Dit artikel van dokter Wim de Ceuckelaire verscheen eerder op de website van Viva Salud. We nemen het over met toelating van de auteur.
Donderdag 19 maart is de dag waarop in Italië meer mensen door het coronavirus gestorven zijn dan in China. Het is ook de dag waarop er in China voor het eerst geen nieuwe besmettingen zijn vastgesteld. Ook andere Oost-Aziatische landen, zoals Japan, Singapore en Zuid-Korea, wisten de corona-epidemie beter in te dijken dan de meeste West-Europese landen. Hoe komt dat? Wim De Ceukelaire, dokter en directeur van ngo Viva Salud legt uit.
De waarschuwing van dokter Tedros, de topman van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), was er niet naast. “Handen wassen en hoesten in de elleboog verminderen het risico en ‘social distancing’ ook”, zei hij op een persconferentie op maandag 16 maart. “Maar daarmee gaan we de pandemie (van het coronavirus, n.v.d.r.) niet overwinnen. Onze boodschap is: testen, testen en nog eens testen.”1 Het is een van de belangrijkste lessen uit de ervaring van China en andere landen in Oost-Azië.
“We kunnen deze pandemie niet de baas als we niet weten wie besmet is”
Tedros stelde vast dat landen nu wel maatregelen nemen om het contact tussen mensen te beperken (‘social distancing’) maar dat de meeste landen tekort schieten als het erop aankomt om besmette mensen actief op te sporen. Nochtans is dat volgens de WHO de ruggengraat van een succesvol antwoord op de corona-epidemie. “De meest doeltreffende manier om infectie te voorkomen en mensenlevens te redden is door de transmissieketen te verbreken. En daarom moet je testen en afzonderen”, volgens Tedros, “Je dooft geen vuur met een blinddoek om. En we kunnen deze pandemie niet de baas als we niet weten wie besmet is.”
Die wijsheid haalde de Wereldgezondheidsorganisatie uit China. Een internationale groep wetenschappers ging er eind februari op missie om er te leren uit de aanpak van de uitbraak van het virus. In hun verslag zijn de wetenschappers lovend over de aanpak van de Chinese overheid. Ze hebben het over “de meest ambitieuze, strijdbare en wendbare inspanning ooit om een epidemie in te dammen.”2
De missie werd geleid door dokter Aylward, een man met 30 jaar ervaring in het bestrijden van polio, ebola en andere grootschalige epidemies. Hij gaf in een uitgebreid interview met The New York Times tekst en uitleg over de Chinese aanpak van de Covid-19-uitbraak, de ziekte die wordt veroorzaakt door het nieuwe coronavirus.3
In steden met een beperkt aantal gevallen ging men massaal de lichaamstemperatuur van mensen opnemen
Hij legt uit dat de aanpak verschilde naargelang de steden geen, weinig of net heel veel gevallen telden. Sowieso begon men met de basismaatregelen: handen wassen, mondmaskers, geen handen schudden, symptomen herkennen. In steden met een beperkt aantal gevallen ging men massaal de lichaamstemperatuur van mensen opnemen. Soms stopte men zelfs de auto’s op de snelweg om te zien of er niemand met koorts in zat. Waar er echt clusters van patiënten waren, werden scholen en uitgaansgelegenheden gesloten. Maar enkel Wuhan en de steden in de buurt gingen volledig in lockdown.
De gezondheidszorg werd op korte tijd anders georganiseerd: “Eerst werd de helft van alle medische zorg online georganiseerd zodat de mensen niet naar de dokter moesten komen”, legt dokter Aylward uit. “Als je een voorschrift nodig hebt voor insuline of hartmedicatie, kan je dat eenvoudig aanvragen en wordt het thuis bezorgd.”
Op zoek naar patiënten
Patiënten die symptomen vertoonden van Covid-19 worden uit de gewone medische infrastructuur gehouden en naar een speciale koortskliniek gestuurd. Daar wordt de temperatuur genomen, volgt een onderzoek, wordt de patiënt ondervraagd en volgt meteen een CT-scan van de longen. Dat is een kwestie van enkele tientallen minuten. Als er dan een vermoeden is van besmetting met het coronavirus wordt een staaltje uit de neus genomen voor onderzoek.
“Het virus krijgt nog amper de kans om anderen te besmetten”
Patiënten die mogelijks Covid-19 hebben, worden niet naar huis gestuurd maar moeten wachten op de uitslag van de test. Dat duurt hoogstens vier uur. Als de test positief is, word je meteen geïsoleerd. Patiënten met milde symptomen – en dat is iedereen die geen zuurstof nodig heeft – gaan niet naar het ziekenhuis, maar naar een speciaal ingericht centrum. Die centra worden meestal opgezet in sportcomplexen en tellen tot 1000 bedden. Patiënten die zware symptomen vertonen of risicopatiënten gaan rechtstreeks naar het ziekenhuis en in een isolatieafdeling.
Dokter Aylward is onder de indruk van de manier waarop men dit systeem heeft geperfectioneerd: “In Wuhan verliep in het begin twee weken tussen de eerste symptomen en de afzondering. Dat werd teruggebracht tot twee dagen. Dat betekent veel minder infecties natuurlijk. Het virus krijgt nog amper de kans om anderen te besmetten.”
In China bedraagt het aantal nieuwe besmettingen vandaag nul.
Wat ook belangrijk was: voor de mensen is dit alles gratis. De staat betaalt alle testen voor coronavirus. Ook wie wordt opgenomen betaalt niets, zelfs wie niet verzekerd is. Wie besmet is met het coronavirus, kan rekenen op gratis geneeskunde. Ook buiten de medische sector werd hulp geboden. Zo werd gratis vervoer ingelegd zodat iedereen terug naar huis geraakte na het Chinees nieuwjaar, werd voedsel bedeeld en werknemers kregen extra verlofdagen om de periode van inactiviteit te overbruggen.
Een nationale mobilisatie
Dokter Aylward geraakt ook niet uitgepraat over de betrokkenheid van het hele land: “Niemand kloeg dat ‘die van Wuhan ons dit hadden aangedaan’. Integendeel, er was een enorme drang om Wuhan te helpen. Andere provincies stuurden 40.000 gezondheidswerkers, van wie velen zich vrijwillig hadden opgegeven. Veel ambtenaren kregen nieuwe taken. Er waren wegenwerkers die koorts opmaten, voedsel bedeelden of contacten van patiënten opspoorden. In een ziekenhuis zag ik een vrouw uitleggen hoe men steriele kledij moest aantrekken. Ik vroeg haar of ze de expert infectieziekten was. Neen, hoor. Ze was receptioniste, maar had een opleiding gevolgd.”
“Ik heb met vele mensen gepraat. Ze zagen zichzelf als het front dat de rest van China beschermde tegen het virus, en dus ook de rest van de wereld”
Technologie speelt ook een grote rol. “Ze proberen werkelijk elk contact van alle 70.000 gevallen op te sporen en verwerken dus massale hoeveelheden gegevens”, zegt dokter Aylward. “We gingen bijvoorbeeld naar Sichuan, een gigantische, landelijke provincie, waar men 5G had opgezet. Wij waren in de provinciehoofdstad in een controlekamer met gigantische schermen. De experten braken hun hoofd over de verspreiding van het virus in een bepaalde cluster. Het hoofdkwartier van het district volgde mee van op een ander scherm maar geraakte er ook niet uit. En dus belden ze het team ter plaatse. Stel je voor, daar zag je plots een team leader midden in het veld op zijn mobiele telefoon, in videoconferentie met de gouverneur van de provincie op zo’n 500 kilometer afstand.”
In bepaalde media lezen we soms dat dit enkel is omdat China een dictatuur zou zijn, maar dokter Aylward heeft daar een andere mening over. “Ik heb met vele mensen gepraat, van buiten het officiële circuit, in de trein, in de hotels, op straat … Ze waren allemaal geëngageerd, alsof het een oorlog was. Ze zagen zichzelf als het front dat de rest van China beschermde tegen het virus, en dus ook de rest van de wereld.”
Navolging in Azië
Andere landen in de regio hanteerden een soortgelijke strategie. Singapore zette ook meteen in op een snelle detectie en afzondering van patiënten. Daarnaast werden ook minutieus hun contacten in kaart gebracht. Mensen waarmee ze contact hadden werden actief opgespoord, getest en zo nodig in quarantaine geplaatst of op een andere manier opgevolgd.4 Die aanpak bleek drie keer zo efficiënt in de detectie van coronapatiënten dan die van andere landen.5 Japan koos ook voor een zeer gerichte aanpak. In het begin kwamen de meeste patiënten in het land vanuit China. Van zodra in de provincie Wakayama een lokale cluster werd ontdekt, werden ook de mogelijke contacten in kaart gebracht en onderzocht.6
Zuid-Korea aarzelde dan weer en begon pas te testen toen de epidemie al relatief ver gevorderd was. Maar toen men begon te testen, deed men het massaal. Dagelijks worden 15.000 à 20.000 mensen getest op het virus. Van zodra een patiënt positief test, wordt zijn volledig netwerk in kaart gebracht om mogelijke verspreiding van het virus te kunnen ontdekken. Het land gaat daar ver in en gebruikt zelfs de gps-gegevens uit de mobiele telefoons.7
Kritiek op de Chinese aanpak
Toch was er, zeker in de beginfase, ook kritiek op de Chinese aanpak van de Covid-19-epidemie. Zo was er bijvoorbeeld Li Wenliang, een oogarts uit de stad Wuhan. Op 30 december stuurde hij een waarschuwing naar zijn vrienden. Hij had het in zijn berichtje over SARS, de vroegere versie van het nieuwe coronavirus die China vijftien jaar geleden teisterde. Daarvoor werd hij gestraft door de lokale autoriteiten die vonden dat hij paniek verspreidde.
Dat er in het begin van de uitbraak ernstige fouten zijn gemaakt, staat buiten kijf. Dat geeft de Chinese overheid ook toe. Maar er werd snel gecorrigeerd
Dat er in het begin van de uitbraak op verschillende niveaus van het Chinese staatsapparaat effectief ernstige fouten zijn gemaakt, staat buiten kijf. Dat geeft de Chinese overheid ook toe. President Xi Jinping had kritiek op de manier waarop initieel de beslissingen werden genomen op lokaal niveau. Maar hij voegde eraan toe dat die houding ook vlug werd bijgestuurd en dat er snel een gevoel van verantwoordelijkheid kwam, en een drive voor collectieve actie. Verschillende verantwoordelijken werden trouwens uit hun functie ontzet omdat ze ernstige fouten hadden gemaakt.8
Maar er werd snel gecorrigeerd. De gezondheidsdiensten van de stad rapporteerden daarna de virusuitbraak wel snel bij de WHO. Het exacte type coronavirus werd pas geïdentificeerd op 7 januari en enkele dagen later deelden de Chinese gezondheidsautoriteiten het volledige genoom van het virus, zodat labo’s overal ter wereld ermee aan de slag konden.
Op één been
Ondanks die kritieken is de Chinese aanpak vooral zeer leerrijk. Die liep op twee benen: aan de ene kant vroeg het grote offers van de inwoners, die hun mobiliteit en sociale leven op een zeer laag pitje moesten zetten. Maar aan de andere kant mobiliseerde de overheid een heel apparaat om de Covid-19-patiënten zo vroeg mogelijk op te sporen, af te zonderen en hun contacten na te gaan. Diezelfde combinatie had ook in andere landen succes.
De WHO stelt vast dat westerse landen nu wel gedragsverandering vragen door social distancing op te leggen, de bewegingsvrijheid te beperken en hele regio’s onder quarantaine te plaatsen, maar dat ze tekort schieten op dat tweede aspect: actief op zoek gaan naar Covid-19-patiënten. Sterker nog, in de Verenigde Staten is er zelfs een gigantisch tekort aan test kits maar doet men alsof er geen vuiltje aan de lucht is.9
Om de Chinese aanpak uit te rollen heeft men een sterke openbare gezondheidszorg nodig die uitgebouwd is op alle niveaus
In feite hinkt de westerse strategie op één been: er wordt een enorme gedragsverandering geëist van de bevolking maar de overheid komt onvoldoende in actie om het virus op te sporen. Verwonderlijk is dat niet. Om de Chinese aanpak uit te rollen heeft men een sterke openbare gezondheidszorg nodig die uitgebouwd is op alle niveaus, tot dicht bij de mensen, en een overheid die de hele bevolking kan mobiliseren.10 Dat heeft mogelijk gemaakt om op zo’n doortastende manier actief op zoek te gaan naar Covid-19-patiënten. Ook in Singapore, Japan en Zuid-Korea is dat gebeurd.
Dat is minder het geval in landen van Europa, waar besparingen en privatisering het gezondheidssysteem hebben ondermijnd. Dat het wilde kapitalisme de Amerikaanse gezondheidszorg nog verder heeft aangetast is ook geen geheim. Bijna dertig miljoen Amerikanen kunnen zelfs nog niet dromen van een ziekteverzekering. Zelfs als er al gratis testen zouden zijn voor Covid-19-patiënten, dan zouden ze de behandeling niet kunnen betalen.
Maar ook bij ons is er een sluipende afbraak van onze openbare gezondheidszorg en speelt nog al te vaak het winstprincipe een rol. De Chinese en andere Aziatische ervaringen tonen dat het een openbaar gezondheidssysteem is dat ons het best toelaat om op kritieke momenten als met de Covid-19-pandemie de nodige mensen en middelen te mobiliseren.
1 https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19—16-march-2020
2 https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf
3 https://www.nytimes.com/2020/03/04/health/coronavirus-china-aylward.html
4 https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/69/wr/mm6911e1.htm
5 https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.02.13.20022707v2
6 https://www.washingtonpost.com/world/2020/03/13/how-countries-around-world-have-tried-contain-coronavirus/
7 https://www.aljazeera.com/news/2020/03/italy-south-korea-differ-tackling-coronavirus-outbreak-200313062505781.html
8 https://www.globaltimes.cn/content/1182223.shtml
9 https://s3.amazonaws.com/ASPPH_Media_Files/Docs/ASPPH.Statement.Covid-19.Testing.3.13.2020.pdf
10 https://www.vivasalud.be/sterke-publieke-gezondheidszorg-nodig-om-corona-pandemie-in-te-dammen/
