Het proces in Shanghai van vier personeelsleden van Rio Tinto (drie Chinezen en de Chinese Australiër Stern Hu, verantwoordelijke voor verkoop van ijzererts aan China) wegens omkoperij en stelen van commerciële geheimen is afgelopen. De beklaagden kregen straffen van 7 tot 14 jaar gevangenis.
De mediabelangstelling was enorm. Een aantal westerse media tonen zich verbaasd over de strafmaat. De beschuldigden hadden nochtans bekend en de minimumstrafmaat voor dergelijke feiten ligt vast. China neemt witteboordcriminaliteit ernstig , zeker wanneer het zoals hier om miljoenen dollars steekpenningen en om honderden miljoenen dollars economische verliezen gaat. Zoals met Google wordt ook deze zaak gezien als een krachtmeeting tussen een oppermachtige multinational en de Chinese staat. En ook hier speelt de internationale politiek, in dit geval tussen China en Australië.
Bureel in Shanghai
Hoe begon het verhaal ? Rio Tinto, één van de drie grootste ertsproducenten in de wereld, geraakt einde 2008 wegens de crisis in problemen. China is bereid bij te springen via het aluminiumbedrijf Chinalco, dat Rio Tinto al kent sinds de jaren ’60 en 19,5 miljard dollar wil investeren in ruil voor een minderheid in het kapitaal. De inkt van het akkoord is nog niet droog of er steekt een nationalistische reflex op bij de Australische oppositie. In juni 2009 laat Rio Tinto onder deze druk Chinalco vallen en sluit het een reddende joint venture met concurrent BHP Billiton, ook Australisch en ook in de mondiale top-drie. Kort daarop worden de vier van Rio Tinto in China gearresteerd. Meteen werd in het buitenland het vermoeden van een politieke afrekening geopperd.
Rio had het namelijk intussen ook nog op een ander vlak verkorven: de verkoop van ijzererts. IJzererts is geen business voor kleine jongens. Jaarlijks onderhandelen de drie producenten die de wereldmarkt domineren (Rio Tinto , BHP Billiton en het Braziliaanse Vale) over een vaste leverhoeveelheid aan een vaste prijs met de grootste verbruiker(s). In 2009 was de helft van de wereldproductie van staal Chinees. China voerde 70% van zijn behoefte aan ijzererts in en dat was 75% van de hele wereldhandel. De onderhandelingen voor 2009 gingen dus hoofdzakelijk tussen het trio, vertegenwoordigd door Rio Tinto, en het verbond van de Chinese staalnijverheid. De onderhandelingen mislukten voor het eerst sinds jaren; China moest noodgedwongen zijn staal op de vrije markt kopen, waar de prijzen tegen de zomer van 2009 fors gestegen waren. Het verlies voor China werd door een ambtenaar op het -door buitenlanders betwiste – bedrag van 700 miljard yuan geraamd.
Van Chinese zijde bestond het vermoeden dat de onderhandelingsstrategie en andere vertrouwelijke informatie naar de tegenpartij gelekt waren en Rio Tinto gewild op een breuk aangestuurd had. Begin juli werden de vier Rio Tinto-personeelsleden aangehouden op beschuldiging van ‘stelen van staatsgeheimen’. Later werd de beschuldiging teruggebracht tot het minder erge ‘stelen van commerciële geheimen’, wat juridisch gezien logischer is vermits de Chinese staalfabrieken het statuut van nv’s hebben, ook diegenen die eigendom van de staat zijn. In de loop van het onderzoek is bovendien omkoperij aan het licht gebracht, zodat dit aan de beschuldiging is toegevoegd; de omkoperij is door de beschuldigden op het proces toegegeven.
Wat zou er gebeurd zijn? Enige achtergrond over de Chinese staalnijverheid is hier nuttig. Naast grote bedrijven, meestal eigendom van de staats, zijn er ook nog vrij veel kleinere, dikwijls privébedrijven. Het Chinese driejarenplan 2008-11 voor de staalsector stuurt aan op concentratie: grote bedrijven zijn milieuvriendelijker en efficiënter. Binnen dit kader werd tussen de Chinese bedrijven in 2009 onderling gestreden om zoveel mogelijk ertsen aan de –goedkopere- vaste prijs te pakken te krijgen. De Rio Tinto-staf zou daarvan geprofiteerd hebben: in ruil voor beloften over hogere quota zouden ze vertrouwelijke informatie over de onderhandelingen bijeen gesprokkeld hebben en bovendien voor zichzelf steekpenningen gevraagd hebben. Shougang (het staalcombinaat van Beijing) en Laiwu zijn in het schandaal betrokken; een belangrijk kaderlid van Shougang werd in juli gearresteerd wegens ‘commerciële misdaden’. Op het proces zelf zei de verdediger van een van de beschuldigden dat hij 9 miljoen dollar kreeg als ‘lening’ om in Hongkong aandelen te kopen van de voorzitter van het private staalsbedrijf Rizhao, een zekere Du; die was in 2008 de tweede rijkste man van China, maar zit intussen ook al in de problemen door andere verdachte operaties.
Het proces zelf duurde drie dagen. Het eerste deel over de omkoperij was publiek, maar van de journalisten mochten alleen de Chinezen binnen. De beschuldigden erkenden de omkoping maar sommigen betwistten de bedragen. Het totaal van de steekpenningen bedraagt volgens de aanklacht ongeveer 95 miljoen yuan. Stern Hu gaf toe betrokken te zijn in omkoperij voor 790.000 dollar en één miljoen yuan. Liu zou drie miljoen yuan gekregen hebben en Ge zes miljoen. De hoofdvogel was voor Wang met 70 miljoen yuan. Volgens de Chinese wet staat op het ontvangen van steekpenningen boven zowat 50.000 yuan een minimumstraf van vijf jaar.
Het tweede deel van het proces over de ‘commerciële geheimen’ vond plaats achter gesloten deuren; dat gaf wat gepruttel van de Australische minister van BZ Smith omdat zelfs diplomaten niet binnen mochten, maar hij gaf wel toe dat ook in Australië processen soms achter gesloten deuren verlopen. Of de beschuldigingen hard konden gemaakt worden, is niet duidelijk; minstens één van de beschuldigden heeft volgens zijn raadsman onschuldig gepleit. Na de uitspraak van de rechter verklaarde Smith dat China een kans gemist had om zijn wetgeving op commerciële geheimen meer transparant te maken. Waarop hij door de Chinese overheid verzocht werd geen verdere ‘onverantwoordelijke uitspraken’ te doen
Rio Tinto bleef lange tijd volhouden dat zijn personeel onschuldig was. Intussen hebben ze wel een nieuwe verantwoordelijke in China aangeduid. Toevallig of niet was de voorzitter van Rio Tinto, Tom Albanese, tijdens het proces in Beijing om de commerciële banden van zijn bedrijf met China weer aan te halen. In 2009 haalde Rio Tinto 29% van zijn omzet uit China. Albanese sloot nu zelfs een akkoord met de verworpen bruid Chinalco om samen de reserves van de Simandou-ijzermijn in Guinea, waarop Rio de rechten heeft, te ontwikkelen en al het erts naar China te sturen. Rio Tinto is alleszins duidelijk: de dag van de uitspraak nog werden de vier ontslagen.
De Australische regering heeft steeds aangedrongen op een snel, transparant en fair proces. In oktober 2009 leken de wolken tussen beide landen al opgeklaard en sindsdien zijn al verschillende nieuwe akkoorden gesloten. China is Australiës eerste handelspartner en Australië China’s grootste leverancier van onder meer ijzererts. Het Chinese ministerie van BZ verklaarde dat het proces niet mag gepolitiseerd worden of de relaties tussen China en Australie schade toebrengen.
De onderhandelingen over de vaste ijzerertsprijs voor 2010 verlopen intussen moeizaam. Baosteel, dat in naam van China spreekt, heeft de eisen van het Braziliaanse Vale, dat voor de producenten spreekt, onaanvaardbaar genoemd.
Bronnen: Financial Times, SCMP,Xinhua,Reuters, Asiatimes
