Rapport Xinjiang, een stuk op het geopolitieke schaakbord?

ChinaSquare neemt dit artikel van Marc Vandepitte* over als opiniestuk, met toestemming van de auteur. Deze analyse werd eerst gepubliceerd op DeWereldMorgen*.

Het langverwachte rapport over de Oeigoeren is uit. Het is scherp voor China, maar spreekt wel de massale verwijten tegen die in het Westen hebben gecirculeerd. Het rapport was de inzet van heel wat getouwtrek en het dreigt een wapen te worden in het grote geopolitieke spel tussen het Westen en China.

De context

Het heeft lang op zich laten wachten, maar eindelijk is het rapport van het VN-Commissariaat voor de Mensenrechten (OHCHR) over de Oeigoeren verschenen. De Oeigoeren zijn een moslimbevolkingsgroep in Xinjiang, een provincie in het westen van China.

Over deze bevolkingsgroep is heel veel controverse. Vooral Westerse landen beschuldigen China van “culturele genocide” terwijl landen van het Zuiden,[1] waaronder meerdere vooraanstaande moslimlanden, daar helemaal anders tegenaan kijken. Zo werd China in maart 2022 op de top van de Organisatie voor Islamitische Samenwerking in Pakistan uitgenodigd als ‘eregast’.

Over de Oeigoeren werd ook al heel veel fake news de wereld ingestuurd. Dat hoeft niet te verwonderen. Vanuit het Westen ligt China meer en meer onder vuur. Het gebruik van mensenrechten à la carte is een beproefd middel om landen in de hoek te duwen en de eigen publieke opinie daarvoor warm te krijgen.

Over het rapport zelf is heel wat te doen geweest. Het heeft drie jaar geduurd voor er toestemming was om het te publiceren. Over de inhoud en de datum van publicatie was er heel veel druk van zowel Westerse regeringen als van Beijing. In zo’n context van getouwtrek en strijd om invloed is neutraliteit een relatief begrip.

Het rapport vertrekt van het gegeven dat de gewraakte Chinese aanpak t.a.v. de Oeigoeren zich afspeelt tegen de achtergrond van “rellen en gewelddadige incidenten die de Chinese regering als terroristische daden beschouwt”. In 2009 leidden racistische rellen tot 197 doden, voornamelijk Han-Chinezen.

Nadien volgden naar schatting 300 terroristische aanslagen met tientallen doden als gevolg. Tijdens de burgeroorlog in Syrië waren daar duizenden Oeigoerse moslimextremisten actief, die vroeg of laat zouden terugkeren naar hun thuisland. Volgens het gerenommeerde Amerikaanse vakblad Foreign Policy werd het meer en meer duidelijk dat China een nieuw doelwit was geworden van de Jihad.

Als reactie op deze ernstige terroristische aanvallen is Beijing overgegaan tot een krachtig antiterreurbeleid.

De OHCHR gaf gelijktijdig met zijn rapport een 121 bladzijden tellend rapport van China vrij, waarin staat dat de strijd van de staat tegen het terrorisme in de regio “noodzakelijk en rechtvaardig” is, binnen “de rechtsstaat” plaatsvindt en “de mensenrechten waarborgt”. Het OHCHR beschouwt de Chinese anti-terreuraanpak echter net als “zeer problematisch” wat betreft het respect voor de mensenrechten.

Het rapport

Het VN-rapport is enerzijds gebaseerd op veertig diepte-interviews van getuigen, anderzijds op een aantal officiële Chinese documenten[2] die volgens het rapport “zeer waarschijnlijk authentiek zijn”. In beide gevallen is het echter niet duidelijk of het om afzonderlijke individuele gevallen gaat dan wel om een gedragspatroon van de Chinese overheid. Hoe dan ook, elk individu heeft recht op respect voor zijn of haar mensenrechten.

Voor de vele aantijgingen in zijn rapport levert de OHCHR doorgaans geen harde bewijzen. Naast individuele getuigenissen trekt het VN-orgaan conclusies of schattingen op basis van bepaalde indicatoren. Daarom drukt het rapport zich vaak uit in de voorwaardelijke wijs. Zo spreekt het bijvoorbeeld van ‘mogelijke misdaden tegen de mensheid’ (onze cursivering, nvdr.).

De voornaamste conclusies van het rapport

De belangrijkste aantijging is die over de zogenaamde ‘Beroepsopleiding en trainingscentra’. Een grote groep Oeigoeren werd tijdelijk van zijn vrijheid beroofd en verplicht les te volgen in die centra. Dat was minstens zo tussen 2017 en 2019.

Alhoewel dat volgens de Chinese wet gebeurde was de vrijheidsberoving volgens OHCHR “arbitrair” omdat de criteria te vaag of te streng waren. Zo belandden veel mensen in de centra wegens “extremisme”, volgens OHCR een arbitraire beschuldiging.

Volgens het OHCHR zijn er geloofwaardige aanwijzingen dat in deze centra een aantal Oeigoeren het slachtoffer was van “wrede, onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing” alsook van “seksueel en op gender gebaseerd geweld”.

Naar schatting gaat het over “tienduizenden tot meer dan één miljoen” mensen. Meer precieze cijfers kan het rapport niet geven omdat de berekening o.a. gebeurde op basis van een rapport van een lokale partijsecretaris en van satellietbeelden van “ommuurde gebouwen”, waarvan echter niet noodzakelijk vaststaat dat het om dergelijke centra gaat.[3]

Verder werden Oeigoeren volgens het VN-commissariaat onderworpen aan verplichte gezinsplanning. Het rapport vermeldt tevens de vernietiging van religieuze gebouwen, vooral in de jaren 2017 en 2018. De Chinese overheid spreekt dit tegen en zegt dat het om renovaties gaat.

Het VN-Mensenrechtencommissariaat is scherp voor China, maar spreekt wel de massale verwijten tegen die in het Westen hebben gecirculeerd. Er is in het rapport geen sprake van “culturele genocide”, “concentratiekampen” of “grootschalige dwangarbeid”.

China van zijn kant verzet zich krachtig tegen de conclusies van het VN-rapport dat volgens haar “voorbijgaat aan de resultaten die in Xinjiang op vlak van de mensenrechten zijn bereikt”, denk maar aan de volledige uitroeiing van de armoede tegen eind 2020.

Ook wordt volgens Beijing voorbijgegaan “aan de schade die door terrorisme en extremisme is toegebracht aan de mensenrechten van alle etnische groepen in Xinjiang”. Sinds eind 2016 werden geen terreuraanslagen meer gepleegd. Verder erkent Beijing in die periode 13.000 mensen te hebben veroordeeld voor terrorisme en 30.000 mensen voor illegale activiteiten.

Reacties en commentaren

Kritische lezers van het rapport stellen zich vooral vragen over de dimensies van de aantijgingen en hun mogelijke gevolgen. Als de schendingen van de mensenrechten inderdaad zo ernstig zouden zijn en op dergelijke grote schaal zouden voorkomen, waarom is dan geen grote vluchtelingenstroom ontstaan bij de betrokken bevolkingsgroep der Oeigoeren?

Ondanks het feit dat de aanbevelingen van de OHCHR gematigd zijn, zal dit rapport aangegrepen worden om de economische oorlog tegen China op te drijven en de militaire omknelling van het land te verscherpen.

Nog dit, over de kwestie van de Oeigoeren is er in het Westen heel veel commotie. Dat contrasteert fel met de houding tegenover buurland India. Sinds eind 2019 worden in het noorden van het land kampen gebouwd om honderdduizenden zogenaamde ‘illegalen’ te deporteren.

Moslims zijn in toenemende mate het mikpunt van progroms. Bij een dergelijke pogrom vielen in maart 2020 45 doden. In 2021 werd in de noordelijke deelstaat Uttarakhand een bijeenkomst gehouden waar sprekers opriepen tot een genocide tegen moslims en andere minderheden in naam van de bescherming van het hindoeïsme.

De provincie Kasjmir, waar voornamelijk moslims leven, wordt bezet door meer dan een half miljoen Indische soldaten. In 2020 werden gedurende maanden alle telefoon- en internetverbindingen afgesneden. 7.000 politici, zakenlui en andere prominente burgers zijn zonder aanklacht gearresteerd. Alle bijeenkomsten werden verboden.

Waarom is er over al deze zaken bij onze politici of in de mainstream media zo’n oorverdovende stilte? Waarom mag de ene zich van alles permitteren terwijl de andere heel streng wordt beoordeeld en aangepakt? Blijkbaar worden mensenrechten als wapen ingezet in het grote geopolitieke spel.

In een speech in 2018 gaf een voormalige stafchef van Buitenlandse Zaken van de VS al aan hoe de kwestie van de Oeigoeren kan gebruikt worden om China van binnen uit te destabiliseren. Een mensenrechtencampagne is een belangrijk onderdeel van zo’n strategie.

Lees ook: De helft van de waarheid over de Oeigoeren, is dat journalistiek verantwoord?

Noten:

[1] In de VN-commissie van de mensenrechten riepen 43 VN-lidstaten in oktober 2021 China op om onmiddellijk onafhankelijke waarnemers toe te laten, terwijl 62 andere VN-lidstaten, voornamelijk landen uit het Zuiden, stelden dat er sprake is van “desinformatie”.

[2] Het gaat om de China Cables, de Xinjiang Papers, de Karakax List, de Urumqi Police database en de Xinjiang Police Files.

[3] Het gaat over een rapport van een lokale partijsecretaris die beweert dat in een bepaald dorp 30 procent van de bevolking moest heropgevoed worden. In het rapport spreekt men op basis daarvan van een schatting van tienduizenden tot meer dan één miljoen. “Op basis van de informatie waarover het OHCHR momenteel beschikt, is het niet in staat om ramingen te bevestigen van het totale aantal personen dat door het VETC-systeem wordt getroffen.”
(VETC staat voor ‘Vocational Education and Training Centres’, de ‘Beroepsopleiding en trainingscentra’.)

*Marc Vandepitte is commentator en publicist internationale politiek.
Op *De Wereld Morgen verscheen het stuk onder de titel VN-Commissariaat veroordeelt China voor schending van de rechten van de Oeigoeren