In het Journal of Contemporary China verscheen verslag van een studie over het sociaal kredietsysteem (SKS) , door een Australisch-Amerikaans team. Bij ons werd SKS enkele jaren geleden voorgesteld als het ultieme totalitaire controlesysteem. De auteurs onderzoeken wat het echt is en hoe de bevolking erop reageert. Ze roepen op tot meer empirisch onderzoek om het techno-dystopisch beeld van SKS te overstijgen en de reële impact ervan te kennen.
De auteurs hebben naast eigen research ook de bestaande wetenschappelijk litteratuur over SKS uitgepluisd. Zelf deden ze 30 lange interviews en analyseerden ze de resultaten van twee grotere enquêtes in 2020 en 2021.
Zwarte lijsten als concrete vorm van SKS
De belangrijkste vorm van SKS blijkt het plaatsen van mensen op zwarte lijsten waaraan diverse sancties verbonden zijn. De bedoeling van de overheid is door die sancties weerspannige wetsovertreders toch tot respect voor de wet te dwingen. Het openbaar maken van de zwarte lijsten kan bovendien gebruikt worden om vanuit eigen het milieu van de overtreders sociale druk op hen uit te oefenen om zich naar de wet te voegen.
Sinds de bekendmaking van het SKS plan in 2014 zouden 15 miljoen mensen of instellingen op een zwarte lijst staan of gestaan hebben. Uit ondervraging van het publiek blijkt een hoge mate van steun. Mensen vinden het goed dat door het SKS kunnen weten of een persoon of instelling waar ze mee te maken hebben betrouwbaar of onbetrouwbaar geacht wordt. Dat wil echter niet zeggen dat ze dit oordeel altijd zo maar aannemen.
Zwarte lijsten zijn niet typisch voor China of voor vandaag. Ze werden in de VS gebruikt voor de communistenvervolging onder MacCarthy in de jaren 50. Vandaag hebben veel landen digitale lijsten die mensen verhinderen bepaalde dingen te doen, bijvoorbeeld strafregisters en registers van wanbetalers. In China bestonden ze al voor 2014 in sommige ministeries en banken.
Geen nationale superlijst
Het SKS in China bestaat niet uit een enkele nationale superlijst. Er zijn een aantal initiatieven, die lokaal of sectorieel focussen.
Belangrijkst zijn de zwarte lijsten voor bedrijven die zware overtredingen begingen op het vlak van milieu, sociale wetten, veiligheid van voedsel of geneesmiddelen, e-commerce,…en zich niet beteren. Tussen 2018-20 stond naar schatting 1-2% van de bedrijven op een dergelijke lijst.
Hieraan verwant zijn lijsten voor individuele managers die wettelijk verantwoordelijk zijn voor de wandaden in hun bedrijf.
De zwarte lijsten worden gemaakt op basis van bestaande overtredingen, er zijn geen nieuwe categorieën van overtredingen.
Daarnaast bestaan er nationale sectoriële en lokale zwarte lijsten voor individueel wangedrag.
Er is sinds 2018 een lijst van de Nationale Commissie voor Ontwikkeling en Hervorming (het superministerie van economie), die individuen verhindert te vliegen of hogesnelheidstreinen te gebruiken. Het gaat om personen die zware fraude pleegden met vervoerbiljetten of geweld tegen personeel van het openbaar vervoer gebruikten. Een andere zwarte lijst betreft personen die zware overtredingen van de Covid-19 regels pleegden. Tussen 2018 en 2020 zou naar schatting 0,15 à 0,3% van de bevolking zo op één of andere zwarte lijst gestaan hebben.
Voor individuen is de belangrijkste vorm van SKS echter de zwarte lijst die werd ontwikkeld door het opperste gerechtshof. Hij bestaat al sinds 2003 en werd in 2013 versterkt om een stricttere wetshandhaving te bewerken. Op de lijst staan lokale overheden (!), bedrijven, instellingen en individuen die een veroordeling door het gerecht naast zich neerleggen, in het bijzonder diegenen die de middelen hebben om de veroordeling uit te voeren maar dit vertikken. Denk aan mensen die weigeren een gerechtelijke boete te betalen of bedrijven die hun uitbatingsvergunning kwijtspelen maar evengoed verder werken.
Tussen 2013 en 2020 kwamen bijna 16 miljoen mensen en instellingen op deze lijst terecht.
Volgens het partijblad People’s Daily zou het belanden op de zwarte lijst een kwart van de overtreders er toe brengen hun situatie te regulariseren.
Multipele sancties en sociale druk
De basisidee van de lijst is ervoor te zorgen dat wie een veroordeling niet uitvoert sancties ondergaat van een reeks instellingen op het gebied van vervoer, onderwijs, financiën, enz. Voorbeelden van sancties zijn een verbod op eerste klas vliegtuigreizen, op aankoop van vastgoed of van luxewagens of het inschrijven van kinderen in privéscholen.
Om dit mogelijk te maken moest de data-uitwisseling tussen deze instellingen natuurlijk eerst op punt gesteld worden. Het SKS-project voorzag dat dit zou gebeuren in de periode 2014-2020.
Het laten straffen van individuen door verschillende instanties gaat soms verder dan de wettelijke maximumstraf voor wat ze misdeden. Maar het wordt aanvaard, volgens sommig auteurs in de geest van het Legalisme, de klassieke filosofische strekking die zegt dat de overheid streng moet optreden om individuen te ontmoedigen misdrijven te begaan.
Bovendien wordt de sociale druk wordt opgedreven door het publiek maken van de namen op de zwarte lijst. Dit heeft het meest effect wanneer de informatie over een betrokkene bekend wordt gemaakt in zijn woonwijk of werkomgeving.
Sensationele experimenten geblokkeerd
Lokale overheden kregen de kans te experimenteren met het zo efficiënt mogelijk publiek maken van informatie over mensen op de zwarte lijst. Sommigen maakten daarvan gebruik om ook met eigen zwarte lijsten te gaan experimenteren, waarop soms zelfs overtredingen die niet in aanmerking kwamen voor het SKS opgenomen werden. Sommigen gingen ook over tot controversiële methoden om personen op de zwarte lijst zoveel mogelijk te kijk te zetten. Het waren sommige van die extreme experimenten die bij ons sensatie veroorzaakten. Denk aan het tonen van gegevens over overtreders op schermen in de straat, de metro of de bioscoop, of het instellen van een waarschuwingstune op hun smartphone. De centrale overheid heeft in december 2020 ingegrepen om dat soort experimenten te blokkeren, en heeft duidelijk herbevestigd dat alleen gedrag dat ingaat tegen officiële wetten of nationale beleidslijnen kan leiden tot het plaatsen van iemand op een zwarte lijst.
Geapprecieerd door het publiek, met reserves
De voor de studie geïnterviewde personen waren alle op de hoogte van het bestaan van zwarte lijsten. Bijna een derde kende iemand op zo een lijst. Het ging in alle gevallen om geldzaken. In de twee enquêtes kende 10% een persoon op een zwarte lijst.
Over het algemeen vonden ondervraagden dat personen terecht op een zwarte lijst stonden. Ze worden gezien als onbetrouwbaar. Bijna 80% steunt de zwarte lijst van justitie.
De toegepaste sancties voor personen op de zwarte lijst en het publiek maken van de namen wordt eveneens door meer dan 80% goedgekeurd.
Reserves zijn er vooral bij het verbod dat kinderen van betrokkenen naar privé-scholen gaan. Dat wordt door velen gezien als een onterechte collectieve vorm van bestraffing.
Er is meer steun voor het nationaal bekend maken van zwarte lijsten dan voor het verspreiden van de informatie in de directe omgeving van de betrokkenen. De meeste ondervraagden vinden overigens dat de aanwezigheid van een persoon op de zwarte lijst over het algemeen weinig gekend is in zijn omgeving.
Het beeld van onbetrouwbaarheid van personen op de zwarte lijst wordt niet altijd zonder meer aanvaard. Zeker wanneer het gaat om personen die men (goed) kent wordt al eens naar verzachtende omstandigheden of een mogelijke juridische fout verwezen of pleit men voor meer tolerantie.
Er is ook weinig kennis over de mogelijkheden om van een zwarte lijst weg te geraken.
Bron: Journal of Contemporary China 30/09/2022
Reserves zijn er vooral bij het verbod dat kinderen van betrokkenen naar privé-scholen gaan. Dat wordt door velen gezien als een onterechte collectieve vorm van bestraffing. Sorry privé school is eenmaal een luxe item. Na je faillissement mag je in NL toch ook niet je kind naar een privé school sturen toch tenzij je een fonds had opgericht waar de gerecht niet bij kan. Wel moet je erbij zetten dat bij een huwelijk schulden naar het echtpaar gaat dus ook de SKS.
Het wordt ervaren zoals bij ons het weer. Je kunt er niks tegen doen, het gebeurt of je iets wil of niet wil. het heeft geen zin om er tegen op te komen
Ik denk dat dit systeem zijn voordelen heeft wanneer het op een objectieve manier toegepast wordt. Zelf heb ik meegemaakt dat hier in België mijn wagen aangereden werd door een dronken motorrijder. Hij had niet de nodige papieren, gedroeg zich agressief tegenover de politie en zijn motor werd weggesleept. Die zaak werd desondanks tweemaal geseponeerd zonder enige motivering door de Procureur en ik kreeg geen schadevergoeding. Die motorrijder was werkzaam bij de vakbond. Nu gij! Zou zo’n geval mogelijk zijn met een SKS-systeem?