Enkele topmedewerkers van president Trump hebben expliciet oorlogszuchtige uitspraken tegen China gedaan. Dit gaat verder dan de eerdere dreiging met een handelsoorlog door de president.
De nieuwe Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Rex Tillerson zegt dat de VS de toegang tot de kunstmatige eilanden die China gebouwd heeft in de Zuid-Chinese Zee moet blokkeren. Hij heeft dit tijdens zijn hoorzitting in de Senaat verklaard. Hij vergeleek de Chinese houding met de Russische annexatie van de Krim en vindt dat de VS een duidelijk signaal moet sturen.
De vraag is of president Trump zijn standpunt steunt. Op een persconferentie verklaarde de woordvoerder van het Witte Huis desgevraagd: ‘De VS zullen hun belangen daar verdedigen’.‘Het gaat erom of die eilanden in internationale wateren zijn gebouwd, dat ze geen echt deel zijn van China, in dat geval zullen we voorkomen dat internationale wateren door één land worden overgenomen’.
China reageerde dat de eilanden wel degelijk bij China horen. De Amerikaanse houding brengt de stabiliteit en de vrede in de regio in gevaar. Volgens het ministerie van Buitenlandse Zaken is China vastbesloten om ‘zijn rechten in de regio te verdedigen’. Het wil dat echter vredelievend doen , door onderhandelingen met de betrokken landen. De VS is geen betrokken partij en mag zich niet in de zaak moeien.
Waarnemers wijzen erop dat het ontzeggen van toegang tot de eilanden allen kan door militaire operaties. En China kan een militaire actie tegen wat het als Chinees gebied beschouwt moeilijk laten passeren. De gevolgen kunnen rampzalig zijn. De dreiging wordt nog groter in combinatie met een eerdere uitspraak van de president; die zette de officiële Amerikaanse erkenning dat Taiwan deel van China is op losse schroeven.
De puzzel van de Zuid-Chinese Zee
Na de tweede wereldoorlog heeft China officieel het grootste deel van de eilanden en de wateren van de Zuid-Chinese Zee als territorium geclaimd. Dat gebeurde nog vóór de stichting van de Volksrepubliek. China baseerde zich op zijn eeuwenoude historische aanwezigheid in het gebied. Pas tientallen jaren later hebben andere landen overlappende claims gemaakt: Vietnam claimt eveneens op historische gronden een groot deel van de zee, de Filipijnen, Maleisië en Brunei eisen stukken op basis van de nabijheid van hun kusten. Taiwan nam de historische Chinese claim over.
De Zuid-Chinese Zee bevat honderden onbewoonde eilandjes. De meeste komen bij hoogtij nauwelijks boven water maar ze hebben allemaal een Chinese naam. De zee is belangrijk voor de visgronden en de olie- en gasvoorraden. Voor China vormt ze de noodzakelijke doorgang voor alle goederen uit Europa, Afrika en het Midden-Oosten.
Er waren reeds incidenten met Vietnam en de Filipijnen in de jaren 70 en 90, maar de voorbije jaren is de spanning gaan oplopen. In het Westen wordt dat geweten aan toenemende Chinese assertiviteit. China heeft recentelijk enkele eilandjes opgehoogd en er structuren en een landingsbaan gebouwd. Volgens China zijn die civiel en volgens het Westen militair. Westerse politici verzwijgen daarbij dat Vietnam, de Filipijnen, Maleisië en Taiwan al eerder militaire steunpunten bouwden, inclusief landingsbanen. De Chinese bouwactiviteiten nu zijn echter wel groter.
China pleit voor een vreedzame oplossing van de geschillen. Het wil met alle betrokken landen samen een Code of Conduct – een gedragscode- afspreken. Die moet verdere confrontaties vermijden. Fundamenteel wil het oplossingen via bilaterale gesprekken. Het eist de soevereiniteit op maar wil wel compromissen sluiten over gezamenlijke exploitatie. Landen als Vietnam en de Filipijnen willen de kwestie eerder internationaliseren. Zo hopen ze in blok tegenover China te kunnen optreden.
De ‘pivot to Asia’ van de VS
Een belangrijke – de belangrijkste?- factor in de toegenomen spanning is de rol van de VS. De eerste regering Obama met Hillary Clinton als buitenlandminister besloot tot een ‘pivot to Asia’, een draai naar Azië: het strategische Amerikaanse belang vereist een inperking van China en het versterken van de VS in de regio. De Amerikaanse regering verkondigde officieel dat de VS belangen hadden bij de regeling van de geschillen in de Zuid-Chinese Zee. De Amerikaanse vloot ging er provocatief patrouilleren ‘om de vrije scheepvaart te garanderen’. En de VS moedigden de betrokken landen aan zich assertiever tegen China op te stellen.
Met juridische steun van de VS diende de vorige Filipijnse regering een klacht in tegen China bij het Arbitragehof in Den Haag. Dat is een privérechtbank die erkend is om geschillen voortvloeiend uit UNCLOS – de zeewet van de VN- te behandelen. China betwistte de bevoegdheid van het hof en weigerde aan het proces mee te werken. UNCLOS gaat immers om verdeling van zeeën. Soevereiniteit over landmassa’s valt expliciet buiten de bevoegdheid van het Arbitragehof.
In zijn vonnis stelt het Arbitragehof dat de honderden eilanden in de Zuid-Chinese Zee volgens de UNCLOS regels geen eilanden zijn (wegens te klein of te laag). Er is dus volgens het hof geen kwestie van soevereiniteit over landmassa’s. De zee moet gewoon verdeeld worden tussen de aangrenzende landen, volgens de geldende regels. In dat geval krijgen de Filipijnen en Vietnam het leeuwendeel. Van de Chinese claim rest bijna niets. Bovendien is de Chinese activiteit op de eilanden illegaal, want in de exclusieve economische zone van anderen.
China heeft het vonnis van het Arbitragehof verworpen. Het vonnis volgt inderdaad een eigenaardige kronkel. Het mag statutair niet beslissen over vragen van soevereiniteit. Maar het gebruikt de criteria van het specifieke zeerecht (wat is een eiland?) om te beslissen dat het om niet om een zaak van soevereiniteit gaat. Dit gaat in tegen het elementaire gezond verstand : het dispuut in de Zuid-Chinese Zee draait wel degelijk om soevereiniteit. Overigens hebben de internationale media allen de besluiten van het hof geïnterpreteerd als een uitspraak tegen de Chinese soevereiniteit, ondanks de bewering van het hof dat het niet zo is.
Intussen hebben de Filipijnen een nieuwe regering die de banden met Beijing aanhaalt. Ze stuurt aan op voordelige economische samenwerking. Uitgerekend gisteren is een akkoord over 30 projecten ter waarde van 3,7 miljard dollar afgesloten. Het vonnis van Den Haag ligt in de onderste lade.
Het risico bestaat dat de regering Trump het uitvoeren van het vonnis van het Arbitragehof aangrijpt als rechtvaardiging voor militair optreden tegen de Chinese aanwezigheid op de eilanden.
Bronnen: South China Morning Post, Xinhua
Meer over de Zuid-Chinese Zee:
http://www.chinasquare.be/achtergrond/de-zuid-chinese-zee-china-en-de-vs-een-geopolitieke-kwestie/
http://www.chinasquare.be/achtergrond/zuid-chinese-zee-den-haag-op-ramkoers-met-china/
