Xi Jinping: wat zegt hij echt?

‘Ik had goede redenen om het politieke boek van Xi Jinping, The Governance of China, eens echt en grondig te lezen’, liet socioloog Huibert de Man weten op de website china2025.nl

Huibert de Man* heeft les gegeven aan Nederlandse universiteiten en doceert tegenwoordig vaak aan het Sino-Dutch International Business Centre in Nanjing. We lazen over zijn voornemen en wat hij na de eerste lectuur te melden had. We nemen de twee blogs, die dus eerder op china2025.nl verschenen, met toestemming over:
Xi Jinping, wat zegt hij echt?  en  De droom van Xi Jinping: op weg naar 2047.
We geven de opinies van Huibert de Man weer (die niet noodzakelijk dezelfde zijn als die van ChinaSquare)

Xi Jinping: wat zegt hij echt?

De zichtbare leider en de bijbel op het nachtkastje

Toen ik laatst voor twee weken als docent in Nanjing was, moest ik vaak aan de grote leider van China denken. En dat was veel meer dan vroeger, toen Hu Jintao nog de baas was. Aan deze president van de ‘harmonieuze samenleving’ en de ‘wetenschappelijke visie op ontwikkeling’ werd ik wel eens herinnerd als ik in de hogesnelheidstrein stapte die in China héxié hào, oftewel ‘harmonie’ worden genoemd. Verder bleef hij voor mij, als buitenlandse leraar in China, meestal op de achtergrond. Af en toe merkte ik wel dat er over het begrip ‘harmonie’ een beetje lacherig werd gedaan.
Met Xi werd het heel anders. Ik werd doorlopend aan hem herinnerd. Mijn gevecht met het internet en vpn-verbindingen was lastiger geworden door zijn grote firewall. In mijn hotel lagen de Engelse en de Chinese versie van zijn politiek werk (Xi, 2014) in mijn hotelkamer, om te lezen en om gratis mee naar huis te nemen. Vanaf deze ‘bijbels’ glimlachte Xi mij toe, in twee talen. Mijn MBA-studenten waren opvallend positief over hem: “Eindelijk een daadkrachtige leider die de problemen komt oplossen en orde komt scheppen”. Een van mijn studenten voegde me daaraan toe: “Democratie is niks voor ons, wij houden van sterke leiders”. Dat zette mij aan het denken. De invloed van de nieuwe leider was trouwens ook te merken aan het ontbreken van de uitbundige feestjes en de matiging van het drankgebruik bij bijeenkomsten. Voor mijn gezondheid was het goed, maar ik miste toch een aantrekkelijke kant van China: de extravagantie en de uitbundigheid.

Krantenkennis: wat weten we?

Teruggekomen in Nederland vroeg ik me af: wat weten we eigenlijk van de ideeën van deze man die bezig is China te veranderen? Ik las in de Volkskrant en de NRC alles wat er in twee jaar over Xi is geschreven, grotendeels door drie journalisten: Oscar Garschagen (NRC), Marije Vlaskamp en Fokke Obbema (Volkskrant). Het bezoek van Xi aan Europa in maart 2014, het Boao forum in Hainan en de oprichting van de Aziatische Infrastructuur en Investerings Bank (AIIB) zorgden in combinatie met het recente bezoek van Rutte aan China, alles in het voorjaar van 2015, voor de nodige aandacht.

We weten inmiddels dat Xi Jinping de touwtjes stevig aantrekt, daarbij ook de hogere regionen in de partij niet ontziet – de zogenaamde ‘tijgers’ – maar ook lager in de maatschappij de corruptie hard aanpakt – de ‘vliegen’. Hoe dit past in een ‘multi-factional party state’, legde Willem van Kemenade (2014) in een bijdrage aan China2025.nl uit. Het is duidelijk dat Xi bezig is met een programma van heropvoeding van het volk in Chinese en socialistische waarden. Zijn ‘Chinese droom’ komt op het moment dat China hard op weg is economisch nummer één in de wereld te worden, nieuwe financiële verhoudingen schept zonder steun van de Verenigde Staten en zich kan permitteren zich ideologisch van het Westen af te keren. Westers denken wordt verdacht, ook op universiteiten die ideologisch strak aan de teugel worden gehouden. Extravagantie wordt op alle vlakken bestreden, ook in kunst en cultuur, waar alles wat vreemd is – qíqí​guài​​guài​ – in de ban wordt gedaan.
Dit cultureel conservatisme gaat echter samen met een grote vernieuwingsdrang in de economie. De markt wordt verder versterkt en economische machtsposities zullen worden doorbroken. Ook staatsbedrijven zijn niet meer veilig voor deze ontwikkeling. De milieuvervuiling zal worden aangepakt. In het ‘nieuwe normaal’ van de beperkte economische groei moet China in eigen vlees durven snijden, aldus de leider.
Politiek conservatisme en economisch liberalisme, dat lijkt het mengsel te zijn van de politiek van Xi die hij traditiegetrouw in een aantal welluidende principes heeft verwoord: ‘de vier alomvattende principes’ van:

1. Een gematigd welvarende staat
2. Doorzetten van hervormingen
3. Uitbouw van de rechtsstaat
4. Versterking van de partijdiscipline

Xi beter leren begrijpen

De Nederlandse journalisten van de kwaliteitskranten doen hun best, maar met enkele mensen de ontwikkeling van een land als China volgen, is lastig. De berichtgeving blijft aan de oppervlakte. En soms overheersen Nederlandse meningen de Chinese feiten. Dat is ook niet vreemd, want veel wat er nu in China gebeurt, verschilt sterk van onze westerse opvattingen over de maatschappij. Xi is niet ons type leider, dat is wel duidelijk, hoe vriendelijk hij ook met Rutte op de foto staat. Maar juist daarom is het belangrijk hem wel beter te léren begrijpen. Ik heb dus besloten zijn politieke boek, de ‘bijbel’ op mijn nachtkastje in Nanjing, heel precies te gaan lezen. Ik wil mijn persoonlijke aantekeningen in de marge van dit boek graag delen met de lezers van China2025.nl en vooral het commentaar van Nederlanders in China horen vanuit hun ervaringen in het China van Xi Jinping. Het worden drie of vier blogs over specifieke onderwerpen zoals de economische ontwikkeling, de bestrijding van corruptie en de ontwikkeling van de cultuur in opvoeding en onderwijs.

De droom van Xi Jinping: op weg naar 2047

In mijn blog van 28 april liet ik weten dat ik de ‘politieke bijbel’ met de toespraken en geschriften van Xi Jinping ging lezen om te kijken wat hij echt zegt. Daar ben ik nu mee bezig.
De teksten zijn goed leesbaar en in prima Engels vertaald. Als je over de vele herhalingen heen kunt lezen, krijg je een indruk waar het Xi om gaat in zijn pogingen richting te geven aan China’s volgende etappe, op weg naar een welvarende en ontwikkelde staat. Als eerste thema heb ik gekozen voor ‘de Chinese droom’, het ideologische beeld dat het beleid op alle gebieden die in 2013 tijdens de derde plenaire vergadering van het 18de centraal comité van de communistische partij werden besproken verbindt.
Xi is een activistisch leider, een ‘verandermanager.’ Dat is waarschijnlijk wat mijn studenten in Nanjing zo positief beoordeelden aan hem. Hij durft hard in te grijpen waar nodig en gaat conflicten binnen de partij niet uit de weg om zijn doelen te bereiken. Hij werkt hard om de door schandalen geplaagde partij weer acceptabel te maken voor de Chinese burger. Eén gedeelde visie, de Chinese droom, moet de verschillen overbruggen tussen facties binnen de partij en ook de kloof tussen burger en politiek. Maar wat is die droom?

De droom: verder na 35 jaar ontwikkeling

Dromen van politieke leiders verbinden oude idealen met nieuwe ambities. Ze creëren een gedeelde toekomst terwijl ze verschillen overbruggen. De droom van Xi Jinping articuleert de ambitie van een welvarend en modern China in 2047, bij de honderdste verjaardag van het socialistische China. En op weg daarheen, in 2020, moet het bruto nationaal product per hoofd ten opzichte van 2010 verdubbeld zijn. En daarvoor moet de hele samenleving op de schop. Dat is de essentie van wat in het 18de Centrale Comité ter sprake kwam.
Het gaat erom de hervormingsdrang en daadkracht te hervinden van Deng Xiaoping, de leider die China tussen 1978 en 1992 onderdeel uit liet maken van de wereldeconomie. Onder het leiderschap van de partij schiep hij ruimte voor vernieuwing en innovatie. In zijn redevoeringen noemt Xi herhaaldelijk het getal van 35 jaar, tussen 1978 en 2013, waarin het land zich heeft ontwikkeld tot waar het nu is. Maar de volgende etappe, aldus de retoriek in het boek, is moeilijker dan de voorgaande en vereist inspanning, discipline, eenheid en daadkracht van een ieder. Alleen dan kan de Chinese droom worden gerealiseerd.
Veel zit de realisatie van deze droom nu in de weg, daar is het boek heel helder over. Dan gaat het uiteraard over corruptie, milieuvervuiling, de onhoudbaarheid van het op export gebaseerde groeimodel, het gebrek aan innovatie, problemen in het functioneren van de partij, het tekortschietende rechtssysteem en moreel verval. Een ambitieuze veranderagenda is nodig.

De droom en het politieke huisaltaar

In China eert men zijn voorouders. Dat geldt ook in de politiek. In zijn Chinese droom benadrukt Xi Jinping de continuïteit in het denken van Deng Xiaoping tot aan zijn eigen bijdrage. Van Deng neemt hij de combinatie over van een autoritaire staat met een markteconomie. Ook diens pragmatisme spreekt hem aan: de rivier oversteken door te voelen waar de stenen liggen. Centrale planning en flexibele implementatie zijn in deze leer geen tegengestelden. De rol van de partij als een brede vertegenwoordiger van economie, cultuur en politiek zoals verwoord in de theorie van de drievoudige vertegenwoordiging, neemt Xi over van Jiang Zemin (president van 1993-2003). In combinatie daarmee noemt hij herhaaldelijk de gedachte van de wetenschappelijke visie op ontwikkeling van zijn voorganger Hu Jintao (president van 2003-2013). Ook hier dus een nadruk op continuïteit.
Xi Jinping laat zich niet alleen door zijn communistische voorgangers inspireren, maar put waar mogelijk uit de wijsheden die de meer dan 5000 jaar oude cultuur van China heeft voortgebracht. Dit past bij het nationalisme en patriottisme van de nieuwe leider: alleen de ‘glorieuze’ Chinese cultuur past bij China. Hij citeert filosofen en dichters uit alle dynastieën om zijn gedachten te illustreren. In zijn ethische opvattingen lijkt de nieuwe leider vooral schatplichtig aan de school van Confucius met zijn nadruk op onzelfzuchtigheid, hard werken, zelfbeheersing en gemeenschapszin.

Een complexe droom: de kracht van paradoxen?

De droom van Xi Jinping is niet eenvoudig, want hij verbindt veel schijnbaar tegengestelde zaken. Deze droom:

• gaat over innovatie en modernisering, maar is geworteld in klassieke wijsheden;
• benadrukt centrale planning en rationele analyse, maar geeft ruimte aan leren door te doen;
• bevat een liberale visie op de markt en benadrukt concurrentie, maar versterkt de leidende rol van de staat in de economie.

En zo zouden we meer spanningen kunnen noemen. We kunnen dit allemaal afdoen als ideologische wolligheid of als een uiting van de hypocrisie van het leiderschap in China. Of is het eerder een uiting van de complexiteit van de realiteit waarmee men nu te maken heeft? En is het misschien juist de kracht van het Chinese denken dat het goed om kan gaan met paradoxen, om altijd te zien dat yin en yang elkaar nodig hebben?
In een volgende bijdrage wil ik ingaan op de visie van Xi op de economie, innovatie en milieu. Hoe denkt hij daar de barrières voor zijn droom uit de weg te ruimen?
Bronnen

1. Volkskrant en NRC-Handelsblad 2013, 2014 en eerste maanden van 2015, alle artikelen met betrekking tot het onderwerp (totaal 67 artikelen)
2. Xi, Jinping (2014), The governance of China, Foreign Languages Press, Beijing. In het Chinees verschenen als 习近平, 谈治国理政
3. Kemenade, Willem van (2014), Gaat Xi Jinpings tijgerjacht tegen corruptie te ver?
4. Huffington Post
5. Heilmann, Sebastian (2011), ‘Policy-Making through Experimentation: The Formation of a Distinctive Policy Process’, in: Sebastian Heilman and Elizabeth J. Perry (eds.), Mao’s Invisible Hand: The Political Foundations of Adaptive Governance in China. Cambridge Mass./London: Harvard University Press.
6. Xi, Jinping (2014), The Governance of China. Beijing: Foreign Languages Press.

*Over de auteur (Auteur profiel)