Shenzhen staat symbool voor China’s economisch wonder. Groot geworden door arbeidsintensieve nijverheden, blijken deze nu meer naar de binnenprovincies te trekken. Zal Shenzhen er in slagen op voornamelijk high-tech en een kenniseconomie over te schakelen zoals politici en planners voorschrijven?
Shenzhen: eerste kennismaking
Shenzhen ligt in Zuid-China aan de oosteroever van de Parelriviermonding juist naast Hong Kong. Bijna 2000 km² groot telt de stad 8,9 permanente bewoners, waarvan 2,4 miljoen met een hukou. Dertig jaren geleden was het een kleine grensstad van vissers met een 30.000 inwoners. Nu is Shenzhen vierde qua economische macht na Peking, Shanghai en Kanton én de stad die het meest en snelst aangroeide. Het BNP/hoofd ligt het hoogst met 92.771 yuan. Vorig jaar groeide Shenzhens economie met 10,7% tot 820 miljard yuan en de kleinhandel met 15 %. Door de wereldcrisis verminderde de buitenlandse handel met 10 %, maar toch blijft de stad nummer één op dat vlak in China. Oorspronkelijk verbond enkel de Shennanlaan de woondistricten van oost naar west. Nu zijn er al drie brede oost-west assen met soms 10 lanen en een groenstrook die de nijverheidsgebieden verbinden. Later waaierden dezen ook uit naar meer afgelegen districten via noord-zuid verbindingen. Shenzhen heeft 17 douanekontroles op de grens met Hong Kong. Vorig jaar telden deze grensovergangen 185 miljoen personen en 14 miljoen voertuigen. Shenzhens haven is dertig kilometer lang en behandelde 193 miljoen ton cargo en 18 miljoen TEU containers waardoor het qua containers op de vierde plaats komt wereldwijd. De luchthaven vorig jaar had 24 miljoen passagiers en behandelde 605.000 ton cargo. 119 paar treinen sporen tussen Shenzhen en Kanton. De eerste metrofase was klaar eind 2004 en deze transporteerde vorig jaar 378.000 personen elke dag. Eind dit jaar moet het metronet 238 km bedragen. Bedoeling is dat de helft van de bevolking de metro neemt om naar hun werk te gaan. Eind 2009 had de stad 25.000 bussen op 578 routes van in totaal meer dan 13.000 km lengte. Vorig jaar vervoerde het gemeenschappelijk vervoer meer dan 2 miljard passagiers.
High-tech, logistiek, financies en de culturele industrie zijn de pilaren van de economie. De stadsplanning wil daarnaast nog drie nieuwe nijverheden aanmoedigen: biotech, nieuwe energie en Internet die samen tegen 2015 650 miljard worden verwacht op te brengen. De productie van high-tech bereikte vorig jaar 850 miljard yuan, waarvan er 60 % producten zijn met eigen “intellectuele rechten”. Meer dan 30.000 lokale firma’s bedrijven onderzoek en ontwikkeling van nieuwe producten, waarvan 1044 staatsondernemingen. 3,6 van het stedelijk BNP wordt aan onderzoek en ontwikkeling besteed. Vorig jaar werden 42.000 aanvragen tot patenten ingediend en 25.000 toelatingen verleend: nationale koplopers zijn drie Shenzhen ondernemingen Huawei, ZTE and BYD.
De High-Tech industriële zone die uit 1996 dateert, is 11 km² groot en in 2009 produceerden de ondernemingen in de zone voor 254 miljard yuan. De “Shenzhen virtuele universiteitszone” dateert uit 1999 en brengt 52 universiteiten samen zowel uit binnen- als buitenland. Sedertdien kregen meer dan 100.000 professionelen een opleiding, waaronder 28.000 masters en doctors en heeft het meer dan 600 start-up ondernemingen gevoed. Elk jaar wordt in Shenzhen een high-techfoor gehouden waar een half miljoen personen op afkomen en waar voor 13 miljard $ wordt verhandeld. Naast de high-tech is de financiële industrie ook een peiler en waarin de stad nationaal op de derde plaats komt. Eind 2009 telde Shenzhen 76 banken die in totaal 33 miljard (voor belasting) winst maakten. Er is een beurs en de “Small and Medium Enterprises Board” (SME Board) die sedert 2004 werkt, telt 830 firma’s. Een eerste reeks van 28 firma’s werden na 30/10/1999 genoteerd op de Nasdaq-achtige ChiNext. De stad telt verder 17 effectenvennootschappen, 16 fondsenvennootschappen en 12 verzekeringen met hoofdzetel naast 47 takken van verzekeringen en 147 dito agentschappen. Ook zijn er 34 buitenlandse banken en 24 banktakken. Het is echter niet al geld wat de klok slaat want de stad telt ook het meest NGOs en vrijwilligersverenigingen in China.
De culturele industrie groeide snel om de vierde pilaar te worden na hightech, logistiek en financies. Gedurende de vijf laatste jaren groeide de sector met één vijfde jaarlijks om vorig jaar 53 miljard te bereiken of 7 % van het BNP. De stad was China’s eerste stad die door de UNESCO eind 2008 gehuldigd werd als stad van design. Shenzhen telt 6000 design-firma’s die in totaal 60.000 personen te werk stellen. Het voormalig stadsdorp Dafen telt bijvoorbeeld 15000 kunstenaars die in 40 bedrijven, en 800 studio’s en workshops aan olieschilderen doen op massabasis. De stad is ook een belangrijke basis voor tekenfilms waarvoor het 70 % van China’s productie tekent. Ook won het diverse prijzen als ecologische stad, waar de helft van het grondgebied nu beschermd is tegen de bouwwoede. In de ontwikkelde gebieden bedraagt de groenoppervlakte 45 % met een gemiddelde groenoppervlakte van 16 m² per bewoner;
Speciale economische zone 30
De speciale economische zones werden in 1980 opgericht om buitenlandse investeringen aan te trekken, de export te vergroten en de assimilatie van nieuwe technologie te versnellen. De gekozen gebieden lagen ver van Peking en dicht bij gebieden die een verleden hebben van contact met de buitenwereld zoals Guangdong en Fujian. De keuze van Shenzhen was strategisch omdat het vissersdorpje zich juist tegenover Hongkong bevindt: het was toen een vissersdorpje zonder één verkeerslicht. Van de vier oorspronkelijke speciale zones mocht Shenzhen het verst gaan bij het exploreren van vernieuwingen. In 1981 vertegenwoordigden de vier speciale zones al 60 % van China’s buitenlandse investeringen. Shenzhen alleen al had 50 %; de anderen elk 3% ongeveer. Tegen 1985 hadden de vier zones 1,17 miljard $ aangetrokken of één vijfde van China’s totaal. Terwijl het nationale BNP tussen 1980 en ’84 met 10 % per jaar steeg, groeide Shenzhen met een fenomenale 58 %, gevolgd door Zhuhai (32%), Shantou (9%) en Xiamen (13%). Shenzhens economie groeide zes maal en deze van Zhuhai 3 maal. Gezien het succes besloot China ook 14 kuststeden te openen naar de buitenwereld met een voorkeurspolitiek. In 1988 werd het eiland Hainan erkend als speciale economische zone en in 1990 volgde Shanghais district Pudong. Dit werd dit in 1992 nog verder opengetrokken naar grensgebieden en hoofdsteden van provincies of autonome regio’s. Toen Deng te Shenzhen zijn ideologisch testament uitsprak in 1992 waren de speciale zones nauwelijks nog speciaal.
Bekijken we Shenzhens ontwikkeling van naderbij. In 1981 schonk de provincie Guangdong Shenzhen dezelfde politieke status als de hoofdstad Kanton. In 1988 werd deze status zelfs opgetrokken tot het niveau van provincie voor wat economische planning betreft. Daarnaast moest Shenzhen de eerste tien jaren geen belasting betalen noch aan de centrale regering, noch aan de provincie. De autoriteiten van de speciale zones stelden een minimumtarief in; de permanente- en de meeste contractarbeiders kregen een betere sociale zekerheid dan wat voorheen gebruikelijk was in China. Migranten begonnen toe te vloeien: tegen 1989 waren er reeds één miljoen in de stad.
Bovendien heeft Shenzhen een balans behouden tussen buitenlandse investeringen en binnenlandse. In 1985 waren van de 409 industriële projecten meer dan 70 % met binnenlandse linken. Tien jaren later bereikte het aantal binnenlandse projecten 1400, terwijl het aantal joint-ventures steeg tot 9000. Dit naast mekaar functioneren bleek goed voor het verspreiden van technologie. Reeds in 1985 vertegenwoordigde Shenzhens productie van televisies en radiocassette-recorders één zesde en één derde van ’s lands totaal. Tegen 1998 nam de lokale productie van floppy disks 14 % van de wereldproductie; 6,2 % van de PC-moederborden; 8 % van de harde schijven en 10 % van de magnetische koppen. Op de binnenmarkt vervaardigde Shenzhen 70 % van de LCDs, 33 % van de GSMs, 30 % van de PCs en 85 % van de floppy disks. Tegen 1998 vertegenwoordigde high-tech 40 % van Shenzhens nijverheidsproductie. Vele ondernemingen met veel patenten genieten internationale bekendheid zoals Huawei, ZTE en BYD. Terwijl China Japan voorbijstak wat het aantal patenten betreft, staat Shenzhen binnen China nog altijd op kop van alle Chinese steden.
Het succes van Shenzhen en de aantrekkingskracht om buitenlands kapitaal aan te trekken, heeft ook te maken met een relatieve onafhankelijkheid op economisch vlak en dus een directe toegang van de buitenlandse investeerders tot de beslissers. De resultaten laten zich dan ook gelden bij de export: in 2006 en 2007 was Shenzhen verantwoordelijk voor 14 % van China’s export, waarbij het vijftiende jaar naeen China’s topexporteerder was. In de beginjaren waren Hong Kong en Macao de belangrijkste bronnen van “buitenlandse investeringen”. Tegen 2008 kwam de toevloed uit 82 landen waarbij er 148 ondernemingen zijn uit Fortunes top 500. 60 % van de nijverheidsproductie en export is afkomstig van buitenlandse investeerders.
Deze duurzame toevloed van buitenlandse investeringen en toename van buitenlandse handel hebben een belangrijke economische structurele verandering te weeg gebracht. Het aandeel van de primaire sector tuimelde van 37 % in 1978 over 4,1 % in 1990 tot 0,1 % in 2007. De secundaire sector groeide van 20 % in 1978 tot 50 % in 2007. Bij de tertiaire sector nam het cijfer toe van 42 % in 1978 tot 49 % in 2007. Bij de start van het elfde vijfjarenplan waren de 4 peilers van Shenzhens industrie: High-tech, logistiek, financiën en de culturele nijverheden. Shenzhens GDP dat in 1981 0,9 % bedroeg van Hong Kongs, nam tegen 2005 reeds toe tot 34 %. Het BNP per hoofd nam in vergelijking met Hong Kong op zijn beurt toe van 11 % tot 28,5%.
Premier Wen Jiabao riep naar aanleiding van het dertig jarig bestaan van de speciale zone op verder te gaan op de ingeslagen weg, maar pleitte voor meer politieke hervormingen. Nog zeer recentelijk werd Shenzhens voormalige burgemeester van zijn lidmaatschap van de Communistische partij ontheven nadat hij door de disciplinecommisie van de partij onderzocht werd op beschuldingen van corruptie. De nieuwe politieke hervormingen zouden volgens de premier de machtsconcentratie moeten tegen gaan. Ook op dat vlak timmert Shenzhen echter aan de weg.
Toekomst
Shenzhen heeft dit jaar van de regering de toelating verkregen om de speciale zone die totnogtoe maar twee stadsdistricten besloeg, uit te breiden tot de gehele stad. Hoofd van de stadsplanning Wang Peng deelde begin juni mee dat voortaan ook de districten Longgang en Bao’an plus de nieuwe zones Guangming and Pingshan zullen deel uitmaken van de speciale zone. Het eerste wat het stadsbestuur na uitbreiding zal doen is het grondbeleid strakker maken. De vier buitenstedelijke delen maken vier vijfden uit van de grondoppervlakte in de stad die krap bij gronden zit. De Pingshan nieuwe zone die reeds groten huisvest als BYD, ZTE en Hitachi zal streng optreden tegen onwettelijke bouwsels en wil zijn gebied uitbouwen als een model inzake duurzame ontwikkeling aldus directeur Yang Xusong die meedeelde dat 50 ondernemingen wachten op goedkeuring om er zich te vestigen. Bao’an district waar de helft van de bevolking woont, is van plan zijn 619 nijverheidszones te integreren in 18. Longgang daarentegen grijpt de nieuwe toestand aan om infrastructuur en openbare diensten uit te breiden aldus districtshoofd Zhang Bei. Op vijf jaren tijd zal daar 160 miljard yuan aan worden gespendeerd, aldus Zhang. Nog dit jaar zal het stadsbestuur 45 miljard besteden aan de ontwikkeling van de vier, wat 72 % uitmaakt van de stedelijke begroting aldus Chen Biao, hoofd van de stedelijke Ontwikkelings -en hervormingscommissie. Openbare diensten en milieu zullen vooraan staan bij de uitbreiding, aldus nog Chen. Dit knoopt dan weer aan bij het tienjarenplan om van Shenzhen een meer leefbare stad te maken. Het bestuur beoogt vooral ontwikkeling van infrastructuur en energiebesparing. Burgemeester Xu Qin leidt het plan-team dat meer sociale huisvesting moet aanleggen en de standaarden qua huisvesting aanpassen. Bij het plan horen ook maatregelen ter bescherming van het wateraanbod en ter verbetering van geneeskundige- op onderwijsnormen. Meer sportfaciliteiten en culturele infrastructuur worden eveneens voorzien. Ook honderden kilometers fiets-en wandelpaden zullen op korte termijn worden aangelegd. Wat is echter de toekomst voor de stadsdorpen waarin quasi de helft van de bevolking leeft? Shenzhen heeft sedert 2005 niet alleen een masterplan voor de renovatie van deze stadsdorpen met overigens districtssubplannen maar beschikt daarnaast over een fonds om de renovatie te bekostigen. De procedure is een handig compromis tussen de stadsvereisten en de autonomie van de vormalige dorpscoöperaties. Deze fungeren als bouwheer en promotor maar hoeven te voldoen aan de stedenboukundige en technische normen die de stad voorschrijft. Als dit na het voorleggen van de plannen het geval blijkt, kan de lokale coöperatieve tot de helft financiële toelage van het stadsbestuur krijgen voor de renovatie. Een handige manier om de stadsdorpen geïntegreerd te krijgen in de stedelijke planning.
Als geschenk voor het 30-jarig bestaan van de economische zone kreeg Shenzhen van de regering een nieuwe titel. Voorheen was Shenzhen “Een centrale stad in Zuid-China”. Sedert eind augustus decreteerde de regering Shenzhen als “Een nationaal economisch centrum” en “Een stad van globaal kaliber inzake uitwisseling van cultuur, economie en technologie”. Verwacht wordt dat Shenzhen z’n rol voortzet om de gehele regio mee vooruit te trekken. Xu Chongguang, vicedirecteur van de Stedelijke Planning, legt uit dat de stad in oktober 2006 reeds de plannen opstelde waarbij de stadsuitbreiding beperkt wordt, maar op een meer duurzame manier geschiedt. Bij de rigide doelstelling behoorde het beperken van de bebouwde oppervlakte tot 890 km², de helft van de totale oppervlakte en ook het beperken van de permanente bevolking tot 11 miljoen, 22 % meer dan de huidige 9 miljoen. De regering verwacht van haar kant dat de stad de banden met Hongkong op vlakken transport, douane, milieu , bouw, financiën en IT aanhaalt; prioriteit verleent aan openbaar en groen vervoer en milieuvriendelijke en duurzame huisvesting biedt met kwaliteitsvolle openbare diensten, ook voor lage inkomens. Merkwaardig is dat niet iedereen in Shenzhen tevreden is met de evolutie gedurende de laatste jaren. Partijsecretaris Xu Rong zei nog tijdens de feestelijkheden dat andere steden Shenzhens model willen kopiëren omdat het BRP groeide van 196 miljoen in 1979 tot 820 miljard yuan vorig jaar. Anderzijds merkt Tan Gang, vicevoorzitter van de partijschool, op dat de groeivoeten de laatste jaren onder de 10 % lagen en dus lager uitvielen dan het nationale gemiddelde. Shenzhen bestudeerde op zijn beurt de ervaringen van Beijing, Shanghai en Tianjin en hieruit kwamen nieuwe plannen voort die het nijverheidspatroon willen omvormen in de richting van opkomende nijverheden. Ondertussen trekt arbeidsintensieve nijverheid weg uit de stad, overigens ook aangemoedigd door de provinciale overheid die hen uitnodigt zich in westelijk of oostelijk Guangdong te vestigen. In 2009 werd geraamd dat één derde van de nijverheidspercelen vacant waren. De nijverheidszone Huaqiangbei was de eerste industriële zone die succesvol gereconverteerd werd voor commerciële en residentiële doeleinden.
Investeringen
Op lange termijn worden twee centra gebouwd in het kader van Shenzhens internationale rol. In Qianhai wordt samen met Hongkong een dienstencentrum gebouwd en ten westen van Shajing benoorden de luchthaven een highendfabrieksbasis die terzelfdertijd zal fungeren als regionaal handelscentrum. Meer details over het laatste project volgen pas volgend jaar. Wat het samenwerkingsproject met Hongkong in Qianhai betreft, is reeds meer geweten. Daarin wordt op 15 km² 40 miljard yuan geïnvesteerd, opdat de zone een combinatie zou worden van een kuststad langs het water en een Chinees Manhattan. De zone zal financiële diensten, logistiek, technologie, telecom en media-initiatieven huisvesten. De stad verwacht dat de zone tegen 2020 voor 150 miljard yuan voortbrengt. Uit 62 deelnemende architectenbureaus heeft het bureau James Corner Field Operations uit New York de prijs voor de heraanleg van Qianhai gewonnen. Het ontwerp voorziet vijf corridors die het Nanshandistrict onderverdelen in subdistricten met eigen architecturale stijlen en openbare functies. Het ecologisch gebruik van water met recyclage loopt als een rode draad doorheen het project. (Zie ook CNTV over Qianhai)
Op meer korte termijn zal Shenzhen 100 miljard investeren in 60 grote projecten. Zo’n 20 miljard hiervan wordt nog dit jaar besteed. Het gaat volgens burgemeester Xu Qing over projecten op het vlak van onafhankelijke innovatie, nijverheidsontwikkeling, sociaal welzijn, stadsvernieuwing en infrastructuur. Bij de projecten zijn er zes wegenprojecten om het verkeer tussen de districten te verbeteren. Begin september werd eveneens begonnen met drie ziekenhuisprojecten, die samen 12.000 bijkomende bedden zullen opleveren. De stad plant voorts drie waterreservoirs om de waterbedeling rond Gongming te garanderen. Ook werd de bouw opgestart aan drie havenaanlegplaatsen van 50.000 ton. Eén miljard yuan wordt uitgetrokken voor toelagen aan 269 projecten in de nieuwe groeisectoren biotech, Internet en nieuwe energie. Darvan krijgt biotech 386 miljoen yuan, Internetprojecten 401 miljoen en de nieuwe energie is goed voor 235 miljoen. De 269 projecten vereisen een totale investering van bijna 20 miljard yuan. Volgens plan zouden dezen in 2115 voor 650 miljard moeten voortbrengen.
Shenzhens ondernemingen participeren mee in de investeringsgolf die de stad meer kwalitatieve nijverheden moet opleveren. Telecomfabricant “ZTE” investeert 160 miljoen in een 3G-laboratorium op basis van China’s eigen TD-SCMD-signaal; “BYD” investeert 23 miljard voor onderzoek in ‘distributed power’; “Salubris Pharmaceuticals” Co 780 miljoen in een geneesmiddelenbasis en “Shenzhen H&T Intelligent Control” Co 235 miljoen in een aantal vestigingen. Om de werknemers te kunnen blijven houden, werkt het stedelijk bestuur voor Bouw en Huisvesting samen met ’s lands grootste vastgoedontwikkelaar Vanke om 4000 volkswoningen te bouwen in Longhua. De totale kost van deze bouw bedraagt 760 miljoen. Staatsonderneming “China Merchants” investeert 30 miljard in de algehele ontwikkeling van sommige stadsdelen. De havengroep Shenzhen Yan Tian Port Holdings zal 3,8 miljard besteden voor een nieuwe containerterminal in het westen van Shenzhen. Al bij al een vrij functionele mengeling van overheidsplanning en marktinitiatieven. Ondertussen heeft de Chinese Internetzoekmachine Baidu bekend gemaakt ook haar internationaal hoofdkwartier te willen bouwen in Shenzhen. Na 30 jaar heeft de stad nog altijd de wind in de zeilen. Dit garandeert een goede uitgangspositie voor het ogenblik dat eenmaal het thema van een duopolis tussen Hong Kong en Shenzhen ter sprake zal komen.
Selecte bibliografie
http://www.chinasquare.be/tag/shenzhen/
http://english.sz.gov.cn/ln/
China’s Special Economic Zones at 30; Yue-man Yeung, Joanna Lee, and Gordon Kee; Eurasian Geography and Economics, 2009, 50, No. 2, pp. 222–240. , 2009 by Bellwether Publishing
Progress in Planning 73 (2010) 209–249; Restructuring and repositioning Shenzhen, China’s new mega city; John Zacharias a,*, Yuanzhou Tang b a Department of Geography, Planning and Environment, Concordia University, Montreal, Canada b Department of Urban Planning and Design, The University of Hong Kong, Hong Kong, Chin
The Planning of ‘Villages-in-the-City’ in Shenzhen, China: The Significance of the New State-Led Approach, International Planning Studies; Vol. 14, No. 3, 253–273, August 2009, HIM CHUNG
Department of Geography, Hong Kong Baptist University,
