…) de redelijke bekommernissen van alle landen voor hun veiligheid serieus te nemen en te respecteren en door middel van onderhandelingen tot een evenwichtig, effectief en duurzaam Europees veiligheidsmechanisme te komen. China steunt Rusland bij het oplossen van de kwestie door middel van onderhandelingen met Oekraïne. De grondhouding van China is sinds lang het respect voor de soevereiniteit en territoriale integriteit van alle landen en de trouw aan de doelstellingen en beginselen van het VN-Handvest’.
Interpretatie
Je kunt die citaten als volgt interpreteren. ‘Het bepalen van de kwestie op zijn eigen merites’ is een wat aparte uitdrukking die sinds de inval van Rusland in Oekraïne opvallend genoeg voorkomt in elke uitspraak over Oekraïne van het ministerie van Buitenlandse Zaken, de Chinese afvaardiging in de Verenigde Naties en nu bij Xi zelf. Het betekent zoiets als ‘een concrete analyse maken van de concrete situatie, naargelang die evolueert’. Met de uitdrukking wijzen de Chinese leiders en diplomaten op de complexiteit van de situatie en de noodzaak voor China om zich daaraan aan te passen, ook als de situatie zich ontwikkelt op een manier die Beijing niet wenst. Al betekent dat niet het opgeven van de principes zolang het nog mogelijk is weerwerk te bieden. Tot twee keer toe herhaalt de Chinese president dat China de soevereiniteit en de bekommernissen van alle landen, dus ook de twee strijdende partijen, wil respecteren en dat de oplossing alleen kan komen van onderhandelingen, dus niet van geweld.
Wang Yi en de Europeanen
Ook op 25 februari had Wang Yi, minister van Buitenlandse Zaken en lid van het Chinese kabinet, gesprekken met zijn Britse collega Liz Truss, met Josep Borrell, de hoogste diplomaat voor Buitenlandse Zaken en Veiligheid van de EU, en met Emmanuel Bonne, diplomatiek adviseur van de Franse president Macron. Wang noemde de vijf punten die voor China het belangrijkste zijn bij het Oekraïense probleem: de soevereiniteit van alle landen respecteren (zoals het Charter van de VN het voorschrijft), voor alle landen de gezamenlijke veiligheid herstellen nadat die in gevaar is gekomen door de uitbreiding van de NAVO, de noodzaak van beheersing en de-escalatie en de noodzaak van onderhandelingen. Aan die bekende punten voegde Wang een concreet item toe dat diezelfde dag nog ter sprake kwam tijdens een vergadering van de VN-Veiligheidsraad.
Wang zei namelijk:
Ten vijfde is China van mening dat de VN-Veiligheidsraad een constructieve rol moet spelen bij het oplossen van de kwestie Oekraïne (…) Maatregelen van de Veiligheidsraad moeten de spanning verminderen in plaats van olie op het vuur te gooien (…) China is altijd gekant tegen het opzettelijk aanvoeren van hoofdstuk VII in resoluties van de Veiligheidsraad om het gebruik van geweld en sancties toe te staan.
In de Veiligheidsraad
Het is in het licht daarvan dat Zhang Jun, de permanente vertegenwoordiger van China bij de Verenigde Naties, zich onthouden heeft bij de stemming over een resolutie ingediend door de Verenigde Staten en Albanië om uitsluitend Rusland te veroordelen. Net zoals China hebben overigens ook India en de Verenigde Arabische Emiraten zich onthouden. Uiteraard verzette Rusland zich tegen de resolutie. Door middel van zijn veto waarop Rusland recht heeft als permanent lid van de Veiligheidsraad, verijdelde het dat de resolutie werd aangenomen.
Naar de Algemene Vergadering
Er stemden 11 leden van de Veiligheidsraad voor en de procedure van de VN voorziet dat zodra er 9 leden van de raad voor zijn, één van die leden een Algemene Vergadering mag aanvragen. Dat is gebeurd op 27 februari. Eerstdaags komt er een speciale spoedzitting van de Algemene Vergadering. Daar kan de VN beslissen of ze ‘wapengeweld zal gebruiken, indien nodig, om de internationale vrede en veiligheid te handhaven of te herstellen’. Tegen dat wapengeweld is China in deze situatie zeker gekant. China is ook tegen de sancties die vooral westerse landen nu al hebben uitgeroepen om Rusland ‘te straffen’. Beijing voert aan dat sancties de zaak niet oplossen en nadelig zullen uitpakken voor de bevolking van alle betrokken landen, ook die welke de sancties toepassen. Mevrouw Hua Chunying, viceminister van Buitenlandse Zaken en hoofd van de woordvoerders, heeft in gegevens die zijn vrijgegeven door het Amerikaanse ministerie van Financiën, gelezen dat het gebruik van sancties door de VS de afgelopen 20 jaar is vertienvoudigd. Sinds 2011 heeft de VS meer dan 100 sancties opgelegd aan Rusland. Hua vraagt zich af: ‘hebben de Amerikaanse sancties enig probleem opgelost? Is de wereld een betere plek door die sancties? Zal de kwestie Oekraïne zichzelf oplossen dankzij de Amerikaanse sancties tegen Rusland? Zal de Europese veiligheid beter worden gegarandeerd dankzij de Amerikaanse sancties tegen Rusland?’
Misschien vreest China ook dat sancties een aanloop zullen zijn tot gewapend ingrijpen (zoals al vaker het geval was, bijvoorbeeld met de oorlog tegen Irak van 2003 tot 2011). Een gewapend treffen tussen de strijdkrachten van Rusland en die van landen die aangesloten zijn bij de NAVO zou natuurlijk een ramp van wereldformaat zijn.
Het effect van sancties?
Wang Wenbin, woordvoerder Buitenlandse Zaken zei hierover op de reguliere internationale persconferentie van 28 februari: ‘China is het niet eens met het oplossen van problemen door middel van sancties, laat staan unilaterale sancties die de basis van het internationaal recht missen. De realiteit heeft al lang laten zien dat sancties niet alleen problemen niet oplossen, maar er ook nieuwe creëren. Het zal resulteren in een situatie waarin meerdere spelers verliezen, en zal het proces van politieke afwikkeling verstoren’. Een voorsmaakje van het explosieve effect van dit soort sancties kregen we zondag toen president Poetin speciale eenheden voor nucleaire afschrikking in staat van paraatheid liet brengen als reactie op het uitstoten van Rusland uit het SWIFT-betalingssysteem.
Hoop?
Op 28 februari kan China zich erover verheugen dat Oekraïne en Rusland onderhandelingen zijn begonnen in Gomel, een regio aan de grens van Oekraïne met Wit-Rusland. Xinhua spreekt van een straaltje van hoop. Onder meer om de hoop een kans te geven stelt China zich neutraal op in het conflict tussen Rusland en Oekraïne. Dat wordt een delicate evenwichtsoefening. Daarbij vindt Beijing een aantal soms tegengestelde factoren als uitdagingen op zijn weg. Een Chinakenner die gevraagd heeft anoniem te blijven gaf ons hierover zijn visie. ‘China staat in het algemeen sympathiek tegenover Rusland – beide landen hebben op dit moment vrij slechte betrekkingen met het Westen, dus ze worden naar elkaar toegedreven door gemeenschappelijke belangen, ook al houden ze elk hun eigen beleid en belangen. Een deel van de grondoorzaak van het probleem is de uitbreiding van de NAVO naar het oosten en in de gezamenlijke verklaring van Xi en Poetin, bij het begin van de Winterspelen, heeft China zich voor het eerst expliciet tegen die expansie uitgesproken. Tegelijkertijd staat China zoals altijd voor respect voor soevereiniteit en territoriale integriteit. China is op basis van het internationaal recht een hevig tegenstander van separatisme. Als het daarvan afwijkt, zou er een gevaarlijk precedent worden geschapen voor China zelf. Hoewel zijn relatie met Rusland duidelijk de belangrijkste is, heeft China daarnaast altijd goede betrekkingen onderhouden met Oekraïne en Oekraïne is ook een substantiële en belangrijke economische partner’.
Telefoongesprek ministers China Oekraïne (upd)
Het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken heeft een transcript vrijgegeven van een telefoongesprek dat op 1 maart ’s avonds (Beijing tijd) heeft plaatsgevonden tussen staatsraad en minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi en zijn Oekraïense ambtgenoot, Dmytro Kuleba. Tijdens het gesprek drong Wang Yi er bij Oekraïne en Rusland op aan om waar mogelijk te de-escaleren en hun meningsverschillen door middel van onderhandelingen op te lossen. Ook benadrukt hij het belang dat Beijing hecht aan de veiligheid van Chinese burgers in Oekraïne. Het feit dat Wang Yi met de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken heeft gesproken, kan op zich veelzeggend zijn. Volgens het transcript vindt Kuleb dat China een constructieve rol heeft gespeeld in de kwestie, en is Oekraïne bereid de communicatie met China te versterken. De regering kijkt ernaar uit dat China bemiddelt om tot een staakt-het-vuren te komen. Ook heeft hij verzekerd dat alle mogelijk inspanningen worden geleverd om Chinese burgers te beschermen. Wang Yi zei dat de Chinezen in Oekraïne ‘ambassadeurs’ zijn van de vriendschap tussen de beide volkeren.
Waarschuwing
China heeft overigens de VS al gewaarschuwd dat het niet aanvaardt dat Chinese bedrijven getroffen worden door sancties tegen Rusland. Wang Wenbin, een woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken bekritiseerde vrijdag in zijn antwoord op een vraag van een reporter van Reuters ook de ‘illegale unilaterale sancties’ en zei dat Beijing en Moskou een ‘normale handelssamenwerking’ voortzetten. ‘Wij eisen dat relevante partijen de legitieme rechten en belangen van China en andere landen niet schaden’ voegde de woordvoerder eraan toe.
Pessimisme
Of de VS en bondgenoten de neutrale houding van China een kans gunnen valt te bezien. Als de grootste handelspartner van Rusland heeft China aanzienlijke handels- en financiële banden met Rusland die het kwetsbaar zullen maken voor sancties van de VS en de NAVO-landen. Die willen de twee uit elkaar spelen en van de oorlog die Poetin tegen Oekraïne begonnen is gebruik maken om Rusland een vernietigende slag toe te brengen.
Bronnen: Xinhua, Global Times, website Buitenlandse Zaken China, Asia Times, UN.org, Wikipedia, DeWereldMorgen, Associated Press via Asahi Shimbun, Neican.org
