De betrekkingen tussen China en de Filippijnen worden de afgelopen jaren steeds beter. Toch ontstaan er regelmatig spanningen rond hun tegengestelde claims in de Zuid-Chinese Zee. Voor de Verenigde Staten is dat een kans om olie op het vuur te gooien.
Afgelopen zaterdag was er alweer een incident dat de situatie typeert. De Chinese kustwacht blokkeerde twee Filippijnse marineschepen bij hun poging om bouwmaterialen te leveren voor reparaties aan een roestig oud Filippijns marineschip op een koraalrif genaamd Ren’ai Jiao.
Ongelukje?
Ren’ai Jiao is een verzonken rif dat ten zuidoosten van de Nansha-eilanden in China ligt. Het is ongeveer 16 kilometer lang en vijf kilometer breed. In 1999 liep het Filippijnse marineschip de BRP Sierra Madre daar aan de grond. De Filippijnen spraken toen van een ongeluk en opeenvolgende regeringen in Manilla beloofden het wrak weg te halen.
Van wrak tot fort
In de loop der tijd gebeurde echter het tegendeel: Filippijnse mariniers en matrozen werden gestationeerd op het vervallen oorlogsschip. China protesteerde, maar wilde de zaak niet op de spits drijven. Beijing was uiteraard ongelukkig met de situatie. Bovendien kwamen er meer en meer tekenen dat Manilla hoopte van het wrak een versterkte, permanente installatie te maken. Niet alleen voedsel, water, brandstof en andere voorraden werden naar het schip gebracht, maar ook bouwmaterialen. Met verbale steun van de VS gaven de Filippijnen het in maart 2014 toe. De Sierra Madre moest ‘een permanente installatie van de Filippijnen’ worden.
Filippijnen en China 1 – 0 ?
Eveneens in die tijd spanden de Filippijnen voor het Arbitragehof in Den Haag een zaak aan over de Zuid-Chinese Zee. Het hof deed in 2016 een uitspraak gericht tegen China. Het ontkende de territoriale soevereiniteit en de maritieme rechten en belangen van het land in een groot deel van de Zuid-Chinese Zee. Om de bezetting van het koraalrif Ren’ai Jiao te verrechtvaardigen beroept Manilla zich onder andere op die uitspraak van het Haagse hof.
Gedrag in de Zuid-Chinese Zee
Op 5 augustus belette de Chinese kustwacht in de wateren grenzend aan Ren’ai Jiao de Filippijnse bevoorradingsboten hun opdracht uit te voeren. Dat gebeurde met inzet van een waterkanon. Op 7 augustus verklaarde het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken dat Ren’ai Jiao altijd al deel uitmaakte van de Chinese Nansha-eilanden. De acties aan Filippijnse zijde schenden de soevereiniteit van China. Ze zijn in strijd met de Verklaring over het Gedrag van Partijen in de Zuid-Chinese Zee, DOC (Declaration of Conduct). Daarin zijn de landen van de regio overeengekomen met bilaterale onderhandelingen hun grens- en andere geschillen op te lossen. (Er wordt al jarenlang onderhandeld tussen de ASEAN-landen en China. Ze willen komen tot een voor alle partijen bevredigende Gedragscode, een Code of Conduct (COC) die de omgang met tegengestelde claims op eilanden en maritieme zones in de Zuid-Chinese Zee vreedzaam kan regelen en, vooral, het nakomen van afspraken kan laten afdwingen.)
Hard tegen onzacht
Dat de Filippijnen tussen 2013 en 2016 hun toevlucht namen tot een soort rechtszaak in plaats van te onderhandelen was een van de redenen waarom (1) China de Haagse arbitrage zelf en de uitspraak nooit heeft erkend. Dat de Filippijnen nu hun toevlucht nemen tot het verbouwen en versterken van een illegale buitenpost en niet verder onderhandelen over deze kwestie is voor China een reden om in te grijpen. De verklaring van het ministerie van Buitenlandse Zaken van China is zeer duidelijk. ‘China communiceert al geruime tijd met de Filippijnen via diplomatieke kanalen over Ren’ai Jiao. We hebben voorgesteld dat de twee partijen zo snel mogelijk gaan praten over manieren om de situatie te beheersen. De Filippijnen kozen er echter voor om de welwillendheid en oprechtheid van China te negeren. Ze gingen door met het sturen van bouwmaterialen om het zogenaamd gestrande marineschip te versterken. Dit is de oorzaak van wat er nu is gebeurd. De Chinese kustwacht reageerde in overeenstemming met de wet om de soevereiniteit en maritieme rechten en belangen van China te beschermen. De manoeuvres waren professioneel, ingehouden en onberispelijk’.
Big (Military) Brother
China hekelt een verklaring van het ministerie van Buitenlandse Zaken van de VS, het State Department. De VS ‘viel … de acties van China voor de bescherming van zijn rechten aan … Er werd steun uitgesproken voor het onwettige, provocerende gedrag van de Filippijnen. Washington heeft ‘de Filipijnen al enige tijd aangezet tot en gesteund bij pogingen om hun oorlogsschip, dat opzettelijk op Ren’ai Jiao was “gestrand”, te repareren en te versterken’. De Amerikanen ‘stuurden zelfs militaire vliegtuigen en vaartuigen om de Filippijnen bij te staan en te ondersteunen’. De AsiaTimes bevestigt inderdaad dat de VS China met militair ingrijpen bedreigde door zich te beroepen op het Verdrag voor Wederzijdse Verdediging tussen de VS en de Filippijnen’. Volgens dezelfde bron sloten Navo-bondgenoten Canada, Australië en Duitsland, alsook Japan zich aan bij het koor om de Chinese actie te veroordelen.
Pivot to N. America?
Bij aanvang van zijn ambtstermijn sprak de huidige Filippijnse president Marcos over een ‘nieuwe gouden eeuw’ van betrekkingen met Beijing. Het leek alsof hij het Chinabeleid van zijn voorganger Duterte zou voortzetten. Die had een maand geleden nog een ontmoeting met Xi Jinping. Onlangs heeft de regering van de Filippijnen om onbekende redenen echter de defensiesamenwerking met het Pentagon uitgebreid. Manilla stelt zijn grondgebied open voor meer Amerikaanse troepen, ook vlakbij Taiwan en de betwiste eilanden in de Zuid-Chinese Zee. Het zou kunnen dat de actie van China het antwoord is op die hernieuwde Filippijnse afhankelijkheid van Washington. Incidenten tussen Filippijnse en Chinese schepen rond de betwiste eilanden zijn echter regelmatig blijven voorkomen, ook onder Duterte. Allicht is er op de Filippijnen sprake van een aanhoudende interne machtsstrijd tussen meer en minder pro-Amerikaanse krachten.
Terugkeer naar rede en overleg?
De Chinese regering benadrukt in elk geval dat de Filippijnen een belangrijk buurland van China zijn en dat er tussen beide landen al veel begrip is gekweekt. Beijing nodigt Manila uit om ‘maritieme kwesties door middel van dialoog en overleg te regelen en gezamenlijk de bilaterale betrekkingen en maritieme stabiliteit in stand te houden’.
Bronnen: bloomsburyprofessionalonline.com, Wikipedia, benarnews.org (Amerikaanse nieuwssite gericht op Zuidoost-Azië), CGTN.com (Chinese wereldomroep), website BuZa China, AsiaTimes
——————————————————————
(1) Alle redenen waarom China het Haagse Arbitragehof verwerpt staan uitgelegd in de volgende artikelen uit 2016.
South China Sea Arbitration: Illegal, Illegitimate and Invalid (H.E. Ambassadeur Yang Yanyi, Hoofd van de Chinese Missie bij de EU, in Euractiv.com)
De militarisering van de Zuid-Chinese Zee is te gevaarlijk voor simplismen (dr. Jenny Clegg in MO*)
Zuid-Chinese Zee: Arbitragehof op ramkoers met China (Frank Willems in ChinaSquare)
Waarom het tribunaal dat het Zuid-Chinese Zee geschil behandelt plaats zou moeten maken voor een oplossing op basis van onderhandelingen (dr. Tom Zwart in blog Montaignecentrum, Univ.Utrecht)
