When China Rules the World. When is het Engelse voegwoord voor als je weet dat iets zal gebeuren. De Britse publicist Martin Jacques* voorspelt de dominantie van China met uitdagende zekerheid (door het met opzet niet te hebben over if, indien, mocht…). Na 200 jaar komt er een einde aan de heerschappij van het Westen op economisch en politiek gebied en aan de macht van westerse opvattingen en waarden.
De overheersing door het Westen was niet het hoogtepunt in de geschiedenis van een superieure verlichtingscultuur die met recht en reden de hele wereld naar zijn beeld en gelijkenis moest en zou omvormen. Het was een, weliswaar lange, overgangsperiode. Concrete en toevallige omstandigheden hebben dat tijdperk ingeluid. Andere maatschappijen zijn bezig een even groot of groter gezag te verwerven. De multipolariteit uit de tijd voor de westerse machtsovername keert terug, maar het is goed mogelijk dat tegelijk China de plaats van het Westen aan de top van de wereld zal innemen. Het gaat niet om een militaire, imperialistische overheersing. De auteur verwacht dat derdewereldlanden of de BRICs (Brazilië, Rusland, India, China) sterk aan invloed gaan winnen. Hij bedoelt dat ze economisch en cultureel machtiger gaan worden en dat ze politiek niet langer onder de westerse plak zullen zitten. De moderniteit die in de twintigste eeuw door het Westen werd gedefinieerd, zal voortaan ook in de nieuwe opkomende landen worden ingevuld. Zij zullen een andere inhoud geven aan wat de moderne wereld is. China zal daarbij de hoofdrol spelen.
Het is belangrijk te beseffen wat China te bieden heeft: een economische aanpak die marktbeleid en staatscontrole combineert, een autoritair politiek systeem met een groot draagvlak dat in wezen al twee- tot vijfduizend jaar lang met overwegend succes functioneert, een waardenstelsel waarin moraliteit, collectivisme en hiërarchie de boventoon voeren, een taal en cultuur van globale allure en verspreiding. China geeft een nieuwe invulling aan het begrip moderniteit. Anderen kunnen ervan leren en dat zullen ze ook wel moeten.
Het is ook nodig om naast de economie, waarvan alles vertrekt, meer te letten op de politiek en vooral op de cultuur. In het geval van China wil dat zeggen: beseffen wat de invloed en de levenskracht van het confucianisme is binnen de Chinese moderniteit.
China strekt zich uit over een groot grondgebied en het land heeft enorm veel inwoners. Het is een maatschappij die al vele eeuwen lang bestaat en werkt. Die twee factoren maken het waarschijnlijk dat dit land, nu het herboren is en zich moderniseert, de wereld zal overheersen. Die twee elementen zullen er ook voor zorgen dat die overheersing zal verschillen van die door de Verenigde Staten. Hierbij komt ook dat China nooit helemaal is gekoloniseerd en op dit moment nog steeds het dubbele karakter heeft van een ontwikkeld land en een ontwikkelingsland. Ook dat maakt China anders.
De auteur onderscheidt acht typische kenmerken van de Chinese moderniteit en van wat China wellicht anders zal aanpakken.
– China is een beschaving, eerder dan een natiestaat.
– Het heeft een traditie van tribuutplicht: zijn overwicht laten gelden en erkennen in plaats van het met geweld op te leggen.
– De Chinezen zijn doordrongen van een specifiek superioriteitsgevoel tegenover andere en vooral donkere volkeren; dit beschouwen ze niet als racisme.
– China is een staat met niet alleen de omvang van een continent, maar ook met een veel grotere bevolking dan andere continentale staten en met een globale diaspora.
– In het confucianistische staatssysteem heeft de regering geen concurrenten of hoeft ze geen rekening te houden met elites die haar macht betwisten. Er is geen machtsdeling en geen aansprakelijkheid. De leiders moeten wel voldoen aan (morele) principes en kunnen hun mandaat kwijtraken.
– De transformatie van China verloopt uiterst snel, net zoals die van andere Aziatische landen, wat de mensen toekomstgericht, dynamisch en flexibel maakt. De grootte van China vertraagt de ontwikkeling echter en maakt ze complexer. Vooruitgang en grondig bewustzijn van de geschiedenis gaan daardoor samen.
– China wordt al 60 jaar geleid door een communistische partij. De CPC heeft een visie en een strategie op lange termijn waarvan ze zich niet laat afleiden. De partij ontleent haar macht en het respect dat ze geniet aan een indrukwekkende staat van dienst. Het Chinese communisme heeft een specifiek karakter dat, vooral na de dood van Mao, uitstekend past binnen het confucianisme.
– China is een derdewereldland dat terzelfder tijd op vele terreinen het niveau van een ontwikkeld land heeft bereikt. Het kan dienen als ontwikkelingsmodel; het introduceert een andere prioriteitenlijst met betrekking tot mensenrechten en hecht meer belang aan internationale democratie (tussen de staten) dan aan interne democratie (binnen die staten).
Aan het einde van de westerse wereld zijn 145 pagina’s gewijd, aan de opkomst van China en de betekenis daarvan 285.
Feitenmateriaal en bronnen
Deze gegevens hebben twee functies: ze dienen ter ondersteuning van de naar voren gebrachte stellingen en ze vormen een (niet te onderschatten) gids voor verdere studie.
Het boek bevat 53 statistieken en grafieken, 13 kaarten, 7 tabellen en een appendix met een overzicht van de Chinese diaspora.
Zo maar wat interessante onderwerpen: militaire uitgaven van grote landen met elkaar vergeleken, de top-20 van de talen in de wereld, de afname van de armoede in China, de aanhang in Taiwan voor zes opvattingen over de hereniging met het moederland, waar China zijn olie haalt, de opvattingen van Chinese jongeren over hun land en hun leven, waar er Chinezen actief zijn in Afrika en hoeveel dat er zijn, gebieden die China en India elkaar betwisten.
De dankbetuiging gaat naar 200 personen, voor het grootste gedeelte Chinezen en Japanners.
Er zijn twee bibliografieën: een gids voor verdere lectuur met een korte uitleg over het belang van bepaalde titels en een ‘selecte’ bibliografie. Die laatste bevat naast boeken ook artikelen (zowel academische als uit de wereldpers), interviews, lezingen en seminars. Vooral voor de artikelen zijn er veel Chinese auteurs geraadpleegd. Ten slotte moeten het uitgebreide notenapparaat en de bruikbare index worden vermeld.
Beoordeling
Martin Jacques geeft ons een redelijk goed onderbouwde en originele visie op de opkomst van China. Zijn uitnodiging om je daarbij te bevrijden van een westerse tunnelvisie is inspirerend. Je komt bij hem stellingen en uitspraken tegen die je zelf had moeten of kunnen bedenken als je naar de bekende feiten die hij dan aanhaalt op een ander manier had gekeken. Dat heeft een zekere overtuigingskracht. Enkele voorbeelden: dat er voor het eerst megastaten opkomen die tegelijk ontwikkeld en onderontwikkeld zijn en die weten wat het is om gekoloniseerd te worden, wat hun een andere kijk op de wereldverhoudingen geeft dan die van de megastaten uit de twintigste eeuw of dat China de langst bestaande beschaving ter wereld is en wat daarvan het effect is op het denken van de Chinezen.
When China Rules the World bevat waardevolle instrumenten voor verder onderzoek. Een aantal gedachten in dit boek zijn betwistbaar of onvoldoende uitgewerkt, maar dat vormt dan weer een uitnodiging tot discussie en een uitdaging om betere argumenten en ideeën te vinden. De auteur is zeer onder de indruk van de spontane en grondige afkeer die de Chinezen, volgens hem en de onverdachte onderzoekers die hij citeert, voelen voor donkere mensen, een afkeer die ze niet als racisme zien en die ingegeven zou zijn door de confucianistische mentaliteit dat China het centrum van de wereld is. Wellicht onderschat hij de invloed van het internationalisme dat door de communistische partij wordt aangeleerd, het vermogen van de Chinezen om te veranderen en het effect van de economische ontwikkeling en de opendeurpolitiek op de ideeën.
Het is goed om te laten zien dat politiek en cultuur onderbelicht blijven bij de meestal economische westerse benadering van China. Martin Jacques behandelt echter zelf de politiek ook niet uitputtend en legt niet veel verbanden tussen de economie, waarvan hij het belang zeker erkent, en de andere terreinen.
De argumenten zijn niet altijd overtuigend en niet altijd overtuigend gepresenteerd. De vele aangehaalde opiniepeilingen zullen wellicht veel lezers niet zo enthousiast maken als de schrijver zelf. Soms wordt er verwezen naar een interview, zonder vermelding van het medium waarin dat is verschenen. Als het gaat om niet-gepubliceerde interviews zou een samenvatting van dat gesprek meer vertrouwen inboezemen.
When China Rules the World is, ondanks al de punten die voor verbetering vatbaar blijven, een waar meesterwerk van Martin Jacques. Deze deskundige chinawatcher kan met zijn provocerende boek meningen over China openbreken en lezers inspireren. Het is een goed instrument voor verder onderzoek.
Uitgeverij: Penguin Books Ltd
publ. datum 25 juni 2009
Hardback 592 pagina’s
ISBN 13: 9780713992540 ISBN 10: 0713992549
Geadviseerde verkoopprijs: £ 30 (ongeveer € 34)
*Martin Jacques schrijft over Azië en China in een aantal Engelse kwaliteitskranten, heeft documentaires over China gemaakt voor de BBC en is regelmatig gastdocent aan universiteiten en hogescholen in Beijing, Kyoto, Singapore en Londen. Hij heeft de afgelopen 15 jaar vele reizen door Azië gemaakt en heeft drie jaar in Hongkong gewoond.
