Waar mogen we ons aan verwachten nu Xi Jinping verkozen is voor een derde ambtstermijn? Welke koers zal China de komende jaren varen en moeten we ons daar zorgen over maken?
Marc Vandepitte*
Op de bovenstaande vragen geeft commentator Marc Vandepitte een antwoord, waarbij hij niet ontkomt aan een vergelijking met de voornaamste bedreiging voor China: de VS. Met toestemming van de auteur neemt ChinaSquare dit artikel over als opiniestuk. De meningen erin zijn niet noodzakelijk dezelfde als die van de redactie.
De berichtgeving in de mainstream media over het twintigste congres van de Chinese Communistische Partij was bedroevend. Alle aandacht ging bijna uitsluitend naar één man en zijn vermeende machtsconsolidatie door een 3e ambtstermijn. Nochtans ging dit congres niet over de persoon van Xi Jinping maar over de fundamentele veranderingen en uitdagingen van het qua inwoneraantal grootste land ter wereld. Maar daarover kwamen we praktisch niets te weten, tenzij wat opgewarmde clichés.
In dit artikel willen we het juist wel hebben over die grote fundamentele uitdagingen waar China en de hele wereld voor staan. Om te zien wat we daarover mogen verwachten van China bekijken we hoe het land heeft gereageerd op enkele recente crisissen en we vergelijken die aanpak met hoe het Westen en vooral dan de VS daarmee omgaat.
Vrede
Met Mexico en Canada als buurlanden heeft de VS zowat de meest stabiele en veilige grenzen ter wereld en hoeft het zich geen zorgen te maken voor zijn nationale veiligheid. Desondanks heeft het land de afgelopen twintig jaar oorlog gevoerd tegen liefst zeven landen: Afghanistan, Irak, Syrië, Libië, Jemen, Somalië en Pakistan. Vandaag voert de VS een ‘oorlog bij volmacht’[i] tegen Rusland en dwarsboomt het mogelijke vredesgesprekken.
Volgens een rapport van het VS Congres heeft het land sinds 1991 maar liefst 251 militaire interventies gelanceerd. Wereldwijd heeft de VS meer dan 800 militaire basissen en bijna 5.000 defensiesites. Ten aanzien van China stuurt Washington meer en meer aan op een Koude Oorlog. In de loop van de jaren heeft het rondom dat land een ware militaire omknelling[ii] uitgebouwd en met landen in de regio militaire partnerschappen[iii] gesloten om China te isoleren: de Quad, AUKUS, The Five Eyes.
Vandaag heeft de VS ook economische sancties uitgevaardigd tegen meer dan twintig landen. Dat alles kadert in het streven van de VS om zijn absolute alleenheerschappij te behouden.[iv]
Een heel andere benadering zie je bij China. De voorbije eeuwen was de Chinese economie grotendeels zelfvoorzienend en kon het land het zich veroorloven om geïsoleerd van de buitenwereld te leven en deed het dat ook vaak. Zelfs op het hoogtepunt van zijn keizerlijke macht, verspreidde China zijn cultuur door diplomatieke en economische relaties aan te gaan in plaats van door militaire veroveringen.
Deze buitenlandpolitiek handhaaft het ook in zijn recente geschiedenis. China streeft naar een multipolaire wereld, gekenmerkt door gelijkwaardigheid tussen alle landen. Het beschouwt soevereiniteit als de hoeksteen van internationale orde en verwerpt elke inmenging in de binnenlandse zaken van een ander land, om welke reden dan ook.
Per inwoner geeft China twaalf maal minder uit aan bewapening dan de VS. Het heeft wel geteld één militaire basis in het buitenland, namelijk in Djibouti. Die wordt gebruikt voor operaties tegen piraterij.
De laatste oorlog die China uitvocht was in 1979, tegen Vietnam. Op een grensincident met India in 2020 na, verliep de opkomst van China in Oost-Azië opvallend conflictvrij, ondanks de vele niet opgeloste grensbetwistingen uit het verleden. China is ook het enige van de vijf permanente leden van de VN-Veiligheidsraad dat in de laatste dertig jaar geen enkel schot heeft gelost buiten zijn eigen grenzen.
Zoals de meeste landen uit het Zuiden laat China zich niet meeslepen door de oorlogskoorts, die vooral in westerse landen is opgestoken sinds de oorlog in Oekraïne. Het stuurt daarentegen aan op vredesonderhandelingen en verzet zich tegen de economische sancties tegen Rusland.
China beantwoordt de militaire omknelling van zijn land niet met de opbouw van militaire basissen rondom de VS, maar met de uitbouw van kleine eilandjes in de Zuid-Chinese Zee en het claimen van een groot deel van dit gebied. Toezicht over scheepvaartroutes waarlangs zijn energie en industriële goederen worden getransporteerd is van levensbelang voor Beijing. Het is in diezelfde context dat ook de Belt & Road Initiative van de nieuwe Zijderoutes moet gezien worden: uitwegen over land om de maritieme omknelling te omzeilen.
Samen met andere landen uit het Zuiden probeert China een multipolaire wereld uit te bouwen die gekenmerkt wordt door een beter machtsevenwicht dan vandaag het geval is. Op dit moment vormt het samen met Brazilië, India, Rusland en Zuid-Afrika de BRICS. Binnenkort zullen Iran, Argentinië, Saoedi-Arabië, Turkije en Egypte bij deze landengroep aansluiten.
COVID
De coronapandemie is de ernstigste gezondheidscrisis uit de recente wereldgeschiedenis. De aanpak ervan leert heel veel over een land, niet alleen over zijn gezondheidszorg, maar ook over hoe het land georganiseerd is, welke zijn prioriteiten zijn, hoe efficiënt zijn beleid is, enzovoorts. COVID-19 is m.a.w. een keiharde stresstest.
In de VS was de aanpak van de pandemie ronduit abominabel. In het begin nam de regering Trump de bedreiging niet ernstig. Op 10 februari verkondigde Trump zelfs doodleuk dat het virus vanzelf zou verdwijnen als het warmer zou worden… Pas toen de beurzen op 12 maart een diepe duik namen, begon zijn regering wakker te schieten.
Tot op haar laatste moment heeft de regering Trump geprobeerd om de belangen van de grote kapitaalgroepen veilig te stellen, ook ten koste van de preventie en de bescherming van de bevolking. Trump wou daarom zo veel en zo lang mogelijk maatregelen als ‘veilige afstand’ vermijden, laat staan een lockdown invoeren.
Een tweede reden voor de trage reactie van de regering Trump waren besparingsoverwegingen. Daarom heeft ze de capaciteit om epidemieën te bestrijden in het land sterk verminderd, om niet te zeggen afgebroken. Beide redenen speelden ook in veel andere westerse landen, met noodlottige gevolgen.
De gevolgen van deze aanpak of het gebrek eraan zijn rampzalig. In totaal stierven meer dan 1,3 miljoen VS-burgers door COVID-19. Epidemiologen zijn ervan overtuigd dat het aantal doden tien keer lager had kunnen liggen als de lockdown twee weker vroeger was uitgeroepen.
Na een valste start in Wuhan is de Chinese regering heel snel in actie geschoten met drastische maatregelen, zoals een lockdown. Hoofddoel was en is nog steeds om het aantal slachtoffers zo laag mogelijk te houden. Economische motieven worden daarbij opzij geschoven.
Om de pandemie te bestrijden zette de regering de grote middelen in. In de beginfase werden vanuit de rest van het land 40.000 dokters en verpleegkundigen overgebracht naar de provincie Hubei, het epicentrum van de epidemie.
Een goede 3.000 bedrijven, gaande van automobielproducenten, textielbedrijven tot farmareuzen, schakelden hun productie tijdelijk om naar het maken van gezichtsmaskers, beschermende kledij, desinfectiemiddelen, thermometers en medische apparatuur.
De WHO beschrijft de Chinese aanpak als ‘misschien wel de meest ambitieuze, flexibele en agressieve ziektebestrijding uit de geschiedenis’. De aanpak heeft gerendeerd. Het aantal COVID-doden in China bedraagt 5.226. Een inwoner van de VS heeft 1.100 keer meer kans om te sterven aan COVID-19 dan een Chinees. Voor een Belg is dat 800 maal zoveel.
De bestrijding van het virus heeft ook een internationale dimensie: een pandemie kan je maar overwinnen als dat in de hele wereld gebeurt. En ook op dat vlak zijn de verschillen in aanpak tussen het Westen en China frappant.
De rijke westerse landen vertikten het om landen met een laag of midden inkomen financieel te helpen. Zij brachten zichzelf eerst in veiligheid en verzuimden het om te zorgen voor toereikende wereldwijde voorraden en een billijke verdeling van essentiële goederen, waaronder beschermende uitrusting, diagnosemateriaal, geneesmiddelen, medische hulpmiddelen. In contrast daarmee staat de Chinese aanpak. In 2020 voerden de Chinezen 220 miljard mondmaskers uit naar de rest van de wereld. Een zelfde verhaal over vaccins. In de beginfase hamsterden de rijke landen de vaccins voor zichzelf ten nadele van de landen van het Zuiden. In die cruciale periode leverde China 3,8 miljard dosissen aan de wereld. Pas in een latere fase, toen er in eigen land een overschot was aan vaccins, voerde de VS iets meer dan 600 miljoen dosissen uit.
Klimaat
De rijke landen zijn verantwoordelijk voor meer dan de helft van de historisch gecumuleerde emissie van CO2. Hun rijkdom en ontwikkeling zijn daar op gebaseerd. Voor de VS alleen gaat het om een kwart van alle uitstoot uit het verleden. Daarom dragen landen als de VS ook de grootste verantwoordelijkheid bij het voorkomen van een (verdere) klimaatontaarding.
Ondanks de met veel bravoure aangekondigde beloftes van de regering-Biden bedragen de huidige klimaatinvesteringen in de VS slechts een vierde van wat nodig is om de afgesproken klimaatdoelstellingen te halen. De VS belooft slechts een vermindering van de uitstoot met 9 à 11 procent in vergelijking met 1990, wat veel te weinig is.
Onder Biden komt er geen koolstoftaks of verhoging van de benzinebelasting. Omgekeerd verdienen de fossiele-brandstofbedrijven vandaag miljarden aan het belastingvoordeel als gevolg van de ‘Build Back Better’ wet.[v]
De reden voor die ondermaatse aanpak hoef je niet ver te zoeken, veel leden van de regering hebben rechtstreekse banden met de olie- en gasindustrie. De regering in de VS ligt m.a.w. aan de leiband van de grote energiereuzen en die staan uiteraard heel erg op de rem als het om de klimaattransitie gaat.
En dan valt de huidige president nog mee. De vorige was een klimaatontkenner en er bestaat een redelijke kans dat de volgende opnieuw een klimaatontkenner zal zijn.
Een heel ander verhaal in China. Daar zijn het niet de grote (energie)bedrijven die de plak zwaaien en de politieke koers aansturen. Het beleid wordt uitgezet door de Communistische Partij. En die kiest resoluut voor een duurzame toekomst. Recent schoof de Chinese regering het begrip ‘ecobeschaving’ naar voren. Dat betekent dat er evenveel aandacht gaat naar het ontwikkelen van ecosystemen als naar menselijk welzijn.
China is maar verantwoordelijk voor 13 procent van de historische uitstoot, maar is vandaag wel de grootste uitstoter. Maar een niet onbelangrijk deel van de actuele emissie is het gevolg van de productie van goederen die in het Westen worden geconsumeerd.[vi]
Per persoon gerekend heeft China op dit moment dezelfde uitstoot als westerse landen in 1885, de cumulatieve uitstoot per persoon van China is een achtste van die van de Verenigde Staten.
China belooft tegen 2060 klimaatneutraal te zijn. In die overgangsperiode is het nog steeds afhankelijk van steenkool, maar om het klimaatdoel te bereiken levert het wel enorme inspanningen.
Vandaag produceren Chinese bedrijven 72 procent van alle zonnepannelen ter wereld, 69 procent van alle lithium-ionbatterijen en 45 procent van alle windturbines. Alleen al in 2021 heeft China meer offshore-windcapaciteit toegevoegd dan de rest van de wereld samen in de vijf jaar daarvoor.
Dankzij de innovaties van China zijn de productiekosten van waterkracht, wind- en zonne-energie wereldwijd zo sterk gedaald dat ze nu in grote delen van de wereld qua prijs kunnen concurreren met fossiele brandstoffen.
De totale capaciteit van China aan hernieuwbare energie is groter dan die van de VS, de EU, Japan en het Verenigd Koninkrijk samen. Beijing belooft bovendien om zijn wind- en zonne-energiecapaciteit de komende tien jaar nog eens bijna te verdrievoudigen.
Het land is vandaag goed voor 42 procent van de banen in duurzame energie in de wereld. 98 procent van alle elektrische bussen ter wereld rijdt rond in China en 70 procent van alle hogesnelheidstreinen. Sinds het begin van de jaren tachtig is de bosoppervlakte verdubbeld.
Politieke crisis
Er is blijkbaar iets aan de hand met het westerse politieke systeem. Met figuren als Trump, Johnson, Bolsonaro, Duterte enz. lijkt dit stelsel steeds meer een biotoop voor potsierlijke, onberekenbare tot gevaarlijke figuren. Politieke leiders met een openlijk racistische en/of autoritaire agenda staan meer en meer in de gunst van de kiezer, denk maar aan Orban in Hongarije, Meloni in Italië, Modi in India, Le Pen in Frankrijk, Morawiecki in Polen. Het rijtje wordt helaas steeds langer.
Verschillende recente studies tonen aan dat gewone burgers praktisch geen invloed hebben op het beleid en dat met hun wensen of noden weinig of geen rekening wordt gehouden. Het zijn de economische elites die de grootste invloed hebben op de politieke besluitvorming.
Bij de coronacrisis waren het de farmareuzen die de dans leidden en met de grote winsten gingen lopen. Het zijn de energiereuzen die de klimaatcrisis gijzelen en die bij de huidige energiecrisis poen scheppen op de rug van de gewone mensen.
Het is de militaire industrie die de oorlogskoorts aanwakkert en met grote winsten gaat lopen. En het zijn de banken die verantwoordelijk waren voor de financiële crisis van 2008, maar het was de werkende bevolking die het gelag betaalde.
Dat we in een plutocratie leven wordt bij de bevolking steeds duidelijker en daardoor zakt het vertrouwen in de politiek alsmaar verder weg. Vóór de financiële crisis was ongeveer 40 procent van de bevolking ontevreden over de democratie, vandaag is dat opgelopen tot 59 procent. Dat blijkt uit een studie in 77 landen.
Slechts een derde van de Europeanen heeft nog vertrouwen in zijn nationaal parlement of regering. In de politieke partijen is het vertrouwen nog lager. In België is dat nog 17 procent en in Frankrijk amper 9 procent.
En China? In de ogen van het Westen is dat geen democratie. Het stelsel daar beantwoordt geenszins aan de normen die wij vooropstellen. Maar dat is een westerse benadering. Voor de meeste Chinezen betekent democratie in de eerste plaats regeren in het algemeen belang en goed bestuur.
Wij leggen veel meer de nadruk op de vraag hoe en door wie de besluitvorming tot stand komt. De Chinezen hechten meer belang aan de kwaliteit van hun politici dan aan de procedures voor de keuze van hun leiders. Om die kwaliteit te optimaliseren werft de communistische partij de meest bekwame mensen aan. Het selectieproces voor de promotie van topleiders is objectief en rigoureus. Kishore Mahbubani, een topexpert over Azië zegt daarover:
‘Verre van een arbitrair dictatoriaal systeem te zijn, is de Chinese Communistische Partij erin geslaagd een regelsysteem te creëren dat sterk en duurzaam is, noch fragiel noch kwetsbaar. Nog indrukwekkender, dit regelsysteem heeft misschien wel de beste set van leiders naar voren gebracht die China ooit had kunnen produceren.’
De partij kan in elk geval rekenen op grote steun van de bevolking. Bijna driekwart van de Chinezen zegt dat ze achter het eenpartijsysteem staan. De steun voor de centrale regering lag de afgelopen jaren zelfs tussen de tachtig en negentig procent. Die score steekt met kop en schouders uit boven die van de westerse landen.
Dat die scores zo hoog zijn, hoeft niet echt te verwonderen. De Chinezen gaan er met zijn allen met sprongen op vooruit. Terwijl in veel landen de lonen stagneren of achteruitgaan zijn ze in China de laatste tien jaar verdrievoudigd. Tussen 1978 en 2015 steeg het inkomen van de 50 procent armste Chinezen met 400 procent terwijl het in de VS in die periode zakte met één procent.
Sinds 1981 zijn er volgens de VN 853 miljoen Chinezen uit de armoede gehaald. Dat is 76 procent van alle mensen die wereldwijd in die periode uit de armoede zijn getild. Met een bnp per inwoner dat bijna vier maal lager is dan in de VS is de levensverwachting van een Chinees vandaag hoger dan die van een VS-burger.
The Economist, allesbehalve een vriend van China, concludeert: ‘De Chinese Communistische Partij heeft een krachtig verhaal te vertellen. Ondanks haar vele gebreken heeft ze welvaart en hoop gecreëerd die een oudere generatie ondenkbaar zou hebben gevonden.’ Dat verklaart ook de grote politieke stabiliteit van de afgelopen dertig jaar.
Moeten we ons zorgen maken?
Het is niet dat China geen problemen kent. De waslijst van uitdagingen waar het land voor staat is lang. Op sociaal vlak is er de herverdeling van de rijkdom en de kwestie van de ‘interne migranten’.[vii] Op economisch vlak stelt zich de kwestie van de vergrijzing, de overgang naar een interne markt en de afbouw van de schulden.
Op politiek vlak is er de harmonische samenleving met de diverse minderheden, het bedwingen van nationalistische ressentimenten, de aanpak van de corruptie, de verdere uitbouw van de rechtsstaat, een verdere democratisering van de besluitvorming, het in toom houden van de kapitalistische toplaag, het in ere herstellen van de socialistische moraal en het vullen van het ideologisch vacuüm.
Op ecologisch vlak is er de klimaatopwarming met vooral de afbouw van steenkool, maar ook het wegwerken van de milieuvervuiling. En dan is er nog de economische en technologische oorlog die de VS heeft afgekondigd tegen China.
Als je ziet hoe de Chinezen de belangrijkste crisissen van de afgelopen jaren hebben aangepakt, dan is de kans groot dat ze deze uitdagingen ook wel zullen aankunnen. Als we ons ergens zorgen over moeten maken, dan lijkt het meer over wat ons te wachten staat in de VS en in een rits andere westerse landen.
We kunnen alleen maar hopen dat de Europese Unie t.a.v. de grote uitdagingen waar het voor staat het hoofd koel houdt, een eigen, doordachte koers vaart en zich niet laat meeslepen in de oorlogszuchtige overheersingslogica van de VS.
Notes
[i] Een ‘oorlog bij volmacht’ (Engels: proxy war) is een conflict waarbij één partij (meestal een grootmacht) een andere partij, de gevolmachtigde, een oorlog laat voeren, en daarbij als macht achter de schermen optreedt. Het vuile werk wordt m.a.w. door een ander gedaan. De grootmacht levert economische, ideologische, logistieke en/of militaire steun. De gevolmachtigde is meestal een kleiner land en draait meestal voor de negatieve consequenties van zo’n oorlog op.
[ii] In april 2020 heeft het Pentagon een nieuw rapport uitgebracht waarin gepleit wordt voor een verdere militarisering van de regio. Het plan is om ballistische afstandsraketten te installeren op eigen militaire basissen of bij bondgenoten (rode pijlen). Als men dan ook nog eens kruisraketten installeert op duikboten (zie kaart) dan kan men het vasteland van China treffen binnen de 15 minuten.
[iii] Er zijn drie van die partnerschappen: de zogenaamde Quad (partnerschap tussen Australië, India, Japan en de VS), AUKUS (veiligheidspact tussen Australië, het Verenigd Koninkrijk en de VS) en de ‘Five Eyes’ (samenwerkingsverband op basis van inlichtingen tussen Nieuw Zeeland, Australië, Canada, het Verenigd Koninkrijk en de VS.)
[iv] Het ministerie van Buitenlandse Zaken van de VS verwoordde dit in 1947 als volgt: ‘Absolute suprematie moet het objectief zijn van de VS-politiek’.
[v] De Build Back Better Act is een wet met bepalingen inzake klimaatverandering en sociaal beleid. Oorspronkelijk was het de bedoeling om 3.500 miljard dollar te investeren in groene en sociale projecten. Na onderhandelingen werd dat bedrag verlaagd tot ongeveer 1.700 miljard dollar. De wet werd goedgekeurd op 19 november 2021.
[vi] De Chinese export is op dit moment goed voor ongeveer 5 procent van de wereldwijde uitstoot van fossiele brandstoffen.
[vii] ‘Interne migranten’ zijn Chinezen die uit de agrarische gebieden, vooral in het westen van het land, werk zoeken in de steden. Vanaf het midden van de jaren tachtig gebeurde dat in de nabije omgeving, maar later ook in de grote industriepolen, vooral in de kustregio’s (in het oosten).
*Marc Vandepitte is commentator en publicist internationale politiek. Hij heeft een bijzondere interesse voor de economische en politieke ontwikkelingen in China, het land waarover hij het boek Made in China publiceerde samen met Ng Sauw Tjhoi.
Het bovenstaande artikel verscheen eerst in De Wereld Morgen
(De afbeeldingen bij de onderwerpen vrede en lonen zijn uit dat artikel overgenomen)
