De oorlog in Oekraïne duurt al meer dan een maand. China heeft in woord en daad duidelijk gemaakt waar het staat. Het spant zich in voor vrede opdat alle landen, ondanks onenigheden, cultuur- en systeemverschillen, de grote wereldproblemen samen zouden oplossen. Alleen vrede kan zorgen voor een ‘gedeelde toekomst voor de mensheid’.
De Chinese regering volgt een onafhankelijke en principiële lijn. Zij kiest geen partij voor Rusland noch voor Oekraïne, maar weigert blind te zijn voor de verantwoordelijkheid van de NAVO bij het uitlokken van de oorlog. China wil dat er zo snel mogelijk een einde komt aan de gevechten. Vervolgens moet er een duurzame vrede komen waarbij aan de veiligheidsbehoefte van alle betrokken landen is voldaan. Wapenleveringen, sancties, oorlogspropaganda werken dat alles tegen. Via onderhandelingen kan de vrede op korte en lange termijn worden bereikt. Beijing pleegt overleg met een groot aantal landen, in gesprekken met regeringen en in het kader van de Verenigde Naties, om hen tot samenwerking en diplomatie te bewegen. Tegelijkertijd biedt China, samen met andere landen en internationale organisaties humanitaire hulp, onder andere volgens zijn Zespuntenplan. Deze oorlog die door China niet is gewild, noch uitgelokt moet zo snel mogelijk stoppen omdat we de wereldproblemen gezamenlijk moeten aanpakken en alleen via een dialoog voor een betere toekomst kunnen zorgen.
Onafhankelijk
De Verenigde Staten en andere westerse landen eisen dat China Rusland veroordeelt en meedoet aan een boycot en sancties die erop gericht zijn het land van Poetin economisch en politiek te ruïneren. Als derdewereldland en als land met een specifiek socialistisch systeem heeft China er alle belang bij om die westerse eisen naast zich neer te leggen. Er zijn voorbeelden, in de recente en minder recente geschiedenis, van politici, bewegingen en hele landen die door de VS en Europese staten als bondgenoten zijn misbruikt om verdeeldheid te zaaien en oorlog te voeren (en die trouwens tot vijand werden gemaakt zodra ze hun eigen belangen voor ogen hielden). Denk bijvoorbeeld aan Khadaffi, Poetin, Erdoğan, de Afghaanse mujahedien, Irak, Syrië, de Sovjet-Unie (..) en China zelf. Vandaag zet China zich in voor een onafhankelijk buitenlands vredesbeleid.
Pragmatisch en principieel
Beweringen dat China op de hoogte was van de Russische aanval, hem zelfs had ‘laten uitstellen tot na de Winterspelen’, ermee instemde of stilzwijgend steunde, zijn volgens de Chinese regering pure desinformatie. En Beijing heeft daar overtuigende argumenten voor. Qin Gang, de Chinese ambassadeur in de Verenigde Staten, in zijn belangrijke opiniestuk voor de Washington Post: ‘al deze beweringen dienen alleen om de schuld af te schuiven op China en met modder te gooien. Er waren meer dan 6.000 Chinese burgers in Oekraïne. China is de grootste handelspartner van zowel Rusland als Oekraïne, en de grootste importeur van ruwe olie en aardgas ter wereld. Het conflict tussen Rusland en Oekraïne is niet goed voor China. Als China op de hoogte was geweest van de dreigende inval, hadden we ons best gedaan om deze te voorkomen’. Qin Gang onderstreepte de principiële basis van de Chinese houding. ‘Wat Oekraïne betreft, is het standpunt van China objectief en onpartijdig: de doelstellingen en beginselen van het VN-Handvest moeten volledig worden nageleefd; de soevereiniteit en territoriale integriteit van alle landen, inclusief Oekraïne, moeten worden gerespecteerd; de legitieme veiligheidszorgen van alle landen moeten serieus worden genomen; en alle inspanningen die bevorderlijk zijn voor een vreedzame oplossing van de crisis moeten worden gesteund’.
Redenen tot voorzichtigheid
De onafhankelijkheid van de Chinese houding geldt evengoed tegenover Rusland. Het is beslist niet de bedoeling ‘dat de vriendschap met Rusland schade berokkent aan de belangen van het Chinese volk’, aldus Xiao Bin, een analist van de Chinese Association of Social Sciences. Ook dat is een les uit de geschiedenis die Beijing zeker voor ogen zal houden. De samenwerking die China en Rusland overeenkwamen bij de aanvang van de Olympische Winterspelen mag ‘niet leiden tot een schending van de principes van het Handvest van de Verenigde Naties, de erkende basisnormen van internationaal recht en internationale betrekkingen’, aldus alweer Qin Gang, ditmaal in een interview met Phoenix TV (Hongkong). Qin voegt eraan toe: ‘Dit is het richtsnoer dat we volgen in de bilaterale betrekkingen tussen China en elk ander land’. Jammer genoeg moet China daarbij soms voor lief nemen dat het met alle landen goede betrekkingen moet blijven nastreven zelfs als die de principes van de Verenigde Naties en van het internationaal recht schenden. Denk maar aan de Verenigde Staten.
Niet zwijgen over de NAVO
Zo memoreert Wang Wenbin, woordvoerder Buitenlandse Zaken van China, op 24 maart, het historische feit dat op diezelfde dag in 1999 NAVO-troepen onder leiding van de Verenigde Staten ‘schaamteloos de VN-Veiligheidsraad omzeilden en begonnen met 78 dagen durende onophoudelijke bombardementen op de Federale Republiek Joegoslavië, een soeverein land, in ernstige schending van relevante internationale verdragen en basisnormen voor internationale betrekkingen’. Wang vermeldt de schade en de schendingen van de mensenrechten waarmee dit gepaard ging en merkt op dat de NAVO op diezelfde dag 23 jaar later een top over Oekraïne belegt. Dat brengt hem ertoe vragen te herhalen die van de VS en bondgenoten niet mogen gesteld worden op straf van uitgestoten te worden als ‘Poetin-fan’. ‘Wat is de grondoorzaak van de Oekraïne-crisis? Welke verantwoordelijkheid moeten de VS en de NAVO op zich nemen?’ Volgens Wang ‘heeft de NAVO nooit bijgedragen aan vrede en veiligheid in onze wereld en zal dat nooit doen. Allen die werkelijk van vrede houden en zich inzetten voor het bevorderen van de vrede, zullen resoluut de verdere uitbreiding van de NAVO afwijzen’. De NAVO heeft de ambitie wereldwijd te gaan optreden, dus ook – en in een volgende fase vooral- tegen China. Dat speelt een rol in de vasthoudende Chinese kritiek op de rol van de NAVO in Oekraïne.
Niet zwijgen over ondeelbare veiligheid
Wang Yi, de minister van Buitenlandse Zaken van China, blijft dus hameren op het principe van ondeelbare veiligheid. We moeten ons aan dat principe houden en tegemoet komen aan de legitieme veiligheidszorgen van de betrokken partijen. We moeten geschillen op vreedzame wijze oplossen door middel van dialoog en onderhandeling. En we moeten de vrede en stabiliteit van de regio op de lange termijn in gedachten houden en een evenwichtige, effectieve en duurzame Europese veiligheidsarchitectuur opzetten’, zo luidt het tijdens de internationale persconferentie die Wang Yi houdt ter gelegenheid van de Algemene Vergadering van het Nationaal Volkscongres. De ondeelbare veiligheid wordt ook hooggehouden door de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) waarvan de lidstaten de wil hebben ‘hun eigen veiligheid niet te verbeteren ten koste van de veiligheid van anderen’.
Sancties: nutteloos en schadelijk
China vindt dat sancties geen oplossing zijn om de oorlog te beëindigen en de gewenste veiligheidsstructuur in Europa op te zetten. Beijing is blij dat meer dan 140 van de 190+ landen in de Verenigde Naties geen sancties tegen Rusland treffen. Zelfs bij Europese denktanks zoals het European Policy Center, het Royal Institute of International Affairs en Carnegie Europe verschijnen artikelen die om meer rationaliteit, verzoening en diplomatieke methoden lijken te vragen. Dat is goed, want, zo voorspelt Wang Wenbin: ‘door het conflict uit te breiden en de sancties onophoudelijk op te voeren, wordt de kwestie alleen maar ingewikkelder en zal de hele wereld een hogere prijs betalen’. ‘Sancties hebben nu al onnodige schade toegebracht aan de normale economische en handelsbetrekkingen’. Amerikaanse sancties hebben nog nooit een conflict opgelost volgens Wang. Hij vindt het ‘essentieel om te stoppen met profiteren van de situatie door het vuur aan te wakkeren. Het gemeenschappelijk belang van de internationale gemeenschap moet prevaleren boven het eigenbelang van bepaalde landen’. Een voorbeeld van dat ‘eigenbelang’ waar Wang Wenbin over spreekt is de deal voor extra vloeibaar gas die de Verenigde Staten op 25 maart met Europa heeft afgesloten, nu het blok zijn afhankelijkheid van Rusland wil beëindigen. Beijing heeft Washington intussen ook al een paar keer gewaarschuwd dat het zich zal verzetten tegen de schade die sancties of de dwang om sancties op te leggen aan andere landen aanbrengen aan de belangen van de Chinese bevolking. De westerse sancties zorgen nu al voor stijgende voedselprijzen en financiële onrust in de Centraal-Aziatische landen.
Diplomatiek offensief
Dat China bereid is om met de internationale gemeenschap samen te werken en zich in te spannen om de situatie te verlichten, de crisis op te lossen en de vrede te herstellen mag blijken uit het humanitaire Zespuntenplan en het brede diplomatieke offensief dat het voert. President Xi Jinping heeft een videobespreking gehad zowel met collega Biden als met ambtgenoot Poetin. De Chinese topdiplomaat Yang Jiechi had een ontmoeting met de Amerikaanse nationale veiligheidsadviseur Jake Sullivan in de Italiaanse hoofdstad Rome. Minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi overlegt regelmatig met ministers van Oekraïne, de Europese Unie, Frankrijk, Duitsland en Italië. Tijdens zijn deelname aan de vergadering van de Organisatie voor Islamitische Samenwerking en zijn rondreis in Zuid-Azië heeft Wang Yi een luisterend oor en bijval gekregen voor de Chinese standpunten. Zhang Jun, de ambassadeur van China bij de VN, heeft tijdens verschillende vergaderingen gesproken over de verslechtering van de humanitaire situatie in Oekraïne. Hij heeft erop aangedrongen dat alle partijen meer terughoudendheid tonen.
De ultieme motivatie
China heeft er vertrouwen in dat zijn vredesbeleid overtuigend zal werken en resultaat zal hebben. Vele landen kunnen gemotiveerd worden om zich af te keren van een politiek die instabiliteit en verdeeldheid aanwakkert en problemen toevoegt aan een wereld die al met zoveel uitdagingen wordt geconfronteerd. De Chinese boodschap is duidelijk en werd door Wang Yi in vier punten naar voren gebracht. Ten eerste de vrede bewaren, ten tweede de solidariteit versterken en verschillen geen aanleiding tot confrontatie laten worden, ten derde economische globalisering beschermen en een vrij, eerlijk en niet-discriminerend multilateraal handelssysteem handhaven. Als laatste: de handen ineenslaan in deze moeilijke tijden, de communicatie en coördinatie op het gebied van COVID-19, terrorisme, klimaatverandering, cyberbeveiliging en andere mondiale kwesties verbeteren, maximale consensus bereiken en waar mogelijk naar convergentie van belangen streven.
Bronnen: Xinhua, Washington Post, CCTV China, CGTN China, Website BuZa China, Bloomberg, Friends of Socialist China, Morning Star, Asiatimes.com, DeWereldMorgen, Wikipedia
