Zal de VS erin slagen China en Rusland uit elkaar te spelen? Wil Europa daaraan meewerken en militariseren? Of is het beter de oproepen van China serieus te nemen en oprecht te streven naar rationele en vredelievende interntionale betrekkingen?
Dirk Nimmegeers OPINIE
De Chinese president Xi Jinping voert op maandag 24 februari een telefoongesprek met de Russische president Vladimir Poetin. Het ministerie van Buitenlandse Zaken van China heeft daar verslag van gedaan. Tijdens het gesprek bevestigt Xi dat ‘de relatie tussen China en Rusland niet gericht is tegen een derde partij en ook niet beïnvloed wordt door een derde partij’. Xi en Poetin zijn het erover eens dat de ontwikkelingsstrategie en het buitenlandbeleid van hun beider landen gericht is op de lange termijn. ‘Dat beleid is niet ingegeven door opportunisme en wordt niet beïnvloed door derden’, zo benadrukken ze.
Innig en voor de lange termijn
De Global Times merkt de volgende dag op dat ‘de twee leiders elkaar tegenwoordig regelmatig spreken’. Voor de krant is dit een teken van ‘de strategische, betrouwbare en stabiele aard van de samenwerking tussen China en Rusland’. Bovendien melden Chinese en Russische media dat de twee landen binnenkort samen de 80e verjaardag zullen vieren van ‘de overwinning van de verzetsoorlog van het Chinese volk tegen de Japanse agressie’ en van ‘de antifascistische wereldoorlog’. En er is meer: China en Rusland zullen nauw met elkaar blijven communiceren en samenwerken via vitale multilaterale platforms. In de Shanghai Cooperation Organisation (SCO) is het jaar 2025 bijvoorbeeld uitgeroepen tot China-jaar. Last but not least: er is een synergie ontstaan tussen het door China gestimuleerde Belt & Road Initiative (BRI) en de Euraziatische Economische Unie (EEU), een project dat door Rusland wordt gepromoot.
Op donderdag 27 februari stelt een journalist van het Amerikaanse Bloomberg tijdens een reguliere persbriefing echter een vraag aan Lin Jian, een woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken, over uitspraken van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio. Die heeft in een interview laten vallen dat ‘Rusland te afhankelijk is van China’. Rubio heeft ook gezegd dat China en Rusland allebei kernmachten zijn en dat ‘de twee landen zich zouden kunnen verenigen tegen de Verenigde Staten’. Lin Jian antwoordt daarop: ‘het is volstrekt zinloos dat de Verenigde Staten proberen tweedracht te zaaien tussen China en Rusland’. Lin herhaalt dan de woorden van Xi Jinping na diens telefoongesprek met Poetin, over de ‘sterke interne drijvende kracht’ van de relatie tussen China en Rusland die ‘niet wordt beïnvloed door een derde partij’. Verder wijst Lin erop dat Poetin en Xi het eens zijn over hun samenwerking op de lange termijn. De conclusie van de woordvoerder Buitenlandse Zaken van China is dat ‘ondanks veranderingen in de internationale situatie, de betrekkingen tussen China en Rusland zich rustig zullen ontwikkelen’.
Nieuwe twijfels over band China en Rusland
Op dezelfde dag komt er een soort waarschuwing in de South China Morning Post. De presidenten van de VS en Rusland zouden bij hun communicatie over een mogelijke vrede in Oekraïne ook overwegingen betrekken inzake grondstoffen. Journalist Victoria Bela spreekt van ‘de Chinese wurggreep op zeldzame aardmetalen’. Zij vraagt zich af of ‘Poetin Trump zal helpen om die wurggreep ongedaan te maken. De Amerikaanse president wil essentiële mineralen voor de technologische ontwikkeling zoeken in Groenland en Oekraïne. En nu zou Moskou de toegang tot sommige belangrijke metalen hebben aangeboden. Dit zou een ondermijning zijn van de Chinese reactie op Amerikaanse sancties. In China zijn veel van die essentiële metalen te vinden en Beijing kan dit als drukkingsmiddel inzetten om te reageren tegen de economische oorlogsvoering van Trump. In het Westen voorspelt een aantal waarnemers inderdaad dat Rusland het op een akkoordje zal gooien met de VS. Ze zullen de rijkdommen van Oekraïne onder elkaar te verdelen en Trump zal Moskou uitspelen tegen Beijing, denken ze.
Volgens Ben Norton is het zeker een belangrijke drijfveer van ‘Trump om Rusland van China te scheiden, in een poging Beijing te isoleren’. Op zijn website Geopolitical Economy gaat Norton na wat de complexe politieke motieven zijn voor de regering-Trump om een einde te maken aan het conflict in Oekraïne. Trump en de top van zijn kabinet hebben inderdaad herhaaldelijk aangegeven dat ze nog meer willen doen om de opkomst van China en de onafhankelijke ontwikkeling van het land te verhinderen. Een belangrijk element in hun strategie is het om verdeeldheid te zaaien tussen Rusland en China. Trump heeft vorig jaar in een interview met Tucker Carlson openlijk verklaard: ‘je zou niet willen meemaken dat Rusland en China zich verenigen… Ik moet ze uit elkaar halen en ik denk dat ik dat ook kan’. Waarnemers zien al een tijdje een zogenaamde reverse Nixon/Kissinger strategy of triangular diplomacy in de maak. (Kissinger bedreef die ‘driehoeksdiplomatie’ in de jaren 1970. Hij stimuleerde onder andere de betrekkingen tussen de VS en China om de Sovjet-Unie te isoleren).
Het gaat niet gebeuren
Het Westen, onder impuls en leiding van de VS, noemt vandaag China een gevaarlijke bedreiging. Het is de grootste economie van de wereld als je rekening houdt met koopkrachtpariteit (purchasing power parity, PPP) en het is een koploper in armoedebestrijding, in technologie en in klimaatpolitiek. Maar vooral: China is de grote promotor van een multipolaire wereld. Ben Norton is er vrij gerust in. Volgens hem kan Washington het imperialisme en de Verenigde Staten zelf niet redden. Hij is ervan overtuigd dat de wereld stilaan duidelijk ziet hoe China in een gestaag tempo blijft groeien, terwijl de Verenigde Staten met een ernstige achteruitgang worden geconfronteerd. ‘China is ook aanzienlijk machtiger dan Rusland en zelfs dan de voormalige Sovjet-Unie op haar hoogtepunt was’ volgens hem. China heeft naast Rusland ook bondgenoten in de hele wereld en vooral in het mondiale Zuiden. Zij zijn niet alleen lid van het Belt &Road Initiative, van de Shanghai Cooperation Organistation en van BRICS+. Zij hebben ook goede banden met vele Aziatische, Afrikaanse en Latijns-Amerikaanse landen.
Ook de Indiase Chinawatcher Manoj Kawalramani betwijfelt de haalbaarheid van een ‘reverse Nixon/Kissinger strategy’. Hij bekijkt vooral de volgende stap in de redering, namelijk dat Washington toenadering zou zoeken met Rusland om samen met dat land China te bestrijden in Azië. Kawalramani schrijft: ‘er zijn inderdaad verschillen tussen Moskou en Beijing, maar zoals de twee leiders ons herhaaldelijk hebben verteld, is er een inherente en interne logica in de relatie. Bovendien is er steeds meer diepgang op het gebied van handel, technologie en energie.’ Bovendien, zo merkt de Indiase Chinawatcher op, ‘het zou alleen werken als Moskou en Beijing dit laten gebeuren’. Hun ministers van Buitenlandse Zaken, Wang Yi en Sergei Lavrov hebben recent nog laten blijken dat de beide landen beseffen hoe strategisch nadelig het zou zijn als ze zich onderling laten verdelen. In feite hebben ze ‘de afgelopen jaren door middel van gezamenlijke militaire oefeningen en diplomatieke steun voor elkaar’ een beleid voor Europa en voor Azië tot stand gebracht dat op veel punten overeenkomt. ‘Daar komt dit bij: Moskou beseft dat het huidige Amerikaanse beleid misschien niet stand zal houden. … Wat voor strategische zin heeft het dan om je grootste buur, belangrijkste economische partner en strategische kameraad in de steek te laten?’ Tot zover Kawalramani.
‘We moeten verantwoordelijk handelen voor ons volk‘
Laten we even kijken naar wat China zelf, via zijn hoogste diplomaat in rang Wang Yi, erover zegt. Na zijn tussenkomst op de Veiligheidsconferentie van München had voorzitter Christoph Heusgen een publiek interview met Wang. De Chinese minister kreeg de vraag hoe China druk dacht uit te oefenen op Rusland. Want, zo zei Heusgen, de (overleden) Amerikaanse politicus John McCain citerend: ‘Rusland is het tankstation van China’, ‘en ‘ik zou eraan willen toevoegen een tankstation voorzien van een leger’. ‘Zouden jullie, nu er een vredesinitatief is van de VS, dat niet kunnen steunen door de mogelijkheid voor Rusland om gas aan jullie land te leveren te verminderen of de prijs te verlagen of een aantal goederen voor tweeërlei gebruik die daarheen komen tegen te houden. Zo zou er toch meer druk op Rusland komen te staan om deze oorlog eindelijk te beëindigen?’ Hierop gaf Wang het volgende antwoord, en we laten zijn antwoord even goed tot ons doordringen. ‘China en Rusland zijn twee buurlanden met een lange grenslijn. In het verleden hebben onze betrekkingen heel wat wendingen gekend, waaruit beide partijen lering hebben getrokken en hebben besloten: geen alliantie, geen confrontatie, geen derde landen als doelwit. Op basis van wederzijds vertrouwen hebben we een alomvattend strategisch partnerschap opgebouwd. De uitwisselingen tussen China en Rusland zijn dus normale uitwisselingen tussen landen. U zei: kan China stoppen met het kopen van gas van Rusland? Wel, ik zou u het volgende willen vragen: als China geen gas van Rusland koopt, welk land kan dan zoveel gas leveren dat het aan de behoeften van het Chinese volk kan voldoen? Het is niet mogelijk (n.v.d.r. bij een ander te tanken), en het is niet veilig omdat, zoals u weet, sommige landen de neiging hebben om economische en handelskwesties te politiseren en te behandelen als een middel om China te onderdrukken. Dat kunnen we niet laten gebeuren. We moeten verantwoordelijk handelen voor ons volk.’ Hierna zette de Chinese minister de visie van Beijing op de kwestie Oekraïne gedetailleerd uiteen. Het is een visie die hij daarna nog tegenover vele gesprekspartners herhaald heeft, onder andere tegenover de leden van de Veiligheidsraad. China wil vrede tussen Rusland en Oekraïne en raadt Europa een veiligheidsstructuur aan waarbij niemand zich bedreigd voelt.
Europa trouw tot in de dood van …?
Zeker, Trump wil China klein krijgen, en in zijn onderhandelingen of geruzie met Zelensky, Poetin, Macron, Starmer en anderen speelt dat een hoofdrol. Veel Europese politici zijn er blijkbaar voor te vinden om een eind met Washington mee te gaan, ook al zit Trump daar op de presidentszetel en vinden ze zijn gedrag verwerpelijk. Zij lijken ertoe bereid om Europa het vuile werk van de VS in Oost- en Centraal Europa verder te laten opknappen. Ze staan te trappelen om hun troepen naar Oekraïne te sturen, zogenaamd om toezicht te houden op een eventueel staakt-het-vuren. Ze stellen voor om het vredesproces alsnog te kelderen door eisen te stellen die beslist niet tegemoetkomen aan de Russische veiligheidsbehoeften. Politici en media stellen het voor als een daad van verzet tegen de onbehouwen Trump. Sommige Europese leiders willen de VS echter vrij spel blijven geven in Azië, en zelfs meehelpen bij gevaarlijke avonturen zoals het Aukuspact, de patrouilles in de Zuid-Chinese Zee of officiële contacten met Taiwan. Ze zijn intussen bereid om aan de meest buitensporige eisen van Trump te voldoen, betreffende de verhoging van hun militaire budgetten. Waar dit alles op uitdraait valt moeilijk te voorspellen, met machthebbers die zo grillig zijn als Trump en zijn vroegere of toekomstige bondgenoten.
Van een paar dingen kunnen we echter zeker zijn. Als Europa zich blijft opstellen als dienaar van de VS en de NATO zal dat tenkoste gaan van de Europese volkeren, hun welvaart en hun veiligheid. Te vrezen valt dat Europese partijen daarop aansturen, van extreem-rechtsen tot sociaal-democraten.
Lessen uit het verleden, met het oog op de toekomst
China daarentegen is een socialistisch land: het zal zijn vredespolitiek pas opgeven als er geen kans op vrede meer overblijft. En welke wendingen de Chinese regering ook neemt of moet nemen, de voornaamste stelregel zal blijven: ‘verantwoordelijk handelen voor het volk’. Beijing heeft veel geleerd van de eerste Koude Oorlog. Het is zich zeer bewust van de noodzaak om alle opties open te houden. Dat is de reden waarom Beijing oproepen richt tot Europa om bijvoorbeeld de kwestie Oekraïne mee op te lossen op een manier die voor alle partijen aanvaardbaar is. Maar uiteindelijk zal China ook altijd klaar zijn om zijn territoriale belangen te verdedigen, of om solidair te zijn en front te vormen met zijn bondgenoten, in de eerste plaats die in het mondiale Zuiden, en onder de koepel van de Verenigde Naties.
Bronnen: fmprc.gov.cn, Global Times, South China Morning Post, Geopolitical Economy, Friends of Socialist China, Morning Star, substack tracking peoplesdaily, substack pekingnology
