In een eerste artikel vergelijken we de evolutie van de stadsplanning in de eeuwenoude stad Guangzhou (Kanton) met deze in nieuwkomer Shenzhen. Deze planning vertoont zowel verschillen als gelijkenissen zoals het grondtekort. In een volgende aflevering onderzoeken we de herbestemming van oude sites in beide steden en meer bepaald wat met de voormalige stadsdorpen gebeurt.
De provincie Guangdong werd tijdens de eerste periode van de Volksrepubliek tot 1978 enigszins verwaarloosd wegens haar perifeer karakter: ze vormde een mogelijks eerste doelwit van een aanvaller. Dit karakter zou echter meteen een troef worden bij de start van de hervormingen want de provincie ging daarin een voortrekkersrol spelen. In de periode voordien was de stadsplanning herleid tot economische planning, meer bepaald het helpen kiezen van geschikte locaties voor industriële projecten en woningen voor het personeel. De stadsuitbreiding geschiedde vooral langs de oostkant. Al in 1984 werd Guangzhou aangeduid als een van de 14 open steden met een voorkeursregime zoals belastingvrijstelling voor export en buitenlandse firma’s. Dit bood de stad de mogelijkheid terug aan te knopen met haar voormalige status van handelscentrum en opslaghaven. Guangzhou moest opnieuw een economisch centrum in Zuid China worden. Dit lukte want de havenoverslag groeide zeven maal tussen 1978 en 1995 en de BNP groei lag tussen 1981 en 1990 op 12 % jaarlijks (vgl. voordien 8%). Sinds het midden van de negentiger jaren werd Guangzhou een koploper onder de Chinese steden. Qua brp was het derde na Shanghai en Beijing en in 1994-95 werd het de tweede begunstigde qua buitenlandse investeringen.
De uitbouw van de transportinfrastructuur met ringwegen, autosnelwegen en spoorwegen naar omliggende gebieden, werd aangevat. Om de toename van economie en bevolking in goede banen te leiden, bereidde Guangzhou in 1984 het 14-de richtplan voor dat 3 stedelijke kernen voorzag (de oude stad, Tianhe en Huangpu) met groene gordels ertussen en een passend transportnet die de delen met elkaar verbond. De stad gebruikte de organisatie van de zesde Nationale Spelen als aanleiding om in het oostelijke Tianhe sportinfrastructuur te ontwikkelen evenals het “Central Business District”. De twee nieuwe districten Fangcun en Baiyun werden opgericht als milieubuffer binnen de stad. De nieuwe blauwdruk voorzag ook de oprichting oostwaarts van het “Guangzhou Economic and Technological Development District” evenals de haven in Huangpu om buitenlandse investeringen aan te trekken.
De introductie van een grondmarkt op het einde van de jaren tachtig bracht een heuse aardverschuiving met zich. De naar geld dorstige steden konden gronden verpachten om middelen te verwerven voor de aanleg van infrastructuur. In de binnenstad werden nieuwe commerciële en residentiële panden gebouwd die oude industriële sites en afgetakelde buurten vervingen. Dit ging vaak gepaard met de verhuis van industrie en bewoners naar de rand. In 1995 werd de ambitieuze ambitie naar voor geschoven om op 15 jaar tijd de 4 Aziatische tijgers socio-economisch bij te benen en zo een internationale metropool te worden evenals een financieel-, handels- en toeristisch centrum in de zone Azië-Pacific. De ontwikkeling en stedelijke uitbreiding in 2000 overschreden echter ruimschoots de limiet van het 14-de richtplan met 298 km2 bebouwde oppervlakte in 2000.
Shenzhen
Shenzhen voor 1980
Shenzhen was een grensstadje binnen het arrondissement Bao’an, maar werd bij de hervormingen erkend als “Speciale Economische Zone”. De stad bestond toen uit deze SEZ en de twee districten Longgang en Bao’an. Een reeks legeringenieurs werden naar Shenzhen gestuurd om de ontwikkeling op gang te trekken. Sindsdien was de groei er adembenemend. Tussen 1980 en 2001 groeide de bevolking 14 maal, het aantal banen 22 keer, het bnp maal 724, de nijverheid maal 3014 en in-en uitvoer 3918 keer. Het stedelijk gebied breidde zich uit van 10 km2 tot 2050 km2. De SEZ werd aangelegd door ten voordele van nijverheid en infrastructuur de bestaande dorpen met de grond gelijk te maken met uitzondering van de bouwpercelen die de boeren toebehoorden. Dit waren de stadsdorpen waarvan de gronden bestuurd werden door de dorps coöperatieve. De investeringen voor de eerste fase van de SEZ kwamen hoofdzakelijk uit binnenlandse bronnen zoals overheidsbedrijven van staat of provincie die een stuk grond kregen toegewezen maar onder de controle vielen van de regering. Het stadsbestuur voerde in 2000 intern administratieve hervormingen door die de bestuurlijke functie scheidde van de economische. De vlottere afhandeling van dossiers zorgde voor meer buitenlandse investeringen en meer uitvoer.
Het was Shenzhen dat in navolging van Hongkong in 1987 de eerste veiling van grond realiseerde. Gezien het tekort aan gronden binnen de SEZ werden in 1993 twee snel industrialiserende kantons ingelijfd. Het was in het algemeen de bedoeling om de efficiency van Hongkong te koppelen aan de milieuzorg van Singapore. In 2001 werden in de SEZ 1749 bedrijven opgericht: 15 % door binnenlands kapitaal, 70 % door kapitaal uit Hongkong en de rest door buitenlands kapitaal. Voor 2000 werden de algemene doelstellingen geschraagd door de uitwerking van 3 Master Plannen: het eerste uit 1982 was een socio-economisch plan dat de richting aanwees van de planning met de schaal van de bevolkingsgroei en de ontwikkeling in de diverse sectoren. Het tweede master plan werd geformuleerd in 1986 en herzien in 1989 en dit viel samen met het zevende nationaal vijfjarenplan en de vaste wil van de SEZ om een echte op uitvoer gerichte economie uit te bouwen. Het derde richtplan werd eerst ontworpen in 1993 en gaf de strategische basisrichting aan voor het socio-economisch plan voor Shenzhen.
Tegen het eind van de 20-ste eeuw was de lineaire stad onderverdeeld in compacte geïntegreerde clusters met groene gordels tussenin. Hoewel het plan voorschreef om het oostelijk deel voor te behouden voor handel, huisvesting, landbouw, visserij en toerisme, toch werden daar de Daya Bay-kerncentrale aangelegd en de Yantian haven. Het centrale stadsdeel valt op zijn beurt uiteen in 3 delen. Het oostelijk stuk Luohu staat gepland voor handel, huisvesting en nijverheid. Het centrale stuk is Shangbu, een gedesindustrialiseerd gebied waarvan de omvorming leidde tot een succesvolle regeneratie. Het westelijk deel is het Futiandistrict dat in het tweede richtplan bestemd werd als het toekomstig hart van de stad. Dit moest ook de thuisbasis worden van hightech, wetenschapsparken en universiteiten.
Uitdagingen beiden
Tegen het jaar 2000 was zowel het stadslandschap van het eeuwenoude Guangzhou als dat van het nog geen 30 jaar oude Shenzhen grondig veranderd, maar de verdere hervormingen en globalisatie deden hun trajecten in toenemende mate gelijklopen. Beide steden ondervonden niet enkel concurrentie onderling, maar ook van andere opkomende steden in de Parelrivierdelta en daarbuiten. Binnen de steden is het tekort aan grond een remmende factor bij de ontwikkeling. Het ecosysteem en het leefmilieu staan sterk onder druk en ook de sterke toevloed aan migranten laat zich voelen aan de stedelijke organisatie .
De soevereiniteit over Hongkong en Macao had zijn weerslag op geheel de PRD. Guangzhou was lang het onbetwiste centrum, maar andere steden kenden vooral tijdens de eerste periode van de hervormingen een veel grotere groei. Hoewel Guangzhou nog altijd het grootste brp heeft in de regio, zakte haar aandeel van 48% in 1980 tot 28% in 2010; in de nijverheid daalde het percentage van 63% tot 16%. Qua buitenlandse handel en buitenlandse investeringen overvleugelde Shenzhen Guangzhou dat 4 sleutelnijverheden heeft gedefinieerd ( auto’s, petrochemie, elektronica en biochemie) terwijl Shenzhen uitblinkt in hightech. Shenzhen werd een financieel centrum en heeft ook een van de grootste containerhavens. Beide steden ondervinden eveneens concurrentie van Hongkong waar het aandeel van de diensten al 80 % bedraagt en die ook fungeert als financieel-, logistiek- en dienstencentrum van andere diensten voor de PRD. Guangzhous speciale zone Nansha ondervindt zowel concurrentie binnen de regio vanuit Zhuhai met Hengqin en vanuit Shenzhen met Zhuhai, maar ook vanuit andere regio’s zoals Pudong in Shanghai en Binhai en Tianjin. Het wegvallen van preferentiële maatregelen door de WTO-toetreding dwong beide steden zich te heroriënteren.
Guangzhou centrum 2009
Al in de negentiger jaren ervaarde Guangzhou grondtekort en intensifieerde het grondgebruik in de binnenstad wat leidde tot hogere eigendomsprijzen, meer verkeersopstoppingen en een verloedering van het milieu. De meeste sociaal-en economische activiteiten waren geconcentreerd op een vijfde van de oude districten. Het leidde tot hogere gemiddelde CO2 concentraties vergeleken met Hongkong. De bouw van verhoogde wegen en viaducten verhoogde de geluidshinder en nam ruimte weg voor groen en voetganger. In 2010 beschikten de oude districten maar over 4,7 m2 groen per inwoner. Waardevol erfgoed werd verwaarloosd, zij het dat Shamianeiland bewaard bleef. De stad ging nu echt focussen op de ontwikkeling van de stadsdorpen en in tegenstelling tot het verleden werd participatie van de bewoners aangemoedigd. Het dorp Liede kwam in 2007 als eerste aan de beurt wegens de centrale ligging. 80% van de dorpeling gaven hun fiat aan de herontwikkeling waarvan het resultaat 37 hoge gebouwen zijn.
Te Shenzhen bestaat zowat de helft van het grondgebied uit bebouwde oppervlakte. Van 1996 tot 2004 verminderde het bebost gebied jaarlijks met 1%, de boomgaarden verminderden met 30% tot 14% van de oppervlakte, deze van de natte natuurgebieden werd gehalveerd. Zo werden 14.000 ha opgeofferd voor de stadsontwikkeling. Ecologische duurzaamheid is de echte uitdaging in Shenzhen. De hoeveelheid aan beschikbaar water bedraagt maar een vijfde van het nationaal gemiddelde en het autobezit groeide de laatste jaren met 20 % per jaar. 75 % van de inwoners te Shenzhen zijn echter migranten en 7 miljoen van de 14 miljoen inwoners leven in stadsdorpen. Van de meer dan 300.000 woningen werd 44 % ge- of verbouwd na 1999.
Strategie Guangzhou
De ontwikkeling van Guangzhou na 2000 werd gestuurd door grote industriële en infrastructurele projecten. 4 sleutelnijverheden werden gedefinieerd: auto’s, petrochemie, elektronica en geneesmiddelen. De stad slaagde er in 3 grote Japanse autobouwers binnen te halen en in 2010 vertegenwoordigden de auto’s al een vijfde van de nijverheidsproductie. De waarde van de zware- tegenover de lichte nijverheid bedroeg 70 % tegenover 30. Tezelfdertijd werden grote infrastructuurwerken opgestart zoals de nieuwe luchthaven (2,4 miljard $), de Nansha diepzeehaven (1,6 mjd $) en het verkeersproject (3,2 mjd $). Guangzhou mocht in 2010 de Aziatische Spelen organiseren en daar werd 18 miljard $ in geïnvesteerd, waarvan 11 miljard in de metro. Toch veroorzaakte dit model zijn problemen. Guangzhou blijft zwak in innovatie want 60 % van de nijverheid komt van buitenlandse ondernemingen met eigen technologie. De 40 % binnenlandse bedrijven vervaardigen vaak OEM-producten, dus producten voor buitenlandse merken. Twee vlaggenschip-projecten -een petrochemiecomplex en een staalfabriek- moesten naar Zhanjiang afgevoerd worden na milieuprotest. Andere nadeel van de prioriteit op zware industrie is dat diensten achterblijven, niet enkel in functie van de productie maar ook sociale diensten voor min-begoeden. Dit kan worden geïllustreerd met de geringe investeringen in sociale woningbouw. Tenslotte blijft het probleem van gebrek aan ruimte en dit werd opgevangen door de aanhechting in 2000 van Huadu en Panyu.
Na deze uitbreiding werd een basisplan uitgewerkt dat een richtlijn vormde voor verdere uitbreiding. Een basisplan is verschillend van een richtplan doordat het strategisch en flexibel is en geen rechtsgrond kan vormen voor oplossing van conflicten. Het devies van dit basisplan is:” uitbreiding in het zuiden, optimalisatie in het noorden, vooruitgang in het oosten en verbinding in het westen.” Het zuiden is rijk aan grond en kon na de annexatie van Panyu ontwikkeld worden voor een belangrijke kennispool, een nieuw stadsdeel “Guangzhou New Town” en verder bezuiden Nansha als diepzeehaven. Tot de grote kennisprojecten behoren het Conventiecentrum, het bio eiland en de universiteitsstad. In het noorden moet het grondgebruik geoptimaliseerd worden om de Baiyun bergen te behouden en ook de bronnen van drinkwater. De ontwikkeling van de grond in het oosten zal blijven voortduren. In het westen ligt de nadruk op samenwerkingsverbanden met Foshan. Dit voorstel van structuur met meerdere centra heeft de ruimtelijke ontwikkeling geleid sinds 2000.
Vele zones zijn gericht op het onthalen van multinationals. Tijdens het elfde vijfjarenplan werden voor 38 miljard $ investeringen gepland in de verdere uitbouw van de stedelijke infrastructuur. Nansha ontving bijna 10 miljard $ voor 23 projecten. Om de richtlijn van het basisplan concrete gestalte te geven werden de bestuurlijke grenzen aangepast en 4 ontwikkelingszones tot een nieuw district gemaakt in het oosten. De regering aanvaardde bijvoorbeeld dat de in 1993 opgerichte “Nansha Economic and Technological Development Zone” werd geüpgraded tot een nieuw district in het zuiden. Om de verbinding in het westen te realiseren wil Guangzhou samen met Foshan de “Guangfo”- metropolis vormen die stadsplanning en al wat er bij hoort, integreert. Als eerste stap werd een metro aangelegd tussen beiden.
Toch was de nieuwe visie niet vrij van problemen. De ruimtelijke uitbreiding vermindert de dichtheid niet in de oude districten: overigens heeft het stadsbestuur twee planstandaarden waarbij een hogere dichtheid toegestaan wordt in de oude districten. Verder vindt je de werkgelegenheid in de centrale districten Yuexiu en Tianhe, terwijl de woningen zich bevinden in Yuexiu, Haizhu en Panyu. Ten derde wordt nog altijd veel in infrastructuur geïnvesteerd en weinig in openbare diensten, bijvoorbeeld in de nieuwe gebieden. De centrale districten beschikken over 30 % gronden voor openbare nutsvoorzieningen terwijl dit in Panyu nauwelijks 6,8% bedraagt. Wie een administratief formulier nodig heeft, moet naar de oude binnenstad terugkeren. Ondertussen is dichtheid in de 4 centrale districten gegroeid tot 15.000 bewoners per km2, een hoogterecord in de ontwikkeling van de stad. Om aan de kritiek tegemoet te komen startte de stad met de herziening van het master plan.
Toekomst Guangzhou
Het nieuwe richtplan stelt 5 strategische omvormingen voor. De eerste hervorming is deze van stad tot regionaal centrum. Daartoe wil het de samenwerking opdrijven met de partners in de Pan PRD-samenwerking, voornamelijk met Hongkong en Macao. Een tweede omvorming is deze van fabricage tot innovatie. Veel aandacht gaat naar moderne diensten en naar high tech. Een derde verandering is deze van het eng opbouwen van economische kracht naar het ontwikkelen van een aantrekkelijke stad met aandacht voor het rijke cultureel patrimonium waarbij 22 erfgoedsites werden aangeduid voor klassering. Een vierde is een switch naar een meer leefbare stad met aandacht voor openbare- en sociale diensten, ook op het buurtniveau. Tenslotte wil Guangzhou het dualisme stad/landelijk gebied afbouwen ten voordele van een geïntegreerde ontwikkeling. Gedacht wordt dat Guangzhou in 2015 12 miljoen personen kan huisvesten, waarvan 9,3 miljoen hukou-houders. Dan zal de verstedelijkingsgraad 87% bedragen en tegen 2020 90%.
Om dit in betere paden te leiden wordt de stad opgedeeld in een viertal zones waarbij een verschillende regelgeving per zone van kracht is. Vooreerst zijn er de “verboden ontwikkelingszones” (natuurgebieden, bossen, parken), “beperkte ontwikkelingszones” waar de bouw in principe verboden is om landbouw, boomgaarden of waterwinning te beschermen, “woonuitbreidingsgebieden” en heuse ontwikkelingszones.
Snelbus systeem Guangzhou
Om de doelstellingen te verwezenlijken is een goed transportsysteem onontbeerlijk. Het model daarvoor is drievoudig. Vooreerst moeten autowegen en metro tot en met snelle bus stroken en taxi’s er voor zorgen dat iedere stadsbewoner binnen het uur op bestemming is. Het uitgebreid autosnelwegennet moet er voor zorgen dat iedereen van binnen de PRD binnen drie uur ter plaatse is. Qua luchtverbindingen wordt samen gewerkt met de luchthavens van Hongkong, Shenzhen en Macao om ook op dit vlak de routes beter op elkaar af te stemmen. Het gemotoriseerd vervoer wordt aangevuld door voet- en fietspaden en dit systeem wordt doorgetrokken in Foshan. De burgemeesters van Guangzhou en Foshan houden gemeenschappelijke conferentie om de integratie concreet te bevorderen. . Tijdens de vierde conferentie in 2011 werden 53 specifieke projecten afgesproken, zowel qua infrastructuur als qua sociale diensten.
De principes die door het basisplan in 2000 werden voorop geteld blijven onverkort gelden en werden verfijnd tot aardrijkskundige sub regio’s met verschillende functies. De noordelijke subregio wordt gezien de nabijheid van de luchthaven, gepromoot als centrum voor logistiek, basis voor geavanceerde fabricage en als een leefbare ecologische-buurt. De centrale sub regio vervult de kernfuncties van de stad, is het culturele en onderwijscentrum, een transport hub en het provinciaal administratief centrum. De Nanshasubregio wordt ook bestemd voor de organisatie van de productie, geavanceerde fabricage met zicht op zee en voorts als logistiek- en distributiecentrum voor Zuid-China. Binnen het gehele plansysteem zijn er 4 soorten gemeenschappen: aan de top is er het primaire stadscentrum dat gericht is op economische groei, diensten en bevolkingsconcentratie. Op de tweede plaats is er het sub centrum dat bijkomende functies levert die niet geboden kunnen worden door het centrum. Dit wordt gevolgd door de satellietsteden die nijverheid, huisvesting en diensten lokaal aanbieden. Tenslotte zijn er nog de kleine dorpen die een sleutelplaats vormen voor communicatie over en weer tussen stad-platteland. Guangzhou koos tenslotte 15 strategische locaties uit als reservegrond voor verdere economische groei om zo de druk op het milieu te verlichten.
Strategie Shenzhen
Shenzhens pogingen om de uitdagingen aan te gaan kunnen opgesplitst worden in 2 fases. Vooreerst was er de formulering van het niet bindende basisplan “Shenzhen 2030” dat in 2005 gepubliceerd werd. Dit werd op zijn beurt gevolgd door het Richtplan, dat afgekondigd werd in 2010 en loopt tot in 2020. De herziening van het vorig Richtplan startte al op in 2006. Het stadsbestuur ging met externe organisaties de dialoog aan op een twintigtal domeinen, gaande van samenwerking met Hongkong en de PRD, duurzaamheidsindicatoren, bestuursvorm…De belanghebbenden werden geraadpleegd tijdens een proces in 3 fasen en dit geschiedde via invullen van vragen op het web, telefoneren, openbare hearings tot schrijven naar het Planbureau. In 2008 werd het plan aan de regering voorgelegd, maar deze keurde het pas goed in 2010.
Masterplan Shenzhen
Het richtplan begint met de doelstellingen, gevolgd door de ontwikkelingsstrategieën en uiteindelijk het kader van de ruimtelijke ontwikkeling. Terwijl Shenzhen zich positioneert als SEZ, als nationale economische hub en een globale stad gaat ook aandacht naar duurzame ontwikkeling. Om een internationale modelstad te worden met een bloeiende economie en harmonieuze samenleving wordt ook energie-efficiency, milieuvriendelijkheid en een vibrerende cultuur voorop gesteld. Om deze doelstellingen te bereiken worden strategieën ontwikkeld die regionale samenwerking inhouden op verschillende vlakken. Dit gaat van het milieu, economische herstructurering en groene nijverheden, over leefomstandigheden, openbare diensten en transport tot de sociale zekerheid en het spaarzamer omgaan met de natuurlijke rijkdommen. Wat het kader van de ruimtelijke ontwikkeling betreft, wordt Shenzhen onderverdeeld in 8 types van grondgebruik en wordt 890 km2 de maximumgrens voor de bebouwde oppervlakte: Om de beperkte gronden te bewaren wordt de grond zoals in Guangzhou onderverdeeld in 4 types: “no-go” zones die 860 km2 groot zijn; beperkte ontwikkelingszones die 114 km2 omvatten en waarin strenge regels gelden; en ontwikkelde zones van in totaal 634 km2 die bedoeld zijn voor stadsvernieuwing. Tenslotte zijn er de zones “geschikt voor ontwikkeling” en dit verwijst naar 345 km2 onontgonnen gebied dat nog eens opgesplitst wordt in 5 dichtheidszones. Het raamwerk kan samengevat worden door het stadscentrum als de kern en het westen, midden en oosten als stedelijke ontwikkelingsassen waarbij de noordelijke en zuidelijke ontwikkelingsgordel het kader vormen en dit totaal onder de karakteristieken van “3 assen, 2 gordels en verscheidene centra”. Het is de bedoeling dat de stadsvernieuwing vooral plaats grijpt in de stadsdorpen, dat ondergrondse ruimtes gebruikt worden en dat om de beperkte grond te sparen 5 lijnen uitgetekend worden voor controle van de ontwikkeling: een groene lijn ter bescherming van het milieu, de blauwe lijn voor de waterbronnen, de purperen voor het patrimonium, de gele voor de ontwikkeling van infrastructuur en de oranje lijn om de locatie te beperken van gevaarlijke nijverheden.
In 2011 publiceerde het stadsbestuur een actieplan om de internationalisering van Shenzhen te versnellen en dit omvat een totaal van 19 actiedomeinen. Volgens dit plan moet de gezamenlijke ontwikkeling van Hong Kong, Shenzhen, en de PRD tegen 2050 op het niveau staan van New York, Londen of Tokyo. Dit zal worden gerealiseerd in 2 fases: In de eerste fase die loopt van 2011 tot 2020 spiegelt Shenzhen zich aan Hongkong, Singapore en Seoul bij de ontwikkeling van hightech, financiën, logistiek en creatieve nijverheden. Tijdens de tweede fase van 2021 tot 2050 werkt de stad samen met Hongkong om op het niveau van Londen of New York te komen als internationaal zakencentrum, voor mode, creativiteit en als vestiging voor hoofdkwartieren van multinationals. Het actieplan om dit concreter te maken wordt geleid door de basisbeginselen van economische ontwikkeling vooral op het vlak van groene nijverheden evenals door “kwaliteit eerst” met cultuur, een aantrekkelijk landschap, een beter milieu en ook op sociaal vlak harmonie zodat Shenzhen een trendsetter wordt als stad.
In een tweede aflevering gaan we na wat hoe verouderde stadsgebieden Guangzhou en Shenzhen een nieuwe bestemming krijgen. Vooral de rol van de stadsdorpen is daarbij doorslaggevend
Bron: Editors Uwe Altrock & Sonia Schoon, Maturing Megacities: The Pearl River Delta in Progressive Transformation (Advances in Asian Human-Environmental Research), Springer Netherlands, Kindle Edition.
