Tijd voor een globalisering op zijn Chinees

Martin Jacques heeft aan de Global Times een interview gegeven over 40 jaar hervormingen en openstelling van China. Sun Wei, correspondent van de GT in Londen, sprak verder met hem over de verhouding tussen de VS, het Westen en China.

Dit is deel 2 van het interview: Globalization in Chinese style (globalisering op zijn Chinees). De vertaling van Deel 1 (China’s metamorphosis)stond gisteren op ChinaSquare.

GT: De vicepresident van de VS, Michael Pence, heeft in een speech in begin oktober gezegd dat het de VS is die China de afgelopen 25 jaar heeft vernieuwd. Ook president Trump heeft een aantal keren iets in die zin gezegd. Verwonderen die uitspraken van Pence u?

Jacques: Niet echt. Je kunt wel zeggen dat de regering Trump op allerlei manieren haar onkunde laat zien. Ze reageren op de neergang van de VS door terug te grijpen naar het Amerikaanse nationalisme en door de rest van de wereld te willen koeioneren. Het is nonsens om te zeggen dat de transformatie van China in de laatste 25 jaar vooral door de VS komt. Daaruit leid ik af dat ze van die transformatie geen enkel benul hebben. Op welke planeet leven zij eigenlijk om zoiets te beweren? Wat een goedkope manier om propaganda te maken voor jezelf. Heeft de VS bijgedragen aan de opkomst van China? Jazeker. Zoals China zelf vele malen heeft gezegd heeft het land profijt gehad van het tijdperk van globalisering waarvan de VS een belangrijke gangmaker is geweest

GT: Er zijn Amerikaanse wetenschappers die menen dat China veel voordeel heeft gehad van de constructieve betrokkenheid van de Verenigde Staten. Maar nu heeft China de VS ‘verraden’ vinden zij, en is het niet van plan het politieke systeem van de VS na te volgen. Wat is uw mening daarover? 

Jacques: Ik denk dat er in de VS een hele grote politieke ommekeer is gebeurd. Niet alleen bij de Republikeinen. Ook de Democraten zijn meer anti-Chinees geworden. De vraag is nu hoe dat zo gekomen is en daarover moeten de Chinezen zelf goed nadenken.

Tot ongeveer 2010 stelde de VS zich welwillend op tegenover China. Na 1972, na het akkoord tussen Nixon en Mao, was er een periode geweest van relatieve stabiliteit in de verhouding tussen de twee machten. De Amerikaanse houding ging uit van twee veronderstellingen. In de eerste plaats dachten ze dat de ontwikkeling van de Chinese economie nooit een bedreiging zou vormen voor de economische alleenheerschappij van de Verenigde Staten. Ten tweede namen ze aan dat China uiteindelijk wel zou worden zoals het Westen. Ze dachten immers dat, als China de VS niet navolgde, het nooit succes zou hebben, en dat zijn transformatie dan wel moest mislukken. Zowel economisch als politiek kon het niet blijven duren wat China deed. Tussen 1972 en 2008, de financiële crisis van het westen, bleef de verhouding zeer ongelijk, hoewel de kloof stilaan wel een beetje kleiner werd. De Verenigde Staten waren de grote macht, China was de junior partner.

Vanaf ongeveer 2010, werd het steeds duidelijker dat ze het op beide punten fout hadden. In de eerste plaats omdat de transformatie van de Chinese economie een groot succes was en bleef en die economie in 2014 de Amerikaanse inhaalde wat betreft het bruto binnenlands product in koopkrachtpariteit gemeten. Vervolgens werd het duidelijk dat China niet zou worden zoals de VS. Het Chinese politieke systeem zou niet op het hunne gaan lijken. Daar kwam bij dat China niet bereid was om het Amerikaanse wereldleiderschap te accepteren en alles te doen wat de VS van China vroeg. Twee dingen maakten het allemaal erger. De financiële crisis in het Westen vanaf 2008, de ergste crisis sinds 1931. Plots zat het Westen zwaar in de problemen. China daarentegen kwam niet in de problemen en bleef vooruitgaan. Dat ondermijnde het vertrouwen van het Westen.

Tot dan toe hadden de Verenigde Staten niet geloofd dat ze in verval waren. Ze waren dat al een hele tijd, maar hadden het niet willen weten. Trump was het product van die nieuwe onzekerheid, angst, teleurstelling en de toenemende boosheid en frustratie, en hij gaf er uiting aan. Dat is de historische achtergrond van de verandering in de Amerikaanse houding tegenover China.

GT: Trump vervat zijn buitenlandse politiek vaak in twee woorden: America First. De Verenigde Staten hebben zich teruggetrokken uit allerlei internationale organisaties en akkoorden. Ze werpen handelsbarrières op, maken problemen bij de technologische en personele uitwisseling met heel wat landen. Denkt u dat dit het proces van globalisering zal terugdraaien?

Jacques: Ik ben er zeker van dat het einde van de tijd van het neoliberalisme is aangebroken. Er is in het Westen een tegenbeweging tegen de globalisering. De bijbehorende ideologie, het neoliberalisme, is in crisis. Trump is er een reactie tegen. Met de extreme globalisering, de Westerse ideologie van die periode, is het afgelopen.

Ik geloof ook dat er een eind gekomen is aan het beeld dat de Amerikanen hadden van zichzelf en van hun rol in de wereld sinds de Tweede Wereldoorlog. Ik zie niet hoe het verleden terug kan komen, het multilateralisme en het leiderschap van de Amerikanen. Het is voorbij en komt waarschijnlijk niet onder zijn oude vorm terug. Dat hoeft ons niet zo te verbazen als we wat verder terugkijken in de Amerikaanse geschiedenis, laten we zeggen van de Onafhankelijkheidsoorlog tegen de Britten tot 1939. In de Verenigde Staten domineerde het nationalisme en het isolationisme. De periode van 1945 tot de verkiezing van Trump in 2016, toen de VS zichzelf zag als voorvechter van multilaterale instellingen, grote bondgenootschappen en als leidende natie was eerder de uitzondering dan de regel.

Voor de Tweede Wereldoorlog bestond de VS altijd louter voor zichzelf, nationalistisch en ‘in splendid isolation’. Door de geschiedenis heen waren de Verenigde Staten erg agressief. Het was een land gebouwd op geweld, slavernij, oorlogen, tegen de Indianen, de Britten, Spanje, Mexico. Zo kwam het tot gebiedsuitbreiding. De meest recente periode van de Amerikaanse ontwikkeling was de uitzondering. Trump past in de vroegere traditie. Hij verzet zich tegen die periode van na 1945, keert terug naar het verleden. Zo wil hij zijn doel bereiken: ‘make America great again’. Met andere woorden, maak Amerika opnieuw zoals het was. Natuurlijk zal hem dat niet lukken: de tijden zijn grondig veranderd.

Ik denk niet dat we moeten verwachten dat het tijdperk Trump van korte duur zal zijn. Er komt geen gemakkelijk of eenvoudig herstel van hoe het was in de tijd voor Trump. Dit kan wel 20 of 30 jaar duren, die afkeer voor de westerse extreme globalisering. Op de lange termijn zal de globalisering doorgaan. In het komende decennium en misschien nog daarna zal ze tegenslagen kennen en is het mogelijk dat ze op bepaalde terreinen wordt teruggedraaid.

Intussen is er echter een andere globalisering bezig. Dat is wat ik ‘globalisering op zijn Chinees’ noem. Daarvan is het Belt and Road initiative het meest uitgesproken onderdeel. Wij treden een tijd binnen die veel complexer is, waarin de wereld meer verdeeld en versplinterd zal zijn. Binnen die context, voorspelt de speech van Pence niets goeds. Hij had kunnen uitgesproken zijn in de Koude Oorlog. Het was een grove aanval op China, bedoeld om China te demoniseren. Er komt geen exacte terugkeer van de Koude Oorlog, maar er zullen veel gelijkenissen zijn.

GT: China heeft veel baat gehad van de globalisering en van het systeem van multilaterale handel. Wat worden nu de uitdagingen voor China? Wat is uw advies voor de volgende fase van de hervormingen en de openstelling van China?

Jacques: Ik denk dat wat de Chinese leiders nu bezighoudt is hoe ze moeten reageren op dat veranderde Amerika, hoe ze dat moeten begrijpen en hoe ze daarmee om moeten gaan. De 40e verjaardag van de hervormingen en de openstelling is volgens mij een aanmaning dat we bepaalde dingen niet mogen vergeten. Denk aan de wijze woorden van Deng Xiaoping: houd de communicatiekanalen open, blijf nieuwsgierig naar wat er in de wereld omgaat en maak zoveel mogelijk vrienden. Volgens mij is dat nog steeds een goede raad.

Martin Jacques (www.martinjacques.com) is academicus, publicist en spreker.
Zijn bekendste werk is When China Rules the World: the End of the Western World and the Birth of a New Global Order. (Eerste publicatie in 2009, vertaald in 15 talen, 350.000 ex. verkocht).

Het hele GT-interview staat op zijn website onder de titel Martin Jacques: Good at learning, China has to be distinctive