Dat China en Congo in de loop ter tijd een win-win samenwerking zijn aangegaan – en niet een soort neokoloniale relatie – wekt bij sommige westerse politici en commentatoren onrust.
Het gebeurt echter dat zelfs progressieve journalisten met een respectabele staat van dienst zich door propaganda vanuit die hoek laten misleiden, al is het dan ook met de beste linkse bedoelingen. Toen de Amerikaanse vredesactivist Dee Knight in Black Agenda Report daarvan een voorbeeld las bij Ann Garrison besloot hij tot een opbouwend-kritische reactie die wij hier met zijn toestemming als opinie overnemen (pittig detail: de auteur citeert de Belgische media ChinaSquare en Lava). Knights stuk verscheen oorspronkelijk ook op Black Agenda Report.
Teleurstellend ‘overhaast oordeel’ over de rol van China in Congo
Dee Knight* – Opinie
Ann Garrison heeft het boek Cobalt Red gelezen en schrijft in haar recensie: ‘Enorme Chinese bedrijven domineren zo sterk de Congolese kobaltwinning en de verwerking en productie van batterijen dat je je wel moet afvragen waarom een communistische regering, hoe kapitalistisch ze in werkelijkheid ook is, niet op zijn minst op de een of andere manier een meer verantwoorde wijze van ontginning eist van de mineralen die daarna binnen haar grenzen worden verwerkt en vervolgens in de toeleveringsketen terechtkomen’ (cursivering door Dee Knight).
Garrison heeft een sterke reputatie op het gebied van indringende anti-imperialistische verslaggeving over Afrika, dus is het noodzakelijk om over haar vraag serieus na te denken. Helaas laat het resultaat van dat denkwerk zien dat Garrison overhaast oordeelt over de rol van China in Congo en zich alleen verlaat op Cobalt Red, in plaats van verder te zoeken naar feiten en analyses van de snel veranderende mijnindustrie in de Democratische Republiek Congo (DRC).
Anderen hebben de kwestie vollediger en nauwkeuriger onderzocht. Een daarvan is Isabelle Minnon, een advocate en activiste in België. Haar onderzoeksrapport ‘Industriële ommekeer in Congo’ verscheen afgelopen oktober in Lava, een Belgisch tijdschrift voor maatschappijkritiek en marxistische analyse.
China deel van oplossing van het probleem
Minnon toont aan dat China deel uitmaakt van de oplossing, niet van het probleem. ‘China heeft ingespeeld op de behoefte van de DRC aan partners die investeren in industrialisatie’, schrijft ze. Westerse kolonisten hadden Congo leeggezogen met zware schulden, waardoor het land ‘gebukt ging onder een last die het belette zich economisch te ontwikkelen’. In 2001 lag de industriële productie stil en waren de mijnterreinen verlaten.
Toen de DRC zich tot de Wereldbank en het IMF wendde voor hulp, drongen zij aan op privatisering van de mijnbouwsector en ontsloegen duizenden mijnwerkers. Honderden mijnen werden verkocht met ‘slapende mijnbouwtitels’ aan buitenlandse bedrijven – ‘niet om te produceren maar om ze op het juiste moment door te verkopen’ met hoge winsten.
De maatregelen vernietigden de mijnindustrie niet, maar dwongen duizenden ontslagen mijnwerkers en hun gezinnen om voor zichzelf te zorgen als ambachtelijke mijnwerkers, om de mineralen vervolgens te verkopen aan verwerkingsbedrijven. Dat was de situatie die wordt beschreven in Cobalt Red.
China in Congo
De rol van China was het brengen van nieuwe, grootschalige investeringen op een nieuwe basis: gecombineerde financiering voor industriële mijnbouw en openbare infrastructuur – wegen, spoorwegen, dammen, gezondheids- en onderwijsvoorzieningen. Het resultaat was ‘na decennia van bijna geen industriële productie, werd en blijft het land de grootste producent van kobalt in de wereld en, tegen 2023, de op twee na grootste producent van koper.’ De nieuwe overeenkomst ‘maakt een einde aan het monopolie van bepaalde westerse landen en hun grote bedrijven, waarvan de geschiedenis laat zien dat deze exclusiviteit het land geen ontwikkeling heeft gebracht.’
De regeling heeft de rol van de ambachtelijke mijnbouw drastisch verminderd. Sinds de enorme toename van de productie in de mijnbouwsector in Congo, wordt 80% van de mijnbouwproductie industrieel uitgevoerd. Sicomines [Chinees-Congolese mijnbouwmaatschappij] heeft de modernste fabriek in de DRC gebouwd voor de verwerking van ruw koper. Hetzelfde geldt voor kobalt, waarbij ambachtelijke mijnbouw wordt vervangen door georganiseerde, industriële productie. Industriële mijnbouw verdringt de ambachtelijke mijnbouw.
‘Resource-for-Infrastructure deals (grondstoffen-in ruil voor-infrastructuurcontracten) zoals deze hebben China in heel Afrika geholpen om sterke relaties met verschillende landen op te bouwen,’ schrijft Halim Nazar van het Institute for Chinese Studies in India.
Westerse concurrenten zijn niet blij. ‘Het IMF heeft de DRC publiekelijk bekritiseerd voor het aangaan van te hoge schulden,’ schrijft Nazar. Maar het is een ‘schuld-investering’ geweest op basis van reële groei.
Vrede in ruil voor concessies?
Avril Haines, directeur van de nationale inlichtingendienst van de VS, bezocht op 20 november het vliegveld van Kinshasa voor een ontmoeting met president Tshisekedi van de DRC. Hij kwam samen met Molly Phee, staatssecretaris voor Afrika, de hoogste ambtenaar voor Afrika van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Het was de eerste dag van Tshisekedi’s presidentiële campagne, schrijft Tony Busselen, auteur van Congo voor beginners. De topambtenaren van de VS richtten zich op vrede tussen de DRC en buurland Rwanda en boden hulp aan bij de moeilijke komende verkiezingen. Tshisekedi won de zwaarbevochten verkiezingen met een verpletterende overwinning.
Een reportage van 1 december in Politico suggereert dat het misschien een ruil was van vrede voor concessies. ‘De ontmoeting met Haines komt op een moment dat Washington China probeert tegen te werken in Afrika. Want Congo herbergt ongeveer 70 procent van de kobaltreserves in de wereld en China is de grootste producent. Beijing is de grootste handelspartner van Kinshasa en heeft sinds de jaren 2000 belangrijke mijnbouwrechten verworven. Controle over de markt geeft het land een grote voorsprong op de VS in de race om cruciale onderdelen voor batterijen voor elektrische voertuigen.’
VS in Congo
Heeft Haines druk uitgeoefend op Tshisekedi om de contracten van Congo met China te herzien? Politico citeert Cameron Hudson, een voormalig inlichtingenanalist voor Afrika bij de CIA: ‘Deze regering heeft al eerder getoond dat ze bereid is om contracten met China te herzien.’ Op 16 februari 2023 publiceerde de regering van Tshisekedi een zeer kritisch rapport over het Chinese contract. De president gelastte een audit van het contract en riep China op om het te herzien op een ‘win-win’ basis.
Toen president Tshisekedi dan in mei in China werd uitgenodigd, gaf hij een interview op de Chinese tv waarin hij zich distantieerde van het beleid van veroordeling en inmenging tegen China. China had de rentevrije leningen van de DRC ter waarde van naar schatting 28 miljoen dollar opgezegd. Het had beloofd meer infrastructuurprojecten te financieren en ook 17 miljoen dollar aan andere financiële steun te geven nu de DRC zich aansluit bij het Belt and Road Initiative (BRI).
Isabelle Minnon citeert de opmerking van Franz Fanon dat ‘Afrika de vorm heeft van een revolver waarvan de trekker in Congo zit’. Ze voegt eraan toe: ‘wie de vinger aan de trekker houdt, heeft de macht om de DRC en heel Afrika op te bouwen of te vernietigen’. Inderdaad zegt ze dat dit de manier is waarop, na de door de VS en België gesteunde staatsgreep van 1961 en de moord op Patrice Lumumba, de kolonialisten Mobutu Sese Seko konden installeren. Hij regeerde 31 jaar en werkte met hen samen om de Congolese economie te vernietigen door haar in de schulden te steken.
Nadat de DRC en China het eens waren geworden over een grondstoffen-voor-infrastructuur deal, is de situatie verbeterd. Zo sterk dat de deal ‘kwaad bloed heeft gezet bij de westerse landen. Zozeer zelfs dat de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds de schuldverlichting voor de DRC afhankelijk hebben gesteld van een verlaging met 50% van het bedrag dat bestemd is voor infrastructuur.’
Wat voor mijnbouw?
Het Wilson Center publiceerde in september 2021 het volgende rapport: ‘Ambachtelijke mijnwerkers produceren 20% van de kobaltproductie van het land. De rest is afkomstig van buitenlandse bedrijven, voornamelijk Chinese, waarvan de oplaadbare batterijenindustrie goed is voor ongeveer 60 procent van de wereldwijde vraag naar kobalt’ (cursivering Dee Knight). Maar bedenk dat geïndustrialiseerde mijnbouw vele malen productiever is dan ambachtelijke, dus zelfs voor een productie van 20% zijn er nog meer ambachtelijke mijnwerkers nodig dan industriële mijnwerkers.
Wie houdt van het boek Cobalt Red en wie niet?
Ann Garrison erkent de kritiek op Cobalt Red – ze zegt dat Open Democracy (OD) ‘het een sensationalistisch, zelfverheerlijkend ‘White Saviour’(blanke verlosser) betoog heeft genoemd’. OD schreef dat Cobalt Red ‘gewoon oude stereotypen en koloniale visies op de Democratische Republiek Congo herhaalt en zich een ontmenselijkende retoriek permitteert. Bovendien vertoont het boek een gebrek aan onderzoeksethiek en onwetendheid, of de neiging om de kennis van de feiten ter plaatse te verzwijgen’. Misschien wel het meest veelzeggend is dat de OD-critici zeggen dat de auteur van Cobalt Red ‘de DRC wil afschilderen als een onveranderlijke wereld vol ellende waar de tijd heeft stilgestaan’. Maar tijden veranderen en een groot deel van deze verandering kan worden teruggevoerd op de verbetering van de grondstoffen-voor-infrastructuurdeal met China.
Twijfelachtige helden
Garrison wijst erop dat ‘Siddharth Kara (de auteur van Cobalt Red) wordt geïnterviewd op talloze podcasts, van Democracy Now en bij de Foreign Policy Association. Dit laatste – samen met een bestseller ranking in de NY Times en Publishers Weekly en een shortlist voor de Financial Times Best Business Book of the Year – wekt de indruk dat zij instemt met deze onbetrouwbare bronnen. Want het is twijfelachtig om je goedkeuring te delen met ‘helden’ van de Foreign Policy Association zoals daar zijn Antony Blinken en (wijlen) Madeleine Albright, generaal David Petraeus, journalisten Robin Wright en David Sanger, en ‘titanen’ op het gebied van buitenlandse politiek als William Burns en Fiona Hill.
Het kan zijn dat Ann Garrison niet heeft gemerkt dat de rol van China in de Democratische Republiek Congo belangrijke veranderingen heeft teweeggebracht. In één opzicht is dat begrijpelijk. Want de verandering heeft zich nog niet voltrokken en het proces is misschien verre van perfect. Maar in haar artikel velt ze te snel een oordeel, zonder de juiste vergelijkingen te maken.
————————————————
*Dee Knight is een vredesactivist uit de VS. Hij was onlangs, als lid van een internationale delegatie, in China en concludeerde: ‘als we vrede willen moeten meer mensen onder ons China bezoeken’. (YouTube VIDEO)
