Met Chinees Nieuwjaar verscheen het boek De Eeuw van Xi, het boek van voormalig VRT-correspondent Stefan Blommaert over China. Fred Sengers van Blogaap.nl vroeg hem naar de manier waarop er in België naar de opkomst van China wordt gekeken in deze mail-Q&A.
ChinaSquare neemt het interview* integraal over, met toestemming van Stefan Blommaert zelf en van Fred Sengers.
Je hebt dit boek geschreven vanwege het negatieve en vertekende beeld dat wij van China hebben. Wat zijn de grootste misvattingen die in het westen leven?
“Ik merk dat de perceptie van de Chinese realiteit vaak erg verouderd is. Hoewel Huawei-smartphones bij ons al flink ingeburgerd zijn, blijft de perceptie van China als louter ‘fabriek van de wereld’ en kopieerland nog altijd voortleven, gevoed door de banbliksems van Trump over de ‘intellectual property theft’. Weinigen in het Westen hebben al gehoord van ‘Made in China 2025’ en nog veel minder weet men dat die toekomstvisie deel uitmaakt van een strategisch plan van de Chinezen om wereldleider te worden op het vlak van innovatie.
Wat het milieu in China betreft, denken we nog altijd snel aan steden vol smog en rivieren vol smurrie. Veel minder bekend zijn de enorme inspanningen die China de voorbije jaren heeft gedaan op het vlak van duurzame energie. Ik heb zelf verscheidene windturbine- en zonne-energieparken bezocht in China, en moet toegeven dat ik telkens zwaar onder de indruk was. En als je dan de cijfers bekijkt van de Chinese investeringen in schone energie, dan besef je dat ze daar echt ‘goed bezig’ zijn, beter dan de Europese Unie en zeker van het Amerika onder Trump. Al moet er op milieuvlak uiteraard nog een enorme weg worden afgelegd voordat de schade die de voorbije vier (en meer) decennia werd aangericht min of meer geneutraliseerd zal zijn.
Nog zo’n voorbeeld van de spreidstand tussen perceptie en realiteit is de armoede. De kloof tussen arm en rijk in China, daar hebben de meeste westerlingen wel van gehoord. En dus denken velen dat er in China een kleine groep superrijken rondloopt, en voor de rest vooral armen of mensen die net kunnen overleven. Als ik tijdens een lezing vraag te gissen naar het percentage armen, dan hoor ik mensen tien, twintig of dertig procent roepen. Als ik zeg dat het nog geen vijf procent is, of ruim 700 miljoen armen minder dan in 1990, dan vallen de monden open. En dat gebeurt opnieuw, als ik eraan toevoeg dat ruim een kwart van de Chinese bevolking al tot de middenklasse behoort. Er zijn nog veel andere voorbeelden te noemen van die vertekende perceptie. Ook als het gaat over de politieke toestand en de situatie van rechten en vrijheden in China. In dit geval is het beeld vaak te rooskleurig. De meeste mensen bij ons weten wel dat het er op dat vlak niet echt goed aan toegaat, maar in werkelijkheid is het helaas veel erger dan wat men zich daarbij kan voorstellen.”
Eerst mis je op een haar de ontruiming van Tiananmenplein omdat de omroepbazen jouw verblijf te duur vinden. Als je dan in 2012 correspondent in Beijing wordt, haalt de VRT na twee jaar een streep door alle buitenlandse posten. Is er bij Belgen zo weinig belangstelling voor de wereld om hen heen?
“Ik denk niet dat ‘de Belgen’ minder belangstelling dan anderen tonen voor de wereld om zich heen. Maar inderdaad, kranten en omroepen in Vlaanderen hebben amper eigen buitenlandse correspondenten. Nederlandse media beschikken traditioneel over meer middelen en kunnen er dus makkelijker correspondenten op nahouden.
De beslissing van de VRT in 2014 om al zijn buitenlandse kantoren te sluiten (Washington, Peking en Den Haag; Moskou ging al in 2000 dicht) was een keuze van de toenmalige hoofdredactie. De argumentatie toen luidde dat we voortaan beter – en flexibeler – met ‘pop-upcorrespondenten’ konden werken: journalisten die vanuit Brussel voor een langere periode zouden worden uitgestuurd (enkele weken tot zelfs maanden) als er zich ergens in de wereld crisissituaties zouden voordoen of om meer achtergrond te geven bij actuele buitenlandse thema’s. Na een jaar experimenteren werd er van dit systeem afgestapt, gewoon omdat het niet werkte.
Sinds het aantreden van Trump heeft VRT opnieuw een correspondent in de VS (New York). En vanuit Brussel coveren we ook flink wat buitenlands nieuws door eigen mensen bij breaking news of bij voorspelbare gebeurtenissen zoals verkiezingen voor enkele dagen uit te sturen. Maar dat is natuurlijk niet hetzelfde als wat je met een eigen correspondent kan doen, en ik vind het dan ook jammer dat we niemand meer in China hebben (of Rusland, for that matter).”
China krijgt voor het eerst met serieuze tegendruk te maken, denk aan de handelsoorlog, de zorgen over Huawei en aandacht voor Chinese inmenging en druk in het buitenland. Zij lijken daar zelf verbaasd over. Hoe zit het met het zelfbeeld van Chinezen?
“De doorsnee-Chinees, die alleen de plaatselijke media volgt en op het internet niet de moeite doet om (met een VPN-programmaatje om de Great Firewall te omzeilen) ook ongefilterde informatie op te zoeken, heeft geen al te positief beeld van het Westen. Het merendeel van de Chinezen vormt zijn mening op basis van de staatsmedia, waarin kritiek vanuit het buitenland steevast genadeloos wordt neergesabeld. Vaak wordt daarbij een beroep gedaan op de patriottische gevoelens die leven bij veel Chinezen.
De onrechtvaardige behandeling van China door westerse mogendheden tijdens de Opiumoorlogen en daarna (de ‘Eeuw van de Vernedering’) wordt niet zelden uit de kast gehaald, met als boodschap: “Dat zullen we nooit meer toelaten”. De dreigende handelsoorlog wordt afgedaan als een poging om te verhinderen dat China zich nog meer zou profileren als leidinggevende mogendheid in een multipolaire wereld. Op sommige vlakken hebben die redeneringen overigens een punt. Maar je moet natuurlijk altijd in het achterhoofd houden: de beeldvorming van de Chinezen (en dus ook de vorming van het zelfbeeld) speelt zich af in een land waar vrije meningsuiting en kritische ingesteldheid – als het gaat om fundamentele kwesties – zo goed als onbestaande zijn.
Bovendien: er lopen natuurlijk ook flink wat Chinezen rond die er wel een andere mening op nahouden dan wat die wordt ingelepeld door de overheidsmedia, maar die houden hun gedachten meestal voor zichzelf, of ze verpakken ze in een flinke dosis humor, zoals mijn lerares Chinees het vaak deed.”
Een mooi hoofdstuk beschrijft jouw reis aan het eind van je correspondentschap langs de Nieuwe Zijderoute naar huis. Het kost nogal wat moeite om die reis praktisch voor elkaar te krijgen. Is dat wellicht symbolisch voor de complexiteit van dit project, waar zoveel verschillende landen en belangen mee gemoeid zijn?
“Het antwoord is ja en nee. Het hele ‘Belt and Road Initiative’ – zoals de Nieuwe Zijderoute ook wordt genoemd – is indrukwekkend, veelomvattend en tegelijk vaag. Er zijn infrastructuurwerken in opgenomen die al in uitvoering waren van vóór de officiële lancering van het Zijderouteproject in 2013.
Geografisch strekt het project zich uit over landen langs de historische (land- en maritieme) zijderoutes op het Euraziatisch continent en het Midden-Oosten, maar ook heel Afrika wordt erbij betrokken (terwijl de 15e-eeuwse admiraal Zheng He toch alleen een deel van de oostkust aandeed) en zelfs investeringen in Latijns-Amerika wordt wel eens tot het Belt and Road Initiative gerekend. Over de kostprijs lopen de cijfers uiteen, van 1.000 tot wel 8.000 miljard dollar, en er is al helemaal geen sprake van een streefdatum voor de realisatie van het project.
Die vaagheid is een voordeel voor de bedenkers – zo kunnen successen makkelijk op het conto van de Nieuwe Zijderoute worden geschreven – en ze draagt ook bij tot het monumentale karakter ervan. Maar daardoor hebben we wel geen criteria om de haalbaarheid en de eindresultaten te meten. Dat neemt niet weg dat er al gigantisch veel wordt geïnvesteerd, dat er in de ’target’-landen enorm veel noden zijn waaraan de Chinese investeringsdrang tegemoet kan komen, en dat Peking de financiële instrumenten heeft gecreëerd (met flink wat buitenlandse steun, zoals in het geval van de Asian Infrastructure Investment Bank) om de plannen te realiseren.
Al mogen er niet teveel debacles bijkomen zoals de affaire van de haven van Hambantota in Sri Lanka – die voor 99 jaar in handen kwam van de Chinezen wegens wanbetaling – of de enorme schuldenberg die werd opgebouwd door landen als Maleisië, Pakistan of Montenegro, als gevolg van leningen voor Chinese investeringsprojecten. Maar het lijkt er toch op dat het Belt en Road Initiative de wereldwijde activiteiten van China in de komende decennia zal blijven beheersen.”
De Eeuw van Xi; Hoe China onze toekomst bepaalt. Stefan Blommaert. Uitgeverij Polis. ISBN 9789463103398.
Direct bestellen kan hier.
* Blogaap.nl publiceerde de Q&A: Stefan Blommaert over De Eeuw van Xi op 1 februari.
Dit is de weblink ernaartoe: http://www.blogaap.nl/blog/3310/Q-A-Stefan-Blommaert-over-De-Eeuw-van-Xi
Pop up correspondenten zijn vaak reporters zonder vergunning die te werk gaan in het buitenland en die ook nog geen belastingen betalen. Chinezen hebben wel wat minder vertrouwen in het staatsnieuws, maar de laatste jaren hebben ze het nu nog minder voor westers nieuws. Ze gebruiken VPN en komen erg raar anti-China nieuws tegen uit het westen dat niet eens klopt. Waardoor de laatste jaren meer vertrouwen is voor het staatsnieuws.